Để nông nghiệp Việt Nam bứt phá giới hạn

Tại “Diễn đàn Kết nối Doanh nghiệp – Đầu tư, phát triển hệ sinh thái nông nghiệp công nghệ cao tỉnh Tây Ninh 2023” vừa qua, ông Surajit Rakshit, Giám đốc Toàn quốc Trung tâm Thanh toán Quốc tế và Tài trợ Chuỗi cung ứng - HSBC Việt Nam đã có tham luận xoay quanh vai trò của Chính phủ, các tổ chức tài chính và bản thân các doanh nghiệp trong ngành nông nghiệp trong việc đưa nông nghiệp Việt Nam bứt phá giới hạn, duy trì vị thế trên trường quốc tế, đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng cũng như chiến lược bền vững của quốc gia.

Markettimes xin giới thiệu bài viết của ông Surajit Rakshit:

Nông nghiệp từ lâu đã là một ngành xương sống của nền kinh tế Việt Nam

Tôi từng ngắm nhìn Việt Nam qua hàng trăm bức ảnh đẹp lung linh, một đất nước nổi tiếng với nhiều cảnh đẹp trải dài từ Bắc chí Nam. Trong số đó, tôi đặc biệt ấn tượng với những hình ảnh đồng lúa và ruộng bậc thang trải dài xanh mướt. Vẻ đẹp hút mắt này không chỉ đánh dấu những điểm đến không thể bỏ qua của Việt Nam mà còn giới thiệu câu chuyện đáng tự hào của một quốc gia có bước chuyển mình vượt qua giai đoạn khó khăn thiếu lương thực để trở thành một trong những nước sản xuất và xuất khẩu nhiều mặt hàng nông nghiệp hàng đầu thế giới.

Nông nghiệp từ lâu đã là một ngành xương sống của nền kinh tế Việt Nam với nhiều lợi thế cạnh tranh như diện tích đất canh tác, độ phủ của rừng, các vùng lãnh hải, khí hậu nhiệt đới, lực lượng lao động dồi dào và chi phí hiệu quả. Ngành này đóng góp khoảng 12,5% vào GDP của đất nước. Năm 2022, nông nghiệp của Việt Nam đạt mức tăng trưởng 3,3%, cao nhất trong những năm gần đây. Trong đó, sản xuất trồng trọt tăng 2,8%, thủy sản tăng 4,4% và lâm nghiệp tăng 6,1%. Kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành đạt hơn 53 tỷ USD, tăng 9,3%. Hiện nay, Việt Nam xuất khẩu nhiều loại sản phẩm nông nghiệp đi khắp nơi trên thế giới. Nhóm mặt hàng chính bao gồm hạt óc chó, cà phê, hạt điều, gạo và cao su, đóng góp hơn 10 tỷ USD vào xuất khẩu nông nghiệp. Nhiều mặt hàng nông nghiệp của Việt Nam đã tiếp cận được các thị trường mới.

Vai trò của Việt Nam trên trường quốc tế

Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp dựa trên cây trồng của Việt Nam đang có bước phát triển nhanh chóng. Việt Nam đang trở thành một đại diện quan trọng trong ngành nông nghiệp toàn cầu. Liên hiệp quốc (LHQ) đã chọn Việt Nam là nước chủ nhà đăng cai Hội nghị toàn cầu lần thứ 4 của Hệ thống lương thực, thực phẩm bền vững - Mạng lưới một hành tinh của LHQ vừa diễn ra trong tháng 4. Hội nghị quy tụ các chuyên gia từ nhiều nơi trên thế giới cùng thảo luận giải pháp tốt nhất để phát triển các "hệ thống lương thực, thực phẩm lành mạnh, bền vững, bao trùm". Đồng thời, Diễn đàn Kinh tế Thế giới cũng chọn Việt Nam là một trong ba quốc gia đầu tiên thí điểm mô hình Trung tâm Sáng tạo về Lương thực (Innovation Food Hub), một sáng kiến tiêu biểu của Liên minh Hành động vì Lương thực (Food Action Alliance) được thiết kế nhằm cải thiện sự bền vững trong sản xuất lương thực.

Việt Nam cũng đã ký 15 Hiệp định thương mại tự do (Free Trade Agreement – FTA), thêm 1 hiệp định FTA vừa kết thúc đàm phán tháng 4 và 3 FTA nữa đang trong vòng đàm phán. Sau khi triển khai Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – Hàn Quốc (Vietnam-Korea Free Trade Agreement - VKFTA), Việt Nam đã trở thành thị trường cung ứng xoài lớn thứ ba cho Hàn Quốc, đạt 1,700 tấn, tương đương 7,4 triệu USD. Nhờ Hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam (EU-Vietnam Free Trade Agreement - EVFTA), Việt Nam đã trở thành nguồn cung cấp hạt điều lớn nhất cho EU. Trong 10 tháng đầu năm 2022, Việt Nam xuất khẩu 98,900 tấn hạt điều sang các thị trường châu Âu, trị giá lên đến 699 triệu USD, ghi nhận mức tăng 9,8% so với cùng kỳ năm 2021. EU cũng là nhà nhập khẩu cà phê lớn nhất của Việt Nam, chiếm 39% tổng kim ngạch xuất khẩu.

