Brazil - nhà sản xuất arabica lớn nhất thế giới - đang đối mặt với sự thay đổi sâu sắc trong cơ cấu ngành cà phê khi các tác động của biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt. Loại arabica vốn nổi tiếng với hương vị nhẹ, tinh tế đang ngày càng khó trồng hơn trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt, buộc nhiều nông dân chuyển hướng sang robusta - loại hạt đậm vị, chịu nhiệt tốt hơn và kháng bệnh hiệu quả hơn.
Trong những năm gần đây, các vùng trồng arabica truyền thống ở Brazil liên tục hứng chịu hạn hán kéo dài, nhiệt độ tăng cao và thời tiết thất thường. Dù arabica vẫn là mặt hàng cà phê xuất khẩu chủ lực, nhưng số liệu của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) cho thấy sản lượng robusta tại Brazil đã tăng hơn 81% trong một thập kỷ qua – tốc độ tăng trưởng vượt xa arabica.
Theo ông Fernando Maximiliano, Giám đốc Thông tin Thị trường Cà phê tại StoneX, robusta đang mở ra cơ hội giúp Brazil duy trì vai trò nhà cung cấp cà phê lớn nhất thế giới trong bối cảnh khí hậu biến đổi nhanh chóng. “Các vấn đề khí hậu và tổn thất của arabica mới là yếu tố chính thúc đẩy robusta phát triển, chứ không hẳn nhu cầu thị trường,” ông nhận định.
Số liệu thị trường cũng cho thấy xu hướng chuyển dịch rõ rệt. Trong ba năm qua, sản lượng arabica của Brazil chỉ tăng khoảng 2–2,5% mỗi năm, trong khi robusta tăng trung bình 4,8% mỗi năm. Riêng vụ mùa năm nay, robusta tăng kỷ lục gần 22% nhờ khả năng chịu thời tiết tốt hơn và lợi nhuận hấp dẫn hơn cho nông dân.
Tại các vùng khí hậu quá nóng khiến arabica không thể sinh trưởng, nông dân Brazil đang áp dụng các kỹ thuật canh tác mới nhằm mở rộng diện tích robusta. Một trong những mô hình được áp dụng phổ biến là trồng cà phê dưới bóng râm của cây bản địa nhằm duy trì độ ẩm và ổn định năng suất. “Bằng cách này, cây cà phê ít bị tổn thương hơn trước nhiệt độ cao,” ông Jonatas Machado, Giám đốc thương mại của Café Apuí tại vùng Amazon cho biết.
Sự trỗi dậy của robusta tại Brazil cũng đang tạo ra thay đổi trên bản đồ cà phê toàn cầu. Theo Rabobank, Việt Nam vẫn là quốc gia xuất khẩu robusta lớn nhất thế giới, nhưng Brazil đang thu hẹp khoảng cách nhanh chóng nhờ chuỗi cung ứng được tổ chức hiệu quả và sản lượng tăng mạnh.
Robusta thường có hàm lượng caffeine cao hơn, vị đậm hơn so với arabica. Tuy nhiên, thế hệ người tiêu dùng trẻ hiện nay không còn quá chú trọng vào hương vị nguyên bản của hạt cà phê, mà thiên về các thức uống pha chế có sữa, kem hoặc siro – vốn làm giảm sự khác biệt giữa hai loại hạt. “Họ không quan tâm nhiều đến nguồn gốc hay hương vị,” ông Matthew Barry, Giám đốc nghiên cứu thị trường thực phẩm tại Euromonitor International nhận xét.
Ngoài ra, trong bối cảnh giá cà phê thế giới tăng mạnh, người tiêu dùng cũng có xu hướng chuyển sang robusta - loại hạt có giá thành thấp hơn. Tại châu Âu, chênh lệch giá giữa robusta và arabica được dự báo sẽ nới rộng khi EU áp dụng quy định mới yêu cầu sản phẩm nhập khẩu không liên quan đến phá rừng.
Đáng chú ý, cà phê hòa tan – vốn chủ yếu làm từ robusta – lại được miễn trừ quy định này, mở ra cơ hội tăng nhu cầu đáng kể. Theo Grand View Research, EU hiện chiếm gần 50% doanh thu cà phê hòa tan toàn cầu.
Dù robusta thường rẻ hơn arabica, giá của loại hạt này cũng đã tăng lên mức cao kỷ lục trong năm nay. Ông Alexsandro Teixeira, nhà nghiên cứu tại Tập đoàn Nghiên cứu Nông nghiệp Brazil, cho rằng năng suất cao hơn gần gấp đôi arabica và giá bán tăng đã thuyết phục nhiều nông dân đầu tư mạnh vào robusta. Chất lượng robusta cũng đang được cải thiện, khiến loại hạt này ngày càng được ưa chuộng hơn trên thị trường quốc tế.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu tiếp diễn, robusta có thể sẽ trở thành nhân tố chủ chốt giúp Brazil duy trì vị thế trong ngành cà phê toàn cầu – và đồng thời định hình lại thói quen tiêu thụ cà phê trên thế giới.
