Khi Alex Karp – CEO của Palantir – tuyên bố "một khi đã vào Palantir, không ai quan tâm bạn học ở đâu, kể cả Harvard hay Yale", ông không chỉ đang nói về chiến lược nhân sự.
Đây là một tuyên ngôn thẳng thắn, thậm chí gây sốc, về việc lật đổ vị thế lâu đời của tấm bằng đại học trong xã hội Mỹ, vốn hàng thập kỷ được xem như cửa ngõ bắt buộc để bước vào tầng lớp trí thức và giới công nghệ cao.
Điều đáng chú ý là CEO Karp không phải nhân vật bên lề. Ông là một trí thức "chính thống", sở hữu ba bằng đại học, bao gồm tiến sĩ lý thuyết xã hội học cổ điển nhưng lại trở thành một trong những tiếng nói mạnh mẽ nhất chống lại tính "thiêng liêng" của tấm bằng cử nhân Mỹ.
Câu chuyện này diễn ra trong bối cảnh khá đặc biệt khi thế hệ Gen Z bước vào thị trường lao động đầy khó khăn, với gánh nặng nợ sinh viên và triển vọng việc làm không mấy sáng sủa. Đồng thời, giới tuyển dụng từ các công ty khởi nghiệp đến tập đoàn lớn đang ngày càng chuyển hướng sang đánh giá kỹ năng thực tế thay vì bằng cấp.
Lời tuyên chiến
CEO Karp, người sở hữu ba bằng đại học và tiến sĩ, giờ lại tỏ ra "chán ngán" giáo dục bậc cao. Ông tuyên bố Palantir đang tạo ra một dạng "chứng chỉ" mới: chỉ cần được tuyển dụng vào công ty, sự nghiệp công nghệ của bạn gần như được bảo chứng.
Trong thế giới quan của ông, danh tiếng của Ivy League hay nguồn gốc xuất thân đều bị vô hiệu hóa – thứ duy nhất quan trọng là việc bạn trở thành một "Palantirian".
Đi xa hơn, CEO Karp cùng các đồng sáng lập Peter Thiel và Joe Lonsdale còn ủng hộ quan điểm rằng hệ thống đại học Mỹ đang lỗi thời, thiên vị, và xa rời tiêu chí thực tài.
Những lời tuyên bố của CEO Karp diễn ra sau khi Palantir vừa đạt doanh thu quý vượt mốc 1 tỷ USD lần đầu tiên, vượt kỳ vọng của giới phân tích và tăng 48% so với cùng kỳ, cổ phiếu tăng gần 600% trong 1 năm, vốn hóa đạt khoảng 430 tỷ USD.
Không dừng ở lời nói, Palantir triển khai Meritocracy Fellowship – chương trình thực tập 4 tháng cho học sinh tốt nghiệp phổ thông, được tuyển chọn thuần túy dựa trên thành tích học tập (yêu cầu điểm SAT/ACT ở mức top 2% toàn quốc).
Thậm chí hãng còn ra thông điệp: "Bỏ nợ (học phí), bỏ sự tẩy não, lấy bằng Palantir."
Chương trình này là sự phản công trực diện vào quy trình tuyển sinh đại học mà Karp cho là "mờ ám" và "đánh mất tinh thần học thuật". Palantir muốn tự xây dựng một hệ thống chứng nhận năng lực, bỏ qua hoàn toàn những thủ tục và thương hiệu học thuật truyền thống.
Ở góc độ chiến lược, đây là một dạng hệ thống giáo dục nội bộ – tương tự mô hình đào tạo nghề tập trung của Đức hay chương trình kỹ thuật viên tại Nhật – nhưng được bọc trong thương hiệu Silicon Valley và gắn trực tiếp với một "dòng chảy sự nghiệp" có tính bảo chứng.
Theo khảo sát từ ResumeTemplates.com năm 2025 thì 25% công ty đã bỏ hoặc có kế hoạch bỏ yêu cầu bằng cử nhân cho một số vị trí và 69% nhà tuyển dụng ưu tiên kinh nghiệm hơn học vấn. Hàng loạt công ty lớn như IBM cho hay hơn 50% vị trí tuyển dụng ở Mỹ không cần bằng cử nhân. Tương tự, tỷ lệ yêu cầu cử nhân cho vị trí tại Google đã giảm từ 93% (2017) xuống 77%.
Trên thực tế, lịch sử ngành công nghệ Mỹ có mối quan hệ vừa phụ thuộc, vừa nổi loạn với các trường đại học. Đầu tiên là giai đoạn phụ thuộc (thế kỷ 20) khi Silicon hình thành từ mạng lưới nghiên cứu của Stanford, UC Berkeley, MIT. Nguồn nhân lực và ý tưởng từ các trường này đã nuôi dưỡng hàng loạt công ty công nghệ.
