Báo cáo Phát triển Con người năm 2025 – "Kỷ nguyên Trí tuệ nhân tạo và lựa chọn Phát triển Con người" của UNDP, đã phân tích tiến trình phát triển dựa trên Chỉ số Phát triển Con người (HDI), đo lường thành tựu về y tế, giáo dục và thu nhập. Dự báo cho năm 2024 cho thấy chỉ số HDI đang chững lại tại tất cả các khu vực trên thế giới.
Chỉ số HDI của Việt Nam năm 2023 đạt 0,766 – xếp Việt Nam vào nhóm các quốc gia có mức phát triển con người cao – đứng thứ 93 trên tổng số 193 quốc gia và vùng lãnh thổ. Từ năm 1990 đến 2023, chỉ số HDI của Việt Nam đã tăng từ 0,499 lên 0,766 - tăng 53,5%, một bước tiến ấn tượng. Tuy nhiên, chỉ số này vẫn che giấu những bất bình đẳng dai dẳng. Khi điều chỉnh theo bất bình đẳng, HDI của Việt Nam giảm xuống còn 0,641, tương ứng với mức tổn thất 16,3% do chênh lệch trong ba lĩnh vực: y tế, giáo dục và thu nhập – mức tổn thất tương đường với trung bình ở khu vực Đông Á và Thái Bình Dương.
Ngoài mức độ chững lại đáng lo ngại trên toàn cầu, báo cáo còn chỉ ra rằng bất bình đẳng giữa các quốc gia giàu và nghèo đang ngày càng gia tăng. Khi các con đường phát triển truyền thống bị thu hẹp bởi những áp lực toàn cầu, thế giới cần có những hành động quyết đoán để tránh tình trạng trì trệ kéo dài.
“Trong nhiều thập kỷ, chúng ta đã tiến gần đến mục tiêu xây dựng một thế giới có chỉ số phát triển con người rất cao vào năm 2030. Nhưng đà chững lại hiện nay đang đe dọa nghiêm trọng tới tiến trình đó,” ông Achim Steiner, Tổng Giám đốc UNDP, nhận định.
Báo cáo cho biết bất bình đẳng giữa các quốc gia có chỉ số HDI thấp và rất cao tiếp tục gia tăng năm thứ tư liên tiếp, đảo ngược xu hướng lâu dài trước đó về thu hẹp khoảng cách giữa các nước giàu và nghèo.
Tại các quốc gia có chỉ số HDI thấp, những thách thức phát triển ngày càng nghiêm trọng, do căng thẳng thương mại gia tăng, khủng hoảng nợ trầm trọng hơn và hiện tượng công nghiệp hóa không tạo ra việc làm.
Theo ông Steiner, “Giữa bối cảnh bất ổn toàn cầu, chúng ta cần nhanh chóng tìm ra những hướng đi mới cho phát triển,” ông Steiner nói. “Khi AI tiếp tục phát triển nhanh chóng trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, chúng ta cần cân nhắc tiềm năng phát triển mà công nghệ này mang lại. Những năng lực mới đang xuất hiện gần như mỗi ngày. Dù AI không phải là giải pháp vạn năng, các lựa chọn mà chúng ta đưa ra có thể khơi lại đà phát triển con người và mở ra những hướng đi và cơ hội mới.”
Báo cáo cũng công bố kết quả khảo sát mới, cho thấy người dân trên thế giới có cái nhìn thực tế nhưng đầy hy vọng về sự thay đổi mà AI có thể mang lại. Một nửa số người được hỏi cho rằng công việc của họ có thể bị tự động hóa. Tuy nhiên, tới 60% kỳ vọng AI sẽ tác động tích cực đến việc làm, mở ra cơ hội cho những công việc còn chưa tồn tại hiện nay.
Chỉ 13% số người tham gia khảo sát lo ngại rằng AI có thể dẫn đến mất việc làm. Ngược lại, tại các quốc gia có chỉ số HDI thấp và trung bình, 70% cho rằng AI sẽ giúp họ tăng năng suất, và hai phần ba mong đợi sẽ sử dụng AI trong giáo dục, y tế hoặc công việc trong vòng một năm tới.
Báo cáo kêu gọi cách tiếp cận lấy con người làm trung tâm trong phát triển AI – điều này có thể giúp tái định hình cách tiếp cận phát triển một cách căn bản. Kết quả khảo sát cho thấy người dân trên toàn cầu đã sẵn sàng cho sự “tái thiết” này.
Báo cáo nêu bật ba lĩnh vực hành động then chốt: Xây dựng nền kinh tế nơi con người hợp tác với AI thay vì cạnh tranh với nó; Đảm bảo con người giữ vai trò chủ động trong toàn bộ vòng đời của AI – từ thiết kế đến triển khai; Hiện đại hóa hệ thống giáo dục và y tế để đáp ứng yêu cầu của thế kỷ 21.
Việc dân chủ hóa AI đang diễn ra. Khoảng 1/5 người tham gia khảo sát cho biết họ đã sử dụng AI. Tại các quốc gia có HDI thấp hơn, hai phần ba người dân dự kiến sẽ sử dụng AI trong giáo dục, y tế hoặc công việc trong vòng một năm tới. Điều này khiến việc thu hẹp khoảng cách về tiếp cận điện và Internet trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết – để không ai bị bỏ lại phía sau. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận không thôi là chưa đủ: khoảng cách thực sự sẽ phụ thuộc vào việc AI có hỗ trợ và bổ sung hiệu quả cho công việc của con người hay không.
