Báo chí trong thời đại bùng nổ mạng xã hội: Cạnh tranh, bổ trợ cùng phát triển

Mạng xã hội phát triển “thần tốc”, cạnh tranh trực tiếp với báo chí

Trong hơn một thập kỷ trở lại đây, mạng xã hội đã và đang phát triển mạnh mẽ với đa dạng các loại hình, tác động sâu rộng đến người dùng ở các lĩnh vực, ngành nghề khác nhau, trong đó có báo chí.

Theo báo cáo Digital 2024, số lượng người sử dụng mạng xã hội đã ở mức 5,04 tỷ người, chiếm đến 62,3% dân số trên toàn thế giới đang dùng một hoặc nhiều mạng xã hội, tăng 5,6% so với năm 2023.

Tại Việt Nam, tính đến tháng 1 năm 2024, có đến 72,7 triệu người sử dụng mạng xã hội trên tổng số hơn 100 triệu dân, tương ứng với 73,3% dân số. Trong đó, thời gian trung bình người dùng tại Việt Nam lướt mạng xã hội mỗi ngày là 2 giờ 25 phút, thuộc Top 20 trên thế giới.

Có thể thấy, sự xuất hiện và tồn tại của mạng xã hội là một yếu tố khách quan và phù hợp với thực tiễn phát triển trong thời đại mới. Với sự phát triển mạnh mẽ, mạng xã hội đã tác động không nhỏ đến thói quen tiếp cận tin tức của độc giả. Từ vị trí gần như độc quyền về thông tin, báo chí đã bị các mạng xã hội chia sẻ thị phần nhanh chóng.

Nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật, Phó tổng biên tập Báo Điện tử VietnamPlus (Thông tấn xã Việt Nam) cho biết: “Người Việt Nam hiện dành khá nhiều thời gian mỗi ngày để vào mạng, trong đó, thời gian nhiều nhất là xem video, mạng xã hội. Facebook là nền tảng phổ biến nhất ở Việt Nam, tiếp đến là Zalo, TikTok… Trong sự cạnh tranh với các nền tảng mạng xã hội, báo chí không thể cưỡng lại xu thế chuyển đổi số và cần có những thay đổi để thích ứng với xu hướng hiện đại”.

Với lợi thế là sự linh hoạt, nhạy bén, cơ chế đơn giản trong việc cập nhật những thông tin mới ở tất cả các mặt trong đời sống của mạng xã hội, báo chí chính thống đã bị đặt vào một thế cạnh tranh khó khăn, khi vừa phải đảm bảo về tốc độ đưa tin, vừa phải khẳng định sự đáng tin cậy của mình với công chúng. Trong nhiều trường hợp, thông tin về sự kiện mới xảy ra xuất hiện trên mạng xã hội trước khi xuất hiện trên báo chí.

Dung hòa, bổ trợ cùng phát triển

Mặc dù có lợi thế là sự linh hoạt, nhạy bén, cơ chế đơn giản trong việc cập nhật thông tin nhưng đây cũng là “con dao hai lưỡi” đối với người dùng cũng như những cơ quan báo chí khi khai thác nguồn tin qua mạng xã hội. Dù có độ lan tỏa lớn, liên tục theo từng giây nhưng không ít thông tin trên mạng xã hội có nội dung xấu độc, mang mục đích câu like, câu view thông qua những thông tin giật gân, nóng hổi nhưng sai sự thật, bịa đặt, tác động xấu đến dư luận. Do đó, việc kiểm soát, ngăn chặn các thông tin xấu độc là vấn đề được các cơ quan quản lý nhà nước và xã hội đặc biệt quan tâm.

Trước những luồng thông tin đa chiều, báo chí chính thống thể hiện vai trò là một kênh thông tin uy tín, giúp độc giả cập nhật, xác minh thông tin một cách chính xác. Bởi, các cơ quan báo chí đại diện cho tiếng nói của Đảng, Nhà nước, các tổ chức xã hội, là nơi phản ánh nguyện vọng chính đáng của các tầng lớp nhân dân.

Thông tin trên báo chí chính thống được kiểm chứng nghiêm ngặt, bảo đảm độ tin cậy, chính xác giúp cho độc giả có cơ sở để lựa chọn, so sánh, đánh giá, không bị hoang mang, bối rối trước các luồng thông tin chưa được kiểm chứng xuất hiện tràn lan trên mạng xã hội. Qua đó, họ có thể nhìn thấy những thông tin nóng hổi, giật gân trên các trang mạng xã hội, tuy nhiên, thông tin đúng, thiếu kiểm chứng. Nguồn thông tin chính thông, tin cậy vẫn là kênh báo chí.

Tuy nhiên, để thích ứng với thời đại, nhiều tòa soạn đã tận dụng mạng xã hội nhằm mở rộng phạm vi tương tác, khai thác thông tin, mở rộng hơn lượng công chúng của mình.

Ông Nguyễn Ngọc Hồi, Phó Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông TP.HCM chia sẻ: “Trong thời đại mới, sự ảnh hưởng của mạng xã hội và các xu hướng mới liên tục được tạo ra và thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân. Tuy nhiên, các cơ quan báo chí vẫn là kênh thông tin để kiểm chứng. Do đó, cơ quan báo chí cần xây dựng thương hiệu của mình trên mạng xã hội, biến mình thành một KOL (kênh dẫn dắt dư luận trên mạng xã hội). Đồng thời, các cơ quan báo chí cũng cần có một giải pháp phát triển, đầu tư mạnh mẽ để phát triển nội dung trên mạng xã hội”.

Hiện nay, hầu hết các cơ quan báo điện tử đã đưa sản phẩm của mình lên các trang mạng xã hội TikTok, Facebook, Youtube, X,... Qua đó, bạn đọc dễ dàng tiếp cận, cập nhật các thông tin thời sự, kinh tế - xã hội hằng ngày, góp phần định hướng dư luận trên mạng xã hội.

Bên cạnh đó, mỗi phóng viên, nhà báo hiện nay cũng đã cập nhật những công nghệ hiện đại, làm chủ và sử dụng tốt công cụ kỹ thuật số để tạo nên một sản phẩm báo chí hoàn chỉnh, kịp thời, mang thông tin nóng hổi, chính xác đến công chúng.

Giữa cuộc cạnh tranh gay gắt từ mạng xã hội, vấn nạn tin giả đang ngày càng khó kiểm soát, hơn nữa trong cơn bão phát triển công nghệ truyền thông mới, nhiều chuyên gia nhận định đây là thời đại vàng của báo chí nếu có những thay đổi.

Ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng: "Những thời đại vàng chỉ đến với những cơ quan báo chí biết sử dụng các công cụ và nền tảng mới để bắt kịp tốc độ thích nghi công nghệ mới của chính độc giả của họ. Thời đại vàng sẽ chỉ là vàng với những cơ quan báo chí dám thay đổi, những tờ báo lưỡng lự và chậm chân sẽ phải thu hẹp, nhiều tờ báo thậm chí sẽ không còn tồn tại”.

Có thể thấy, dù là mạng xã hội hay báo chí chính thống, nếu không vì mục tiêu cao đẹp là phụng sự độc giả và xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn, không có những quy trình minh bạch cộng với sự giám sát của công chúng, các phương tiện truyền thông này sẽ mất đi sự tin cậy của công chúng, mất đi lượng độc giả trung thành vốn đã từng là của mình.