Tiếp đó là giai đoạn nổi loạn (đầu thế kỷ 21) với các biểu tượng như Steve Jobs, Bill Gates, Mark Zuckerberg trở thành minh chứng "bỏ học vẫn thành công", góp phần làm lung lay niềm tin vào con đường đại học truyền thống.
Đến thời kỳ hậu thập niên 2020, làn sóng AI và kỹ năng số tăng tốc, nhu cầu lao động sáng tạo và giải quyết vấn đề vượt qua khuôn khổ bằng cấp. Các tập đoàn như Google, IBM, Apple dần bỏ yêu cầu "cử nhân" cho nhiều vị trí.
Trong bối cảnh này, CEO Karp đưa ra chương trình thực tập tại Palantir như một tuyên bố chính trị – một cú xoay trục từ "đại học là điều kiện cần" sang "đại học chỉ là lựa chọn, nếu không muốn nói là thừa".
Ở Mỹ, đại học không chỉ đào tạo kiến thức, mà còn là bộ lọc xã hội giúp xác định tầng lớp, tạo mạng lưới quyền lực, và truyền tải một bộ giá trị văn hóa. Bởi vậy tuyên bố của CEO Karp đang gây tranh cãi cực lớn trong hệ thống giáo dục cũng như trên toàn xã hội.
Điều này phản ánh hai mâu thuẫn lớn của thời đại. Đầu tiên là mâu thuẫn kinh tế khi học phí tăng vọt, nợ sinh viên vượt 1,7 nghìn tỷ USD, nhưng nhiều sinh viên vẫn thất nghiệp hoặc làm trái ngành.
Tiếp đó là mâu thuẫn văn hóa với nhiều tranh cãi về sự thiên vị trong tuyển sinh khiến một bộ phận giới tinh hoa công nghệ cho rằng đại học đang trở thành "công cụ ý thức hệ" thay vì môi trường học thuật thuần túy.
Quay trở lại câu chuyện, dù nhận được nhiều ủng hộ nhưng một số chuyên gia lại nghi ngờ về động cơ của CEO Karrp.
Chiến lược nhân sự hay chiêu PR?
Với Palantir, câu chuyện phản bác tấm bằng đại học có một lớp nghĩa khác: công ty đang tuyển dụng mạnh tay để phục vụ cho tham vọng AI, kể cả cho sinh viên và thực tập sinh, và mở rộng mảng thương mại, song chính Karp lại thừa nhận muốn giảm 500 nhân sự xuống còn 3.600 người, hướng tới mô hình siêu tinh gọn với doanh thu gấp 10 lần hiện tại nhờ tự động hóa và trí thông minh nhân tạo.
Điều này đặt ra câu hỏi: liệu chương trình thực tập tại Palantir có phải là tấm vé dài hạn, hay chỉ là hợp đồng ngắn hạn trong một chiến lược AI hóa quy trình làm việc?
Về mặt hình ảnh, Karp đang định vị Palantir không chỉ là một công ty phần mềm mà là một biểu tượng phản kháng văn hóa học thuật Mỹ. Ông kết hợp hai yếu tố chỉ trích hệ thống, cho rằng đại học đang mất đi tính cạnh tranh, và đưa ra giải pháp thay thế như một con đường sự nghiệp nhanh chóng, không nợ nần, không rào cản xuất thân.
Tuy nhiên, đây cũng là một cuộc chơi đầy rủi ro. Trong một xã hội vẫn xem đại học là chuẩn mực xã hội và là "bộ lọc" nghề nghiệp, việc phá bỏ tiêu chuẩn này dễ tạo tranh cãi và bị xem là công cụ tuyển dụng mang tính PR hơn là một triết lý thực sự.
Điểm then chốt là khi Silicon Valley có đủ sức tạo ra các "bằng cấp" riêng, liệu họ đang thực sự giải phóng nhân tài khỏi gánh nặng học phí, hay chỉ đang chuyển quyền lực kiểm soát từ hệ thống giáo dục sang hệ thống doanh nghiệp?
Quan điểm của Alex Karp vừa phản ánh một làn sóng chống lại giáo dục đại học truyền thống, vừa khéo léo củng cố thương hiệu Palantir. Tuy nhiên câu hỏi lớn vẫn còn đó: chương trình thực tập tại Palantir liệu có đủ sức thay thế tấm bằng đại học, hay chỉ là một khẩu hiệu sắc bén phục vụ cho một chiến lược kinh doanh đang được đẩy lên cao trào bởi cơn sốt AI?
*Nguồn: Fortune, BI
.png "Buồn của nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á: GDP tăng vọt nhưng doanh nghiệp chỉ mong ‘tồn tại’ không dám mở rộng, chật vật tránh sa thải, nợ lương")
