Hiệp định RCEP chính là cứu cánh
Từ những tắc nghẽn kéo dài trong chuỗi cung ứng cho đến việc nền kinh tế toàn cầu đi xuống, thương mại đang gặp khó trên khắp châu Á. Tuy nhiên, điểm tích cực dài hạn chính là thương mại khu vực đang khởi sắc.
Phần lớn là nhờ RCEP đã khởi động vào đầu năm nay với sự tham gia của 15 nền kinh tế thành viên tại khu vực châu Á, và sắp tới sẽ có thêm nhiều thành viên mới.
Lợi thế trực tiếp lớn nhất của việc tham gia RCEP là thuế quan đối với hơn 90% hàng hóa sẽ được loại bỏ, trong khi các quy tắc xuất xứ hàng hóa mở rộng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tìm nguồn cung ứng đầu vào từ trong khối. Ngoài ra, chương trình toàn diện này sẽ thúc đẩy tăng trưởng trong lĩnh vực đầu tư, sở hữu trí tuệ và thương mại điện tử.
Các chuyên gia của HSBC cho rằng, sau 8 tháng thực thi hiệp định RCEP có thể nhận thấy rằng một số quốc gia đã tận dụng hiệp định này để tăng cường quan hệ thương mại trong khu vực. Ví dụ, Malaysia (đã phê duyệt hiệp định vào giữa tháng 3) đang làm việc với tỉnh Trùng Khánh của Trung Quốc để xem xét khởi động các dự án đầu tư liên quan đến xe điện (EV).
Trong khi đó, nhờ RCEP, Nhật Bản, một trong những nhà sản xuất ô tô lớn nhất ở châu Á, lần đầu tiên tham gia thỏa thuận thương mại với Trung Quốc và Hàn Quốc.
Điều quan trọng là tại thời điểm lạm phát tăng nhanh như hiện nay, các ưu đãi thuế quan sẽ giúp các nhà sản xuất tại các thị trường RCEP có được nguồn cung đầu vào với chi phí thấp hơn, tăng cường khả năng cạnh tranh toàn cầu của họ. Do đó, hiệp định cũng sẽ là chìa khóa để thúc đẩy dòng vốn FDI vào khu vực, cho dù từ các nền kinh tế thành viên hay từ bên ngoài.
“Động cơ” thương mại mới
Báo cáo của HSBC cho rằng, bất chấp những thách thức thương mại trong ngắn hạn, hiệp định này tập trung vào tầm nhìn rộng lớn hơn.
Ngân hàng phát triển châu Á (ADB) ước tính các thị trường bao gồm Nhật Bản và Hàn Quốc sẽ có xuất khẩu tăng vọt nhất vào năm 2030 vì RCEP là hiệp định thương mại tự do đầu tiên có sự tham gia của cả Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, ba trong số các nền kinh tế kỹ thuật tiên tiến ở Đông Á.
Tự do hóa thương mại cũng sẽ tạo ra một cú hích năng suất cho châu Á và thúc đẩy nhiều dòng vốn FDI hơn. Ước tính của Ngân hàng Thế giới cho thấy chỉ riêng “những cú hích” năng suất đã có thể tăng thu nhập thực tế thêm 5% dự kiến vào năm 2035 ở các nền kinh tế như Thái Lan, Việt Nam và Malaysia.
Kể từ khi có hiệu lực vào đầu năm, một số doanh nghiệp đã nhanh chóng tận dụng lợi thế của hiệp định mới. Ví dụ, bảng 1 cho thấy một số giấy chứng nhận xuất xứ theo RCEP do các cơ quan hải quan Trung Quốc cấp.
Trong khi đó, theo Hội đồng Xúc tiến Thương mại Quốc tế Trung Quốc (CCPIT), có 43.600 giấy chứng nhận xuất xứ RCEP được cấp từ tháng 1 đến tháng 5/2022, trị giá đến 2,08 tỷ USD. Việc áp dụng các ưu đãi thương mại RCEP sẽ gia tăng nếu thỏa thuận tiếp tục được thực thi và tự do hóa thương mại được thực hiện nhiều hơn nữa.
Ngoài việc tận dụng các ưu đãi thuế quan, còn có những lợi ích khác. Đối với Nhật Bản, việc đăng ký tham gia RCEP mang ý nghĩa đây là lần đầu tiên nước này tham gia một hiệp định thương mại tự do với Trung Quốc. Nhờ RCEP, nhà sản xuất ô tô Trung Quốc Guangxi Auto đã nhanh chóng đạt được thỏa thuận với công ty khởi nghiệp xe điện ASF của Nhật Bản, sản xuất một dòng xe điện thương mại nhỏ ở Trung Quốc để bán tại Nhật Bản. Hai công ty dự định hợp tác phát triển các nguyên mẫu theo thỏa thuận được ký kết tại Diễn đàn Lãnh đạo Doanh nghiệp RCEP vào đầu năm 2022
Một tuyến đường biển cao tốc giữa Thanh Đảo của Trung Quốc và Osaka của Nhật Bản cũng được khánh thành vào tháng 6/2022, sau khi Thanh Đảo và Dongchen Line Co ký kết một thỏa thuận hợp tác chiến lược khi RCEP có hiệu lực. Trên tuyến đường này, tàu thuyền có thể lên hàng trực tiếp với thiết bị chất hàng và hàng hóa, với hải trình cắt giảm từ 2 đến 3 ngày xuống chỉ còn 36 giờ.
