Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam chỉ ra 4 bất cập trong thu hút đầu tư phát triển ngành điện

Bất cập thứ nhất có tính chất bao trùm: giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường.

Theo Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị đã đánh giá, chính sách năng lượng của chúng ta còn bất cập và chưa hoàn toàn phù hợp với cơ chế thị trường.

Nhận định về vấn đề này, ông Nguyễn Tiến Thảo, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam (VVA) cho rằng, toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo thị trường. Giá thị trường thế giới thế nào, trong nước thế nào đều phản ánh vào giá hết. Thế nhưng giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó; có lúc thì điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện. Vậy nên sản xuất kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn.

Số liệu mới nhất 2 năm 2022 – 2023 gần đây thì chính cách điều hành như vậy đã gây lỗ của ngành điện khoảng 47.500 tỷ đồng. Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới.

Thứ hai: giá điện hiện nay được kỳ vọng và giao gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu.

Theo Chủ tịch VVA Nguyễn Tiến Thỏa, với yêu cầu phải tính đúng, tính đủ, bảo đảm bù đắp chi phí nhưng phải khuyến khích thu hút đầu tư, đảm bảo an sinh xã hội, bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát của giá điện. Trong đó có những mục tiêu ngược chiều nhau, việc xử lý các mục tiêu hài hòa là rất khó, không đảm bảo được mong muốn đặt ra. Do vậy, cần tính toán hợp lý vai trò của giá điện, xác định yêu cầu mũi nhọn.

Theo Nghị quyết 55, cần dùng những biện pháp như là thuế, phí, các quỹ điều tiết thị trường để điều tiết thị trường điện chứ không chỉ trông cậy vào việc kiềm chế giá thấp để đảm bảo được mục tiêu kiểm soát lạm phát. Phải tính toán lại chính sách phát điện từ chính sách thị trường này, ông Thỏa nhấn mạnh.

Thứ ba: bất cập trong cơ chế bù chéo giá điện hiện nay, để kéo quá dài và lộ trình xử lý không rõ ràng.

Từ năm 2019, Phó giáo sư Bùi Xuân Hồi đã tham gia Đề án cải tiến biểu giá điện và cũng đã tính giảm dần bù chéo nhưng cuối cùng vẫn chưa làm được. 

Bù chéo trong giá điện được hiểu là việc giữa nhóm những người tiêu dùng điện sinh hoạt với nhau - bậc cao bù cho bậc thấp, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt trong sản xuất ở mức độ nhất định. Tất nhiên, giá điện trong sản xuất phải thấp hơn bởi vì tiêu dùng điện hạ áp giá đắt hơn nhưng vẫn có bù chéo nhất định giữa điện cho sinh hoạt đối với điện sản xuất.

Ngoài ra, một điểm nữa cần lưu ý là bù chéo về giá điện giữa các vùng miền với nhau. Có thể thấy, điện ở các xã, huyện hải đảo thường 7.000-9.000 đồng nhưng chúng ta vẫn bán 1.000-2.000 đồng, tức là lấy vùng thấp bù cho vùng cao...

Ông Thỏa khẳng định: “Chính Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị cũng đã yêu cầu phải chấm dứt bù chéo trong giá điện và việc này chúng tôi cũng đang đề nghị đưa vào Luật Điện lực mới, phải luật hóa yêu cầu này”.

Bất cập thứ tư: giá điện chưa tách bạch giữa giá với chính sách an sinh xã hội, chưa dứt khoát trong thực hiện các chính sách xã hội.

Chủ tịch Nguyễn Tiến Thỏa lấy ví dụ: “Đối với người thu nhập thấp, người nghèo được nhà nước hỗ trợ trực tiếp bằng tiền điện, tách ra được. Nhưng trong biểu giá điện vẫn còn thể hiện những chính sách an sinh xã hội đối với những người thu nhập thấp thì giá bán 92-95% so với giá bán lẻ bình quân. Vẫn còn cách đó, hay giá bù cho các vùng miền...”.

Cũng trong chính sách giá điện vừa qua, nếu nhà nước giảm giá điện là nhà nước giảm giá để ngành điện phải tự gánh vác. Ví dụ trong thời điểm dịch COVID-19, nhà nước quyết định giảm giá điện nhưng không quy định chính sách để điều tiết thị trường hợp lý. Chính sách thuế xử lý như thế nào, các công cụ thị trường xử lý như thế nào và chính sách an sinh xã hội nên tách ra như thế nào để xử lý?

Điều này cho thấy chính sách giá điện vẫn còn lẫn lộn, không bảo đảm đúng nguyên lý về giá cả để bảo đảm mục tiêu khuyến khích ngành điện phát triển, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.