Đó là dự án "Hành trình Gen kết nối – Tìm lại tên liệt sỹ", sáng kiến của Trung tâm Dữ liệu Quốc gia – Bộ Công an phối hợp với CTCP GeneStory để xác định danh tính khoảng 500.000 hài cốt liệt sĩ chưa được nhận diện. Dự án đã mở ra cánh cửa mới, nơi khoa học di truyền giúp con người tìm lại người thân của mình, trả lại tên cho các anh hùng liệt sĩ.
Dự án với ý nghĩa thiêng liêng này vừa có mặt ở hạng mục "Ý tưởng vì cộng đồng" trong Vòng Chung khảo (ngày 15/11) của Giải thưởng Hành động vì cộng đồng – Human Act Prize 2025.
Bên lề sự kiện này, PV đã có cuộc PV nhanh về dự án này với TS Võ Sỹ Nam, Giám đốc khoa học và Đồng sáng lập GeneStory.
- Điểm nhấn của dự án "Hành trình Gen kết nối - Tìm lại tên liệt sĩ" là gì, thưa ông?
Dự án "Hành trình Gen kết nối - Tìm lại tên liệt sĩ" được ra mắt ngày 23/7/2024, là sáng kiến của Trung tâm Dữ liệu Quốc gia - Bộ Công an phối hợp GeneStory nhằm xác định danh tính khoảng 500.000 hài cốt liệt sĩ chưa được nhận diện. Dự án này ứng dụng đối sánh ADN trên quy mô quốc gia, mở ra phương thức tìm kiếm khoa học và nhân văn hơn so với cách làm dựa vào ký ức, hồ sơ rời rạc trước đây.
Điểm nhấn của dự án mà chúng tôi đang thực hiện là mô hình thu mẫu lưu động khắp cả nước, công nghệ giải mã gen hiện đại (ưu tiên mtDNA), năng lực phân tích tới 500.000 mẫu/năm và cơ chế xã hội hóa giúp giảm chi phí. Công nghệ mà chúng tôi đang áp dụng trong dự án này là VinGenChip, có thể đọc được hàng chục nghìn điểm SNP trên gen, nhất là đọc được biến thể di truyền của riêng người Việt.
Sau một năm, dự án này đã thu được 51.000 mẫu tại 34 tỉnh, đồng thời tổ chức hơn 600 buổi thu mẫu và bước đầu đã xác định danh tính 16 liệt sĩ (chỉ trong khoảng 2 – 3 tháng làm việc). Hiện nay, số lượng các liệt sĩ xác định được danh tính đang tăng lên theo thời gian. Đây là minh chứng rất quan trọng để GeneStory tiếp tục đồng hành cùng với Trung tâm Dữ liệu Quốc gia - Bộ Công an.
Mục tiêu của dự án là đến năm 2027 có thể thu thập được tất cả các thông tin từ thân nhân và từ đó "trả lại tên" cho các liệt sĩ.
-Dự án đã thu thập được hàng chục nghìn mẫu gen từ thân nhân liệt sĩ trên toàn quốc. Thưa ông, đâu là những thách thức lớn nhất mà GeneStory gặp phải trong quá trình triển khai?
Chúng tôi đã gặp phải rất nhiều thách thức. Đầu tiên là từ khâu thu mẫu trên toàn quốc. Thực tế có nhiều mẹ của liệt sĩ đã rất cao tuổi rồi nên chúng tôi phải đến trực tiếp thu mẫu. Việc thu mẫu cũng cần xác thực theo căn cước công dân, phải xác thực đúng người theo quy định mới nhất của Bộ Công an.
Thách thức thứ hai mà chúng tôi phải đối mặt là về mặt khoa học – công nghệ. Chúng tôi phải làm sao để đọc được ADN từ các hài cốt đã phân hủy lâu năm. Chúng ta biết là chiến tranh đã lùi xa lâu rồi, những hài cốt cũng đã 50 – 70 năm, do đó, cần làm sao để đọc được ADN từ dữ liệu hài cốt liệt sĩ. Hơn nữa, dữ liệu này cần kết nối được với ngân hàng thân nhân hàng chục, hàng trăm và thậm chí là hàng triệu người.
Thách thức thứ ba là cần đảm bảo về mặt tài chính cũng như vận hành cho dự án này. Không chỉ là vấn đề về tài chính từ các nhà hảo tâm, chúng tôi cũng phải có sự chuẩn bị về pháp lý, cũng như các nguồn tài chính khác để đồng hành với Trung tâm Dữ liệu Quốc gia - Bộ Công an và các bộ ban ngành khác trong chương trình này.
"Chúng tôi muốn trả lại tên cho hàng chục nghìn, thậm chí hàng trăm nghìn liệt sĩ"
-Điều gì đưa ông và các cộng sự của GeneStory đến với giải thưởng Human Act Prize năm nay?
Kỳ vọng quan trọng nhất của chúng tôi là làm sao để tìm lại danh tính liệt sĩ càng nhiều càng tốt. Như chúng ta biết là chương trình tìm kiếm thân nhân liệt sĩ đã được triển khai được nhiều năm nay rồi. Nhưng vẫn còn khoảng 500.000 liệt sĩ chưa tìm được danh tính. Trong đó, 300.000 liệt sĩ đã được quy tập và 200.000 vẫn chưa được quy tập, rải rác khắp mọi miền đất nước và thậm chí ở nước ngoài như Lào, Campuchia.