Thực thi và mở rộng
Báo cáo của HSBC nhận định, RCEP gần đây đã được Indonesia phê duyệt và gần được Philippines phê duyệt, đây là hai trong ba nền kinh tế lớn nhất ASEAN. Myanmar đã phê duyệt thỏa thuận, nhưng New Zealand và Philippines cho biết họ sẽ không công nhận phê duyệt này do tình hình chính trị tại Myanmar.
Ấn Độ đã từ chối tham gia hiệp định, và trong khi cánh cửa vẫn rộng mở cho quốc gia này, chúng tôi cho rằng khả năng này khó xảy ra vì Ấn Độ gần đây đã đạt được thỏa thuận song phương với Australia và đang trong các cuộc đàm phán với Anh.
Các nền kinh tế khác sẽ có thể tham gia từ ngày 1/7/2023. Ví dụ, Hồng Kông đã nộp đơn gia nhập, vì khoảng 70% thương mại của Hồng Kông đang diễn ra với các thành viên RCEP. Thành công tham gia vào hiệp định này là lẽ đương nhiên với nền kinh tế này, do độ mở đối với thương mại quốc tế và trên thực tế là Hồng Kông đã có các thỏa thuận thương mại với 13 thành viên RCEP.
Việc tham gia hiệp định có thể giúp tăng cường vai trò của Hồng Kông như một trung tâm dịch vụ chuyên nghiệp vì các thành viên sẽ mở cửa hoàn toàn với ít nhất 65% lĩnh vực dịch vụ cho các nhà đầu tư nước ngoài. Điều đó có thể mang lại cơ hội mới cho lĩnh vực logistic của Hồng Kông và cho phép các doanh nghiệp nằm trong Khu vực Vịnh Lớn sử dụng Hồng Kông làm bệ phóng để vươn ra toàn cầu và thâm nhập vào các thị trường mới.
Mặt khác, Ủy ban Thương mại và Thuế quan Bangladesh đã tiến hành phân tích sơ bộ về những lợi ích có thể đạt được từ việc tham gia vào hiệp định và phí tổn nếu đứng ngoài hiệp định này. Sri Lanka có thể là một thành viên tiềm năng khác trong tương lai.
Các dự đoán cho thấy một số thị trường như Nhật Bản hay Hàn Quốc sẽ đạt được bước nhảy vọt lớn nhất về mặt xuất khẩu vào năm 2030. Điều này chủ yếu là vì đây là lần đầu tiên Nhật tham gia vào một hiệp định thương mại tự do với Trung Quốc. Xuất khẩu được miễn thuế của Nhật tới Trung Quốc và từ Trung Quốc sang Nhật, từ mức 25% và 57%, vào ngày RCEP có hiệu lực, sẽ có khả năng tăng lên 86% và 88%.
Hơn nữa, RCEP là hiệp định thương mại tự do đầu tiên có cả Trung Quốc, Nhật và Hàn Quốc tham gia. Đây là ba trong số những nền kinh tế kỹ thuật tiên tiến ở Đông Á. Điều thú vị là ADB dự báo rằng thị phần xuất khẩu toàn cầu tại Đông Á sẽ giảm trong thập niên tiếp theo, khi các công ty chuyển hướng các cơ sở sản xuất của mình sang những thị trường đang phát triển.
Tuy nhiên, bằng cách kết nối các nhà sản xuất chặt chẽ hơn với chuỗi cung ứng khu vực, điều này cuối cùng sẽ củng cố cơ sở sản xuất còn lại của họ, cho phép tận dụng nguồn cung ứng các vật liệu có giá cả cạnh tranh hơn.
Tác động đối với xuất khẩu của các thành viên ASEAN trước và sau khi ký kết hiệp định có thể không nổi bật như các thị trường phát triển. Các hiệp định thương mại tự do của ASEAN đã có từ trước với những thành viên RCEP cũng đã xóa bỏ thuế quan áp đặt trên 86% đến 90% hàng hóa. Ngoài ra, theo ADB, nói chung, các nước RCEP sẽ đóng góp đến 30% sản lượng xuất khẩu toàn cầu vào năm 2030.
