Tờ Forbes cho hay các xưởng đóng tàu Châu Á mà chủ yếu là Trung Quốc đang sản xuất hàng trăm chiếc tàu chở hàng cỡ lớn mỗi năm, nhưng Mỹ thì lại nhọc nhằn với chỉ vài chiếc hàng năm.
Điều kỳ lạ là chỉ cách đây vài thập niên, ngành đóng tàu Mỹ vẫn nằm trong top thế giới khi có đến 1 triệu lao động trong ngành hậu Thế chiến II. Thế nhưng mọi chuyện đã dần thay đổi khi Trung Quốc và Châu Á mới là bên nắm giữ cuộc chơi hiện nay.
Giờ đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump đang muốn đảo ngược tình hình với đề xuất áp phí cảng cao hơn cho các tàu đóng bởi Trung Quốc, thậm chí yêu cầu một số mặt hàng xuất khẩu từ Mỹ phải được vận chuyển bằng tàu sản xuất nội địa.
Gấp 200 lần
Theo Forbes, đầu năm 2022, Trung Quốc có 1.708 tàu chở hàng thương mại cỡ lớn đang được sản xuất, còn Mỹ chỉ có 3 chiếc. Đến đầu năm 2023, con số này là 1749 so với 5 chiếc.
Trong nhiều thập kỷ, rất ít xưởng đóng tàu lớn của Mỹ còn tồn tại, nếu có cũng chủ yếu đóng và sửa chữa cho Hải quân Mỹ. Phần nhỏ những xưởng đóng tàu thương mại khác tại Mỹ còn tồn tại nhờ đóng tàu nhỏ hoặc phục vụ tuyến đường nội địa chứ không còn đóng tàu to hay tàu container khổng lồ nữa.
Đây là điều trớ trêu khi các xưởng đóng tàu Mỹ từng dùng hơn 1 triệu lao động hậu Thế chiến II, nhưng suốt những năm sau đó đã nhượng lại thị phần cho các nước khác.
Xin được nhắc rằng vào thập niên 1970, các xưởng đóng tàu Mỹ vẫn chiếm khoảng 5% tổng trọng tải của thế giới, tương đương khoảng 20 tàu mỗi năm. Thế nhưng số lượng tàu lớn xuất xưởng tại Mỹ ngày càng nhỏ giọt và đến năm 2023, Mỹ chỉ còn chiếm 0,1% tổng trọng tải toàn cầu.
Bước sang thập niên 1980, tổng số lượng thợ hàn, kỹ sư và lao động đóng tàu tại Mỹ còn chưa đến 200.000, dù con số này đã tăng lên gần đây nhờ các hợp đồng quân sự.
Trung Quốc hiện là nước thống trị ngành đóng tàu khi chiếm hơn một nửa tổng trọng tải của thế giới vào năm 2023 và 74% đơn đặt hàng tàu mới vào năm ngoái. Các hãng vận tải biển lớn nhất, chẳng hạn như MSC, Maersk và CMA CGM, hiện dựa vào hàng trăm tàu do Trung Quốc đóng để vận chuyển hàng hóa trên khắp thế giới.
Bởi vậy nếu đề xuất của Tổng thống Donald Trump có hiệu lực thì hàng loạt hãng vận tải sẽ phải đối mặt gia tăng chi phí. Nguyên nhân thì dễ hiểu, ngành đóng tàu Mỹ không dễ quay trở lại thời hoàng kim và cũng không thể đáp ứng nhu cầu thị trường trong ngắn hạn vì đã bỏ bê suốt hàng chục năm.
Thậm chí cho dù có muốn gia tăng sản lượng trở lại, các xưởng đóng tàu cũng không nguyện ý vì họ không cạnh tranh được với các đối thủ nước ngoài về quy mô tàu, thời gian sản xuất và chi phí đóng.
Lấy ví dụ xưởng đóng tàu Philly vào tháng 9/2024 đã nhận đơn hàng sản xuất 3 tàu container cỡ nhỏ với chi phí 355 triệu USD mỗi chiếc. Thế nhưng theo các chủ tàu, một tàu tương tự tại một xưởng đóng tàu của Trung Quốc sẽ chỉ có giá khoảng 55 triệu USD, tức rẻ hơn gấp 6 lần.
Tình hình này khiến tờ Forbes phải thừa nhận ngành đóng tàu thương mại Mỹ đã gần như không còn tồn tại.
Theo Forbes, Trung Quốc đang chiếm đến 40% tổng sản lượng đóng tàu của thế giới trong khi Mỹ chỉ chiếm 0,2%.
Đầu năm 2023, tổng số tàu thương mại mang cờ Mỹ chỉ là 177 thì con số này là hơn 5.000 với Trung Quốc.
Tệ hơn, tổng số tàu thương mại cỡ lớn trên toàn cầu là gần 60.000 nhưng gần như không có tàu nào được điều khiển bằng 100% công dân Mỹ.