Hỗ trợ của chính phủ

Để ngành nông nghiệp tiếp tục tỏa sáng, phát triển và đóng góp vào sự phát triển bền vững cũng như mục tiêu cân bằng phát thải của Việt Nam, Chính phủ chắc chắn đóng một vai trò hết sức quan trọng. Thật vậy, các nhà làm chính sách đã rất tích cực thể hiện vai trò này. Nhằm hỗ trợ phát triển nông nghiệp và nông thôn, năm 2018, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) đã ban hành danh mục sản phẩm nông nghiệp chủ lực quốc gia như gạo, cà phê, cao su, hạt điều, hồ tiêu, chè… Những sản phẩm này thuộc nhóm áp dụng các biện pháp hỗ trợ ưu đãi như miễn, giảm tiền thuê đất, mặt nước, ưu đãi về tín dụng, đào tạo nguồn nhân lực… Chưa hết, Việt Nam tiếp tục triển khai các chính sách nhằm hỗ trợ ngành nông nghiệp và tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp để nâng cao năng lực cạnh tranh, giá trị gia tăng và phát triển bền vững, Năm 2019, Chính phủ ban hành Nghị quyết 53/NQ-CP nhằm tạo điều kiện tiếp cận tín dụng, triển khai chương trình bảo hiểm nông nghiệp và các biện pháp hỗ trợ ưu đãi cho doanh nghiệm để khuyến khích đầu tư vào ngành nông nghiệp cũng như các khu vực nông thôn.

Chính phủ cũng đang chú trọng giải quyết một trong những thử thách khó khăn nhất – biến đổi khí hậu – để giúp ngành nông nghiệp phát triển bền vững. Do điều kiện địa lý, Việt Nam đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu và đặc biệt là ngành nông nghiệp phải hứng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng. Năm 2016, Việt Nam ký Thỏa thuận Paris về Biến đổi Khí hậu, cam kết giảm phát thải khí nhà kính (KNK) 8% trong giai đoạn 2021-2030 so với kịch bản thông thường bằng nguồn lực trong nước và sẽ tăng lên 25% nếu có sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế. Nhằm hiện thực hóa những mục tiêu này, Chính phủ đã ra Quyết định 2053/QD-TTg, bao gồm các hoạt động thích ứng và giảm thiểu trong ngành nông nghiệp.

Sau khi đưa ra cam kết mạnh mẽ tại COP26 về cân bằng phát thải, Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050, đây là một chính sách quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững của Việt Nam, vạch ra những mục tiêu cụ thể về giảm phát thải khí nhà kính. Cam kết giảm phát thải KNK từ nông nghiệp cũng đã được khẳng định trong Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, được phê duyệt năm 2022. Theo đó, dự báo mức tăng trưởng GDP của ngành nông nghiệp sẽ đạt 2,5-3% mỗi năm. Tỷ lệ sản phẩm phân bón hữu cơ trong tổng sản phẩm phân bón được sản xuất và tiêu thụ đạt trên 30%. Chính phủ cũng có kế hoạch tăng số lượng thuốc bảo vệ thực vật sinh học lên trên 30%. Đồng thời, ít nhất 30% tổng diện tích cây trồng cạn được áp dụng phương pháp tưới tiên tiến, tiết kiệm nước.

Mới đây, Chính phủ cũng vừa phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn tới năm 2050. Thường được biết đến với tên gọi là Quy hoạch điện VIII, quy hoạch tổng thể này đã được "thai nghén" suốt gần ba năm, trong đó nhấn mạnh khoản đầu tư rất lớn cần thiết để phát triển ngành năng lượng Việt Nam. Nhu cầu này mở ra nhiều cơ hội tiềm năng cho các doanh nghiệp năng lượng nước ngoài. Khi đi vào thực hiện, quy hoạch cũng này sẽ có tác động không nhỏ lên ngành nông nghiệp.

Vai trò của các tổ chức tài chính

Các ngân hàng như HSBC đang sẵn sàng hỗ trợ hoặc cân nhắc các giải pháp thương mại xanh (được hỗ trợ bởi một số chứng nhận nhất định) hoặc giải pháp tài trợ chi phí vốn/máy móc nhằm hỗ trợ hoạt động sản xuất bền vững. Hiện tại, chúng tôi đang chuẩn bị thông qua một khoản vay xanh cho một doanh nghiệp Việt Nam hoạt động trong ngành trồng trọt và thủy hải sản. Trước đó, chúng tôi thu xếp giao dịch bảo lãnh khoản vay không ràng buộc đầu tiên ở ASEAN nhằm hỗ trợ chi phí vốn và vốn lưu động cho Nutifood (một doanh nghiệp trong ngành sữa). Là một ngân hàng có mạng lưới rộng khắp thế giới cùng những cam kết và tham gia sớm và sâu rộng vào công cuộc chuyển đổi sang cân bằng phát thải, sự hỗ trợ của chúng tôi không chỉ gói gọn trong các giải pháp ngân hàng. Bất kể họ cần hướng dẫn về khung phát triển bền vững, tài chính hay thông tin chuyên môn, chúng tôi đều có thể hỗ trợ doanh nghiệp chuẩn bị cho hành trình chuyển dịch.