Chúng tôi hy vọng có thể tìm thêm được danh tính cho hàng chục nghìn, thậm chí hàng trăm nghìn liệt sĩ. Việc này nhờ vào quy mô dự án lớn, tiến bộ khoa học – công nghệ, sự hỗ trợ chung tay của Đảng, Nhà nước, cộng đồng và của tất cả những người có mong muốn tri ân các anh hùng liệt sĩ.
-Đến với Vòng Chung khảo Human Act Prize 2025, ông và GeneStory có kỳ vọng gì?
Chúng tôi chỉ kỳ vọng một điều quan trọng nhất là mọi người và cộng đồng biết đến dự án này và biết rằng đã có những tổ chức, cá nhân làm hành động thiết thực để tri ân các anh hùng liệt sĩ. Việt Nam chúng ta đã trải qua các cuộc chiến tranh rất dài. Kể cả trong gia đình tôi cũng có người thân là liệt sĩ nhưng đến giờ vẫn chưa biết tên, chưa tìm lại được hài cốt.
Tôi hy vọng rằng thông qua giải thưởng Human Act Prize, cộng đồng sẽ biết rằng chúng ta không quên các anh hùng liệt sĩ. Chúng ta sẽ cố gắng hết sức mình tìm lại danh tính cho các liệt sĩ để xoa dịu phần nào nỗi đau của các gia đình.
-Ông đánh giá thế nào về giá trị của Human Act Prize trong việc tôn vinh và hỗ trợ các sáng kiến vì cộng đồng tại Việt Nam?
GeneStory từng tham gia Human Act Prize và đã được giải rồi. Nhưng dự án "Hành trình Gen kết nối – Tìm lại tên liệt sỹ" lại khác biệt so với trước đây. Chúng tôi hy vọng rằng nhờ vào sự lan tỏa của giải thưởng cũng như những thông tin mà GeneStory đã đưa ra, từ dự án, hành động và công việc của chúng tôi, sẽ lan tỏa được thông điệp tốt và nhân văn cho cộng đồng.
Như tôi đã chia sẻ trước đó, dự án của chúng tôi là công nghệ vì hòa bình, công nghệ vì nhân văn. Chúng tôi hy vọng rằng công nghệ mà chúng tôi phát triển trong thời gian vừa qua cũng như công nghệ sẽ áp dụng trong thời gian tới những dự án, chương trình ý nghĩa như "Hành trình Gen kết nối – Tìm lại tên liệt sỹ".
-Trong số 27 dự án lọt vào Chung khảo Human Act Prize năm nay, dự án nào để lại ấn tượng sâu sắc nhất với ông?
Chúng tôi là dự án thứ hai trình bày tại Vòng Chung khảo của Human Act Prize, nên trước đó chúng tôi chỉ nghe được dự án đầu tiên thôi. Đó là dự án về "Chương trình Cứu hộ và Bảo tồn Tê Tê" của Trung tâm Bảo tồn Động vật hoang dã tại Việt Nam.
Tôi nghĩ rằng đây là dự án rất quan trọng, bởi chúng ta biết rằng hệ sinh thái càng ngày càng biến đổi. "Chương trình Cứu hộ và Bảo tồn Tê Tê" là dự án bảo tồn có thể giúp giữ lại môi trường xanh – sạch – đẹp cho đất nước chúng ta, giữ gìn hệ sinh thái. Bản thân tôi cũng là người làm việc trong lĩnh vực liên quan tới khoa học sự sống, nên tôi rất trân trọng và cảm thấy vui mừng khi có những dự án bảo tồn như thế, giúp cho thế hệ con cháu chúng ta có thể được sống trong hệ sinh thái, môi trường thực sự tốt lành.
-Xin cảm ơn ông!
GeneStory hiện là doanh nghiệp dẫn đầu trong phân tích và tích hợp dữ liệu ADN tại Việt Nam. Doanh nghiệp này đảm nhiệm toàn bộ quy trình thu nhận, phân tích và đối sánh gen trong dự án "Hành trình Gen kết nối - Tìm lại tên liệt sĩ" góp phần tri ân và đặt nền móng cho y học chính xác tại Việt Nam.
GeneStory quy tụ đội ngũ hơn 40 chuyên gia hàng đầu, bao gồm các TS, ThS trong lĩnh vực khoa học dữ liệu, học máy, di truyền và tin y sinh. Vì vậy, GeneStory đã làm chủ toàn bộ quy trình giải mã gene từ thu mẫu, phân tích đến diễn giải dữ liệu, với độ chính xác giải trình tự gene lên đến hơn 99%.
.jpg "Tài chính tuần qua: Cơ hội đầu tư giữa rủi ro bất động sản và áp lực thuế")
.png "Chủ tịch Fed Dallas: Thật khó để ủng hộ cắt giảm lãi suất vào tháng 12")
.png "Chuyện gì đang xảy ra với Bitcoin?")
.png "Mặc nỗi sợ bong bóng AI, tập đoàn của huyền thoại Warren Buffett quyết không 'bỏ lỡ lần hai' một cổ phiếu công nghệ: Chuyện gì đây?")
.png "Cựu thống đốc Fed bị điều tra: Chồng toàn mua bán cổ phiếu ngay trước khi Fed ra quyết định then chốt")