Thậm chí báo cáo của Cơ quan tình báo hải quân Mỹ (USNI) cho thấy năng lực đóng tàu của Trung Quốc hiện lớn gấp 200 lần so với Mỹ.
Lao dốc
Câu chuyện lao dốc của ngành đóng tàu Mỹ chủ yếu đến từ việc nước này dỡ bỏ bảo hộ ngành thép, đồng thời phụ thuộc hơn vào các nước khác trong việc nhập khẩu nguyên liệu, thiết bị đóng tàu.
Kể từ thập niên 1980, Mỹ đã dỡ bỏ các chương trình bảo hộ ngành đóng tàu trong nước với lý do đi ngược lại nền kinh tế thị trường tự do mà chính quyền cựu Tổng thống Reagan áp dụng khi đó.
Phần lớn nguyên liệu thô và linh kiện cần thiết để sản xuất tàu mới không còn có sẵn ở Mỹ do cơ sở sản xuất thu hẹp và đẩy mạnh gia công ở nước ngoài. Văn hóa "Just in time" (đưa các thiết bị, nguyên liệu đến đúng thời điểm và đúng nơi cần dùng để tiết kiệm chi phí lưu kho) bùng nổ nhờ thành công của Toyota càng khiến tình hình tệ hơn.
Đây là vấn đề thường gặp ở nhiều ngành chứ không riêng gì ngành đóng tàu, dẫn đến khả năng cạnh tranh và năng lực tại các xưởng đóng tàu của Mỹ bị sụt giảm.
Hậu quả là các xưởng đóng tàu tại Châu Á và Trung Quốc chiếm ưu thế hơn vì giá rẻ, chưa kể nhu cầu vận chuyển cao khi Trung Quốc ngày càng đóng vai trò chính trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Năm 1975, ngành đóng tàu Mỹ đứng số một toàn cầu, sản xuất hơn 70 tàu thương mại mỗi năm. Gần 50 năm sau, Mỹ hiện sản xuất chưa tới 1% số tàu thương mại trên thế giới, tụt xuống vị trí thứ 19 trên toàn cầu.
Trong khi đó, sản lượng đóng tàu của Trung Quốc đã tăng gấp ba lần so với Mỹ trong hai thập kỷ qua, với số lượng là hơn 1.700 tàu vào năm 2023, so với chưa đến 10 của Mỹ.
Xin được nhắc rằng hơn 90% thiết bị quân sự, cung ứng và nguyên liệu được vận chuyển bằng đường biển.
Tồi tệ hơn, sự lao dốc này khiến nhân lực và công nghệ đóng tàu của Mỹ đi xuống và 2 yếu tố này khiến Mỹ khó lòng phục hồi trong ngắn hạn. Không có cơ hội việc làm, ít đơn đóng tàu hơn tại Mỹ khiến chẳng còn ai mặn mà tham gia ngành này, trong khi thị trường lao động đóng tàu lại bùng nổ ở Châu Á.
Thế rồi đầu tư sụt giảm khiến cơ sở hạ tầng xuống cấp, nhân viên không được đào tạo, công nghệ đi xuống trong ngành đóng tàu Mỹ càng khiến tình hình trở nên trầm trọng.
Trái ngược với Mỹ, Trung Quốc đã xác định ngành đóng tàu là một trong những trọng điểm chiến lược cần đầu tư.
Năm 2006, đóng tàu trở thành một trong 7 ngành chiến lược mà doanh nghiệp quốc doanh Trung Quốc duy trì quyền kiểm soát. Năm 2015, trong khuôn khổ kế hoạch "Made in China 2025", Bắc Kinh đã xác định đóng tàu là một trong 10 lĩnh vực ưu tiên mà Trung Quốc sẽ tìm cách thống trị thương mại toàn cầu vào năm 2025.
Kể từ đó, ngành công nghiệp đóng tàu Trung Quốc đã được hưởng các khoản vay chính sách từ các ngân hàng nhà nước, giá thép đầu vào thấp hơn giá thị trường, ưu đãi thuế, trợ cấp từ các cơ quan xuất khẩu, cũng như bảo hộ để không bị doanh nghiệp nước ngoài sở hữu.
Rõ ràng, canh bạc dài hơi của Trung Quốc đã đem lại hiệu quả, trong khi Mỹ mới chợt nhận ra thế khó của mình. Dù Tổng thống Donald Trump đã cố gắng thay đổi cuộc chơi nhưng điều này chắc chắn sẽ cần một chiến lược dài hơi như Trung Quốc từng làm, đó là chưa kể Bắc Kinh không dễ gì để yên cho cuộc đua này dừng lại.
*Nguồn: FT, Forbes
.png "Ông Trump cương quyết áp thuế dù Mỹ nhập khẩu hơn 1.300 tỷ USD hàng hoá từ Trung Quốc, Canada, Mexico: Người tiêu dùng sẽ phải chịu nỗi đau giá cả?")
.png "Cổ phiếu “họ” Bamboo Capital đồng loạt bị các CTCK cắt margin")
