3 phi hành gia Trung Quốc được giải cứu về Trái đất, “3 người lên cứu lại mắc kẹt”: Chuyện kỳ quái gì đây?

Ba phi hành gia Trung Quốc đã bị mắc kẹt trên Trạm Vũ trụ Thiên Cung vào tháng này do tàu trở về của họ gặp sự cố. Cuối cùng, họ đã trở về Trái Đất trên con tàu đưa các phi hành gia thay thế lên trạm – khiến bộ ba phi hành gia mới lại rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan tương tự.

Tuy nhiên, họ không phải là những người duy nhất: các nhà du hành vũ trụ người Nga và Mỹ cũng từng bị mắc kẹt hàng tháng trời trong những năm gần đây.

Nguyên nhân do đâu?

Các vụ va chạm với micrometeoroid - vi thiên thạch, trục trặc kỹ thuật và thời tiết xấu đã đe dọa các chuyến du hành vũ trụ ngay từ những ngày đầu. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng khi hậu cần vũ trụ (space logistics) trở nên phức tạp hơn, mảnh vỡ vũ trụ do con người tạo ra ngày càng gia tăng và thời tiết trở nên khó đoán hơn, những sự cố như vậy có xu hướng sẽ tăng lên.

Ba phi hành gia Trung Quốc, những người dự kiến trở về vào ngày 5/11 sau khi ở trên quỹ đạo từ tháng 4, đã không thể lên đường. Theo Cơ quan Vũ trụ Có người lái Trung Quốc, tàu vũ trụ Thần Châu 20 được định sẵn để đưa họ về nhà đã bị hư hại do nghi ngờ bị một mảnh vỡ va vào.

Một tàu vũ trụ Thần Châu 22 không người lái đã cập bến trạm giữa tuần này, sau khi được phóng khẩn cấp để cung cấp phương tiện trở về cho phi hành đoàn mới. Cơ quan này tuyên bố rằng sự kiện này là một ví dụ điển hình cho cách tiếp cận an toàn là trên hết và đã kiểm chứng năng lực ứng phó khẩn cấp của họ.

“Ngày càng có sự gia tăng các hoạt động du hành vũ trụ có người lái đến từ nhiều công ty cũng như chính phủ, cả ở quỹ đạo thấp và cả những chuyến đi đến Mặt Trăng,” ông Brian Weeden, Giám đốc Hệ thống Chính sách Dân sự và Thương mại tại Center for Space Policy and Strategy thuộc Aerospace Corporation, nhận định. “Với điều này, tôi nghĩ rằng chúng ta có thể sẽ chứng kiến nhiều sự cố tiềm ẩn hơn.”

Cảnh báo về "rác vũ trụ"

Các nhà khoa học từ lâu đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về lượng rác vũ trụ ngày càng tăng, bao gồm các rủi ro mà chúng gây ra cho phi hành gia và thiết bị. Các mảnh vụn do con người tạo ra, bao gồm cả tàn tích của các vệ tinh đã ngừng hoạt động, đang phủ kín các quỹ đạo của Trái Đất, bên cạnh các micrometeoroid tự nhiên.

Ông Weeden cho biết, hiện có hơn 9.000 vệ tinh đang hoạt động và hàng chục ngàn vật thể khác đang được theo dõi trên quỹ đạo, tạo ra nguy cơ va chạm tiềm tàng.

“Cũng có những mảnh vỡ quá nhỏ mà chúng ta không thể theo dõi được,” ông Grant Cates, Lãnh đạo dự án cao cấp tại Space Architecture Department thuộc Aerospace Corporation, bổ sung. “Trong trường hợp Thần Châu, đó có lẽ là một mảnh vỡ không được theo dõi đã va vào tàu vũ trụ.”

Vào những năm 1970, nhà khoa học NASA Donald J. Kessler đã đưa ra lý thuyết rằng sẽ đến một thời điểm có quá nhiều mảnh vỡ vũ trụ đến mức các vụ va chạm sẽ gây ra một phản ứng dây chuyền không kiểm soát, khiến các quỹ đạo quan trọng trở nên không an toàn.

Ông Weeden nhấn mạnh, không gian chưa bao giờ không có mảnh vỡ tự nhiên, nhưng chúng ta đang tiến gần hơn đến một tình huống mà rác vũ trụ do