.jpg)
Câu chuyện không chỉ là xuất khẩu
Điều quan trọng cần lưu ý là RCEP không chỉ giúp thúc đẩy xuất khẩu, mà còn có những ảnh hưởng tích cực gián tiếp khác đến thu nhập của một quốc gia, nhờ vào chiều sâu của hiệp định. Nhiều thành viên có những hạn chế nghiêm ngặt đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài. Theo Chỉ số Hạn chế Quy định Đầu tư Trực tiếp Nước ngoài của OECD năm 2020, Indonesia đứng đầu danh sách trong khi Trung Quốc và New Zealand lần lượt chiếm vị trí thứ 3 và thứ 4.
Hiệp định thương mại tự do mở ra nhiều cơ hội đầu tư trong khối RCEP, và cũng có thể thúc đẩy đầu tư trực tiếp từ các công ty có trụ sở bên ngoài khu vực muốn tận dụng hiệp định này. Theo IMF, về mặt nguyên tắc, tự do hóa FDI, dù được thúc đẩy bởi RCEP hay là do đơn phương, đều có thể giúp thu nhập thực tế từ thương mại tăng hơn 15% đối với Philippines, Malaysia và Thái Lan.
Thu nhập thực tế tiềm năng từ hoạt động thương mại với những điều kiện FDI khác nhau trong 10 năm.
RCEP vượt xa các hiệp định thương mại tự do ASEAN hiện nay về mặt cơ hội đầu tư. Trước khi có hiệp định này, Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật đã là những nhà đầu tư hàng đầu tại một số nền kinh tế ASEAN. Tuy nhiên, mở rộng các thị trường ASEAN hơn nữa sẽ thu hút thêm đầu tư vào công nghệ sản xuất mới, giúp thúc đẩy năng suất lao động hơn.
Hơn nữa, các thành viên đã cam kết xem xét việc áp dụng điều khoản giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư – nhà nước trong thời gian 5 năm.
Theo Petri và Plummer, xét về mọi mặt, tự do hóa FDI có thể giúp thu nhập thực tế của tất cả các nước thành viên RCEP tăng đến 0,53%.
Gia tăng thương mại và dòng vốn FDI do vậy cũng sẽ nâng cao năng suất hơn. Chi phí nhập khẩu các nguyên liệu đầu vào sẽ giảm, nhờ thế sẽ đẩy mạnh sản xuất địa phương. Do đó, chúng tôi mong đợi sẽ có sự thay đổi trong tính cạnh tranh giữa các lĩnh vực khác nhau. Một cách tự nhiên, nguồn lực và vốn sẽ được dùng cho ngành có tính cạnh tranh cao nhất.
Thêm nữa, việc dỡ bỏ các rào cản với đầu tư nước ngoài có thể thúc đẩy sự phân bổ nguồn lực và công nghệ tốt hơn. Kết quả là điều này sẽ tạo nên một “cú hích” năng suất ở nhiều lĩnh vực, trong khi đẩy mạnh sự chuyển dịch nguồn lực khỏi những ngành không còn tính cạnh tranh nữa. Ví dụ, theo Ngân hàng Thế giới, ngành thiết bị điện và máy móc của Indonesia và Philippines được mong đợi sẽ lần lượt mở rộng thêm 4,1% và 6,3% vào năm 2035. Thuế quan giảm 10% có thể khiến năng suất lao động tăng thêm trung bình 4,8%.
Tất nhiên, lợi ích không được phân chia đồng đều giữa các thành viên và lĩnh vực. Vài thị trường, như Việt Nam và Malaysia, sẽ có khả năng đạt được mức tăng thu nhập thực tế lên đến gần 5% vào năm 2035 nhờ cú hích năng suất. Những quốc gia phát triển như Nhật Bản sẽ có mức tăng năng suất thấp hơn, nhưng vẫn được hưởng lợi nhờ tăng cường tích hợp chuỗi cung ứng và hỗ trợ khả năng cạnh tranh của các công ty địa phương.
RCEP sẽ thúc đẩy tăng trưởng thương mại trong khu vực. Thị phần thương mại của các thành viên RCEP đã tăng trong nhiều năm qua. Chúng tôi kỳ vọng sự gia nhập của Hồng Kông sẽ thúc đẩy hơn nữa thu nhập thực tế tại các nền kinh tế châu Á. Tổng hợp GDP thực tế của các nền kinh tế đã tham gia hiệp định, dự kiến vào năm 2030, không tính đến cú hích năng suất tiềm năng do RCEP tạo nên, chúng tôi kỳ vọng tỷ trọng GDP toàn cầu của các thị trường thành viên RCEP sẽ đạt 32,9%, tăng từ mức 31,7% của năm 2021.
.png "Một nền kinh tế thuộc G7 chính thức thoát suy thoái, tăng trưởng quý 1 nhanh nhất trong gần 3 năm")
.png "‘Soán ngôi’ Trung Quốc, nền kinh tế này trở thành đối tác thương mại lớn nhất của đầu tàu kinh tế châu Âu")