Khi trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là công nghệ tương lai mà đã trở thành hạ tầng thiết yếu cho mọi ngành công nghiệp, câu hỏi về chủ quyền kỹ thuật số của mỗi quốc gia càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Những quốc gia nắm trong tay "compute power" – năng lực tính toán quy mô lớn để huấn luyện và vận hành các mô hình AI tiên tiến – đang thiết lập những "đòn bẩy" mới để giành ưu thế trong khoa học, an ninh, y tế và kinh tế số. Ngược lại, những quốc gia không đầu tư đủ mạnh vào AI có nguy cơ tụt hậu sâu trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Trong thế kỷ 20, dầu mỏ là nguồn tài nguyên chiến lược, tạo ra sức mạnh kinh tế và địa chính trị. Trong thế kỷ 21, "compute power" đang trở thành tài nguyên mới: các trung tâm dữ liệu AI lớn tiêu tốn hàng tỷ USD, với hàng chục nghìn GPU, đòi hỏi nguồn điện và hạ tầng viễn thông ổn định. Ai kiểm soát được loại tài nguyên này sẽ quyết định được hướng đi của cuộc cách mạng AI toàn cầu.
"Các quốc gia sản xuất dầu mỏ có ảnh hưởng quá lớn đến các vấn đề quốc tế. Tương tự, trong tương lai gần, mảng công nghệ AI có thể làm được điều tương tự vì họ kiểm soát quyền truy cập vào một nguồn tài nguyên quan trọng", giáo sư Vili Lehdonvirta tại Oxford cho biết.
Sức mạnh tính toán của AI rất quý giá đến nỗi các thành phần trong các trung tâm dữ liệu, chẳng hạn như vi mạch, đã trở thành một phần quan trọng trong chính sách đối ngoại và thương mại của Trung Quốc và Mỹ. Đồng thời, một số quốc gia đang bắt đầu đổ tiền công vào cơ sở hạ tầng AI nhằm mục đích kiểm soát nhiều hơn tương lai công nghệ của họ.
Cuộc chơi của kẻ mạnh
Hiện tại, năng lực tính toán AI đang nằm trong tay một số ít quốc gia và tập đoàn công nghệ khổng lồ. Mỹ, Trung Quốc và Liên minh Châu Âu là những người chơi chính, sở hữu hơn một nửa số trung tâm dữ liệu mạnh nhất thế giới – những "bộ não" điều khiển các hệ thống AI phức tạp nhất.
Số liệu của Liên minh viễn thông quốc tế (ITU) thuộc Liên Hợp Quốc (UN) cho thấy tỷ lệ nhân loại dùng Internet đã tăng từ 33% tổng dân số năm 2012 lên 68% năm 2024.
Tuy nhiên nghiên cứu của trường Oxford University cho thấy chỉ khoảng 32 quốc gia, tương đương 16% tổng số nước trên thế giới có các cơ sở lớn chứa đầy vi mạch và máy tính, nắm giữ cái gọi là "sức mạnh tính toán" AI.
Điều đáng chú ý là các công ty Mỹ và Trung Quốc đang thống trị cuộc chơi này. Họ vận hành hơn 90% các trung tâm dữ liệu mà các công ty và tổ chức khác sử dụng cho AI.
Cụ thể, các công ty Mỹ vận hành 87 trung tâm AI, chiếm gần hai phần ba tổng số toàn cầu, so với 39 của các công ty Trung Quốc và chỉ 6 của các công ty châu Âu. Trong khi đó, Châu Phi và Nam Mỹ gần như không có trung tâm tính toán AI nào, còn hơn 150 quốc gia khác trên thế giới hoàn toàn trắng tay.
Việc xây dựng một trung tâm dữ liệu AI hiện đại đòi hỏi chi phí khổng lồ lên đến hàng tỷ USD, tiêu thụ lượng lớn năng lượng và cần hàng nghìn chip xử lý đồ họa (GPU) mạnh mẽ, chủ yếu từ Nvidia. Điều này tạo ra một rào cản lớn, khiến nhiều quốc gia không thể tự chủ về cơ sở hạ tầng AI.
Bên trong các trung tâm dữ liệu, hầu hết các chip — các thành phần cơ bản để thực hiện tính toán — đều đến từ nhà sản xuất chip Nvidia của Mỹ.
Tờ New York Times (NYT) nhận định sự chênh lệch về năng lực tính toán AI đang gây ra những hệ quả nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chủ quyền kỹ thuật số và tiềm năng phát triển của các quốc gia.
Đầu tiên, các nước thiếu năng lực tính toán AI phải phụ thuộc vào các cường quốc công nghệ để thuê sức mạnh tính toán, dẫn đến chi phí cao, tốc độ kết nối chậm hơn, và dễ bị tổn thương trước những thay đổi chính sách từ các công ty hoặc chính phủ nước ngoài.
Trong khi đó, thiếu hụt tài nguyên tính toán sẽ cản trở các nỗ lực nghiên cứu khoa học, phát triển các công ty khởi nghiệp và thậm chí là giữ chân nhân tài. Các hệ thống AI tiên tiến nhất thường hoạt động hiệu quả hơn với các ngôn ngữ được sử dụng ở những nơi có năng lực tính toán tập trung, tạo ra một rào cản ngôn ngữ và văn hóa.
Tệ hơn, những sinh viên và nhà khoa học giỏi nhất từ các nước đang phát triển thường buộc phải di cư đến các cường quốc AI để có cơ hội tiếp cận với các GPU và tài nguyên tính toán cần thiết, làm mất đi tiềm năng phát triển nội tại của đất nước họ.
Xin được nhắc rằng AI tạo ra hàng triệu việc làm mới trong phát triển phần mềm, dữ liệu, nhưng cũng đòi hỏi kỹ năng cao, trở thành một thị trường lao động chất lượng cho bất kỳ nền kinh tế nào.
Ngoài ra, "sức mạnh tính toán" AI đang trở thành một nguồn tài nguyên quý giá, tương tự như dầu mỏ. Việc kiểm soát chip và trung tâm dữ liệu trở thành một phần quan trọng trong chính sách đối ngoại và thương mại, cho phép các cường quốc AI gây ảnh hưởng lên các quốc gia khác.
Chủ tịch Brad Smith của Microsoft đã cảnh báo rằng kỷ nguyên AI có nguy cơ khiến Châu Phi tụt hậu xa hơn.
"Kỷ nguyên AI đang tạo ra rủi ro khiến Châu Phi bị tụt hậu xa hơn nữa", ông Smith cảnh báo.
Các quốc gia như Kenya, dù là đối tác thân thiện với Mỹ, vẫn có thể bị hạn chế tiếp cận các chip bán dẫn cần thiết. Điều này tạo ra cơ hội cho các công ty Trung Quốc như Huawei, vốn đang phát triển chip AI riêng, để lấp đầy khoảng trống.
Sự phân hóa này không chỉ đơn thuần là vấn đề công nghệ, mà còn là một yếu tố then chốt ảnh hưởng đến địa chính trị và kinh tế toàn cầu, tạo ra những sự phụ thuộc mới và đẩy các quốc gia vào một cuộc đua quyết liệt để không bị bỏ lại phía sau.
Chạy đua
Tháng 6/2025, trong khi CEO Sam Altman của OpenAI thăm dự án dự án trung tâm dữ liệu mới của công ty tại Texas trị giá 60 tỷ USD thì giáo sư Nicolas Wolovick tại Đại học Quốc gia Córdoba ở Argentina đang phải vật lộn với cái gọi là "trung tâm điện toán AI" tiên tiến nhất nước.
Đó là một căn phòng được cải tạo tại trường đại học, nơi những sợi dây luồn lách giữa các chip A.I. cũ kỹ và máy tính chủ.
"Chúng ta đang thua cuộc", giáo sư Wolovick ngậm ngùi.
Thật vậy, số liệu của UN cho thấy chỉ 100 công ty, hầu hết là từ Mỹ và Trung Quốc, đứng sau 40% khoản đầu tư vào công nghệ trên toàn cầu. Riêng việc tiếp cận những con chip tiên tiến nhất cho phát triển AI đã là điều khó khăn.
"Nếu bạn không có đủ nguồn lực để tính toán nhằm xử lý dữ liệu và xây dựng các mô hình AI của mình, thì bạn không thể đi đâu cả", Kate Kallot, cựu giám đốc của Nvidia và là người sáng lập Amini, một công ty khởi nghiệp AI khác ở Kenya cho biết.
Nhận thức được mức độ nghiêm trọng của vấn đề, nhiều quốc gia và khu vực đang nỗ lực thu hẹp khoảng cách. Mục tiêu chung là xây dựng "AI có chủ quyền" – hệ thống AI được phát triển và vận hành trong nước, phục vụ trực tiếp cho nhu cầu của các doanh nghiệp và tổ chức địa phương.
Ấn Độ đang trợ cấp năng lực tính toán và phát triển mô hình AI thành thạo ngôn ngữ bản địa. Brazil đã cam kết 4 tỷ USD cho các dự án AI, với mục tiêu không phải chờ đợi AI đến từ các cường quốc mà tự mình phát triển. Ngay cả Liên minh Châu Âu cũng đang lên kế hoạch đầu tư 200 tỷ Euro cho các dự án AI, bao gồm các trung tâm dữ liệu mới, nhằm giảm sự phụ thuộc vào các công ty công nghệ Mỹ.
Tuy nhiên, việc thu hẹp khoảng cách này không hề dễ dàng và có thể vẫn cần sự hỗ trợ từ Mỹ hoặc Trung Quốc. Các công ty công nghệ lớn vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp chip và công nghệ nền tảng.
Thậm chí để so sánh, các hãng Amazon, Microsoft, Google, Meta và OpenAI tại Mỹ đã cam kết chi hơn 300 tỷ USD trong năm nay, phần lớn là cho cơ sở hạ tầng AI. Khoản chi này gần bằng ngân sách quốc gia của Canada.
Dù vậy, việc chủ động đầu tư và phát triển cơ sở hạ tầng AI trong nước là bước đi chiến lược không thể thiếu.
Tóm lại, trong bối cảnh AI đang trở thành động lực chính của sự phát triển kinh tế và công nghệ toàn cầu, việc không đầu tư vào lĩnh vực này đồng nghĩa với việc chấp nhận rủi ro bị tụt hậu, mất đi chủ quyền kỹ thuật số và khả năng định hình tương lai của chính mình. Đây là một cuộc đua mà mọi quốc gia cần phải tham gia một cách nghiêm túc và có chiến lược rõ ràng.
*Nguồn: NYT, Fortune, BI
.png "Trung Quốc tham vọng xây “Kênh đào Suez trên đường ray”, vận chuyển Á – Âu nhanh hơn đường biển 20 ngày, tạo huyết mạch thương mại mới")