Những nỗ lực này hoàn toàn nằm trong chiến lược bền vững tổng thể của HSBC nhằm hỗ trợ khách hàng hiểu và hành động hướng đến chuyển dịch giảm phát thải cũng như giúp họ đạt được các mục tiêu bền vững nói chung. Đầu năm 2022, HSBC Việt Nam công bố cam kết thu xếp lên đến 12 tỷ USD tài chính bền vững trực tiếp và gián tiếp cho Việt Nam và doanh nghiệp Việt Nam tới năm 2030. Chúng tôi đang tiên phong đáp ứng các nhu cầu liên quan đến bền vững của khách hàng và đạt được nhiều bước tiến trong cam kết của mình, hoàn thành khoảng 14% mục tiêu sau khi hoàn tất một loạt giao dịch xanh cho khách hàng với những giải pháp đa dạng, từ những công cụ tài chính thương mại xanh đến các khoản vay liên kết bền vững cũng như tài trợ chuỗi cung ứng bền vững. Những cam kết như vậy của các tổ chức tài chính sẽ mở ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp trong ngành nông nghiệp tiếp cận tài chính xanh hỗ trợ tăng trưởng cũng như chiến lược bền vững của họ.

Sự tham gia của chính các doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp

Các doanh nghiệp trong ngành nông nghiệp cũng ngày càng chủ động và nghiêm túc hơn trong phát triển, thực hiện chiến lược bền vững của họ - từ mô hình kinh tế tuần hoàn tới chuỗi cung ứng bền vững tới các chương trình về môi trường và hỗ trợ cộng đồng khác. Họ chú trọng hơn đến nông nghiệp xanh không chỉ để giúp Việt Nam giảm phát thải các-bon trong sản xuất nông nghiệp mà còn nhằm đáp ứng nhu cầu về sản phẩm bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp và thủy sản từ các thị trường xuất khẩu (Mỹ, EU) ngày càng tăng.

Bên cạnh đó, họ cũng ngày càng linh hoạt và thành thạo hơn trong quản lý hoạt động nguồn vốn, dịch chuyển từ giao dịch tiền mặt sang sử dụng nền tảng trực tuyến. Họ cũng tích cực tìm kiếm giải pháp số hóa các hoạt động bên trong doanh nghiệp và cải tiến cũng như tối ưu hóa vốn lưu động. Tôi muốn nhấn mạnh vào điểm này vì nông nghiệp ở Việt Nam được coi là một ngành thiên về tiền mặt nhưng xu hướng này cũng đang dần thay đổi và chính phủ đã nỗ lực hiện đại hóa ngành nông nghiệp bằng nhiều sáng kiến. Nông nghiệp là một ngành được khuyến khích và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã đặt trần lãi suất cho vay ngắn hạn bằng VND ở mức 4,5%. Có rất nhiều giải pháp tài chính trên thị trường như khoản vay để thanh toán cho người nông dân cung cấp đầu vào cũng như khoản vay đối với tín dụng xuất khẩu/đóng gói ở đầu ra. Ngày càng nhiều doanh nghiệp trong ngành nông nghiệp muốn hỗ trợ thêm cho hệ sinh thái của họ và quan tâm hơn đến những giải pháp như tài trợ chuỗi cung ứng hay tài trợ nhà phân phối. Đó cũng là một trong những lợi thế cạnh tranh của họ trong môi trường cạnh tranh gay gắt về giá như hiện nay. HSBC vẫn luôn đi đầu trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp thông qua các giải pháp như vậy. Dù doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nào của nông nghiệp như trồng trọt, thủy hải sản, sản xuất thức ăn cho vật nuôi, xuất khẩu đường hay sản xuất chế biến sữa và sản phẩm nông nghiệp, HSBC đều có thể hỗ trợ khách hàng bằng các khoản vay thương mại và giải pháp vốn lưu động phù hợp với họ.

Lời kết

Như đã nhấn mạnh ở trên, nông nghiệp đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam. Bối cảnh hiện tại còn nhiều thách thức như các yếu tố kinh tế vĩ mô toàn cầu, lạm phát, tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, thiếu hụt nhân sự có trình độ và cạnh tranh gia tăng. Tuy nhiên, với quyết tâm mạnh mẽ từ phía lãnh đạo các bộ ban ngành cũng như một số sáng kiến của Chính phủ và các Hiệp định thương mại tự do, triển vọng của ngành nông nghiệp Việt Nam vẫn tươi sáng trong vài năm tới.