“Nếu xử lý tranh chấp bằng Luật Dân sự, chủ đầu tư chây ỳ nợ nhà thầu hàng chục năm không thanh toán”

Nguy cơ nhà thầu phá sản

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp Hội nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) cho biết, ngành xây dựng và bất động sản có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế đất nước, chiếm khoảng 12% trong tổng số GDP của cả nước

Theo ước tính của VACC, trong cả nước có tới gần 10.000 doanh nghiệp làm về xây dựng nhưng một đặc điểm chung là các doanh nghiệp xây dựng có số vốn nhỏ - số doanh nghiệp lớn trong ngành xây dựng rất ít – chỉ có một vài doanh nghiệp có số vốn trên 2.000 tỉ đồng còn phần lớn kể cả những doanh nghiệp có “số má” trong ngành xây dựng cũng chỉ có vốn dưới 1000 tỉ.

Các doanh nghiệp xây dựng hiện nay đa phần đều là các công ty cổ phần hoặc công ty TNHH với nguồn vốn là vốn tư nhân và đã có một bước phát triển vượt bậc về trình độ công nghệ, năng lực thi công.

Tuy nhiên bên cạnh những mặt phát triển tích cực, các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam đang đối mặt với thách thức thực sự khó khăn trong năm 2023 có thể sang cả 2024 do lạm phát, lãi suất tăng, khủng hoảng thị trường trái phiếu, nguồn cung thiếu, vốn thiếu không có tiền để thanh toán cho nhà thầu, thậm chí nhiều chủ đầu tư còn gán nợ cho nhà thầu bằng sản phẩm nhà hoặc chây ỳ không thanh toán… Tình trạng này dẫn đến nguy cơ phá sản của nhiều nhà thầu kể cả những nhà thầu lớn không làm thì không có việc nhưng làm thì rủi ro tài chính rất lớn.

Hiện nay chỉ số ít nhà thầu đủ điều kiện tham gia các công trình vốn đầu tư công, đặc biệt các công trình hạ tầng kỹ thuật cao tốc Bắc Nam như: Tổng công ty Vinaconex, Tổng công ty Trường Sơn, Tổngcông ty 319, Đèo Cả, Đạt Phương... còn các công ty chuyên về xây dựng dân dụng làm các công trình vốn ngoài ngân sách đang rất khó khăn cả về công việc và khả năng thanh toán.

Các nhà thầu Việt Nam vốn nhỏ mà đặc điểm xây dựng là phải vay tiền ngân hàng ứng vốn làm trước rồi mới được chủ đầu tư thanh toán sau, nên nếu chủ đầu tư chậm trả thì nhà thầu vừa không có tiền trả vật tư, nhân công vừa phải lo lãi vay ngân hàng (nhất là giai đoạn đầu 2023 lãi suất lên tới 12%- 14%).

Bảo vệ nhà thầu bằng pháp lý

Trước thực trạng đó, theo ông Hiệp, quan điểm của VACC cho rằng để tái định vị giúp doanh nghiệp phát triển bền vững – khâu đầu tiên cũng là khâu then chốt là xây dựng hệ thống khung pháp lý để bảo vệ quyền lợi cho các nhà thầu xây dựng trong quan hệ kinh tế với các chủ đầu tư trong lĩnh vực hợp đồng.

Một số ý kiến cho rằng trong luật dân sự đã đề cấp đến xử lý tranh chấp giữa các bên, tuy nhiên thực tế các hợp đồng xây dựng nếu chỉ giải quyết bằng Luật Dân sự thì luôn bị kéo dài cả chục năm mà vẫn không giải quyết được. Và các chủ đầu tư vẫn sẽ tiếp tục chây ỳ nếu không nói là vô hiệu.

“VACC đã nhiều lần kiến nghị với các bộ chuyên ngành, Chính phủ, Quốc hội là cần đưa vấn đề này vào các luật chuyên ngành như Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu để đảm bảo quyền bình đẳng cho các nhà thầu xây dựng trước các chủ đầu tư – đó là điều kiện để các nhà thầu tồn tại”, ông Hiệp nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, để có thể phát triển bền vững đối với các doanh nghiệp xây dựng chính là vấn đề đào tạo, bồi dưỡng tay nghề cho đội ngũ cán bộ, công nhân xây dựng. Chính từ nhận thức đó, VACC đã tích cực triển khai việc liên kết giữa các doanh nghiệp xây dựng để tổ chức việc cùng hợp tác trongcông tác đào tạo (kể cả hợp tác với nước ngoài trong việc đào tạo chuyên gia về phát triển công trình ngầm đô thị).

Ông Hiệp cho rằng, về tái cơ cấu doanh nghiệp, các doanh nghiệp xây dựng cần đánh giá lại kế hoạch sản xuất kinh doanh của mình trong năm 2023 trong bối cảnh bất động sản, tín dụng như hiện nay.

Đơn cử như Vinaconex là một Tổng công ty mạnh trong lĩnh vực xây dựng, những năm trước tham gia ở cả lĩnh vực đầu tư hoạt động tài chính và thi công xây lắp. Trong bối cảnh hiện nay, Vinaconex tập trung vào mục tiêu xây lắp trong đó chủ yếu tập trung vào các dự án đầu tư công trọng điểm nên khả năng doanh thu 2023 vẫn có thể đạt tới 18.000 tỷ đảm bảo đủ công ăn việc làm cho đơn vị.

“Trên cơ sở năng lực cụ thể của từng đơn vị, các doanh nghiệp xây dựng phải thực sự định vị lại thị trường, tái cấu trúc về cơ cấu sản phẩm, hoạt động kinh doanh của mình”, ông Nguyễn Quốc Hiệp nhấn mạnh.