.jpg)
Trung Quốc đang kiểm soát nghiêm ngặt việc xuất khẩu nam châm chịu nhiệt làm từ khoáng sản đất hiếm trong bối cảnh thương chiến với Mỹ. Điều này vô tình phơi bày điểm yếu nghiêm trọng trong chuỗi cung ứng quốc phòng Mỹ.
Trong hơn một thập kỷ, Mỹ không thể tìm được nguồn thay thế cho một loại đất hiếm quan trọng từ Trung Quốc: samarium. Loại khoáng sản này được dùng gần như độc quyền trong lĩnh vực quốc phòng để chế tạo nam châm cho tên lửa, máy bay chiến đấu, bom thông minh và nhiều thiết bị quân sự khác.
Thiếu loại nam châm này, Mỹ và các đồng minh châu Âu sẽ gặp khó khăn trong việc tái bổ sung kho vũ khí công nghệ cao vốn đang cạn kiệt sau các đợt viện trợ cho Ukraine và Israel.
Trung Quốc hiện sản xuất gần như toàn bộ nguồn cung samarium của thế giới. Nam châm samarium có thể chịu được nhiệt độ cao đến mức làm chảy chì mà không mất từ tính. Kim loại này đóng vai trò thiết yếu trong động cơ điện tốc độ cao ở không gian chật hẹp như đầu đạn tên lửa.
Ngày 4/4, Trung Quốc tạm dừng xuất khẩu 7 loại kim loại đất hiếm, bao gồm samarium và các nam châm làm từ những nguyên liệu này. Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết các vật liệu này có thể dùng cho cả mục đích dân sự và quân sự. Việc xuất khẩu sẽ chỉ được thực hiện theo giấy phép đặc biệt nhằm “bảo vệ an ninh quốc gia” và “thực hiện các cam kết quốc tế như không phổ biến vũ khí”.
Mỹ phụ thuộc hoàn toàn vào Trung Quốc về nam châm samarium
Tập đoàn quốc phòng Lockheed Martin – nhà sản xuất máy bay chiến đấu F-35 – là khách hàng chính của samarium tại Mỹ. Mỗi chiếc F-35 sử dụng khoảng 23 kg nam châm samarium. Phản hồi về vấn đề trên, đại diện Lockheed Martin chỉ cho biết công ty “liên tục đánh giá chuỗi cung ứng đất hiếm để đảm bảo nguyên liệu thiết yếu”.
Do lo ngại về sự phụ thuộc này, chính quyền cựu Tổng thống Biden từng ký hợp đồng xây 2 cơ sở sản xuất samarium tại Mỹ. Tuy nhiên, cả 2 dự án đều không thành công do thiếu tính khả thi về thương mại. Do đó, Mỹ vẫn hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc.
Việc Trung Quốc dừng xuất khẩu samarium diễn ra trong bối cảnh Mỹ và châu Âu đang gấp rút bổ sung kho vũ khí sau khi cung cấp lượng lớn cho Ukraine và Israel.
Chuyên gia luyện kim Stanley Trout cho biết, trong số 7 kim loại đất hiếm thuộc diện hạn chế xuất khẩu, 6 loại chủ yếu phục vụ mục đích dân dụng, còn Samarium gần như chỉ được dùng cho mục đích quân sự.
Theo quy định của Bộ Quốc phòng Mỹ, quá trình đúc hoặc nấu chảy nam châm quân sự phải được thực hiện tại Mỹ hoặc quốc gia đồng minh. Tuy nhiên, nguyên liệu đầu vào như samarium vẫn được phép nhập khẩu từ bất kỳ đâu, mà nguồn rẻ nhất luôn là từ Trung Quốc.
Thất bại trong xây dựng chuỗi cung ứng nội địa
Từ những năm 1970, phương Tây dựa vào một nhà máy ở La Rochelle (Pháp) để tinh luyện samarium từ quặng khai thác tại Australia. Nhưng nhà máy này đã đóng cửa năm 1994 do lo ngại vấn đề môi trường và cạnh tranh từ Trung Quốc.
Năm 2009, sau khi Trung Quốc từng tạm ngưng xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản, Quốc hội Mỹ yêu cầu Lầu Năm Góc đề xuất kế hoạch đối phó với rủi ro từ phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc. Mỹ sau đó chi hơn 1 tỷ USD để tái khởi động mỏ đất hiếm Mountain Pass ở California, từng bị đóng cửa từ năm 1998.
Tuy nhiên, dù mỏ này đi vào hoạt động trở lại năm 2014, việc chiết xuất samarium vẫn không được triển khai. Mỏ lại đóng cửa năm 2015 và phá sản do không cạnh tranh nổi với nguồn cung giá rẻ từ Trung Quốc.
Công ty MP Materials (Mỹ) đã mua lại mỏ Mountain Pass và tái khởi động năm 2018, nhưng ban đầu vẫn gửi quặng sang Trung Quốc để xử lý. Năm 2022, Bộ Quốc phòng Mỹ cấp 35 triệu USD cho MP để xử lý samarium và các đất hiếm khác. MP cũng đầu tư thêm 100 triệu USD để mua thiết bị cần thiết.
Chính phủ Mỹ sau đó cũng cấp 351 triệu USD cho tập đoàn Lynas (Australia) xây nhà máy sản xuất samarium tại Texas. Tuy nhiên, dự án bị đình trệ sau khi Lynas được gia hạn giấy phép khai thác tại Malaysia.
CEO James Litinsky của MP cho biết thị trường samarium quá nhỏ nên sẽ không có lãi nếu có 2 nhà sản xuất ở Mỹ. Vì vậy, công ty vẫn chưa lắp đặt thiết bị xử lý samarium và đang lưu kho.
MP cho biết họ chỉ triển khai lắp đặt nếu được đảm bảo điều kiện tài chính tốt hơn từ phía khách hàng. “Chúng tôi đã từng bị thất vọng vì mọi thứ dang dở”, Litinsky nói.
Tham khảo: NYT, Reuters
.png "Buồn của nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới: Người trẻ từ chối chạy theo đồng tiền, không chấp nhận làm việc quên mình vì giấc mơ người khác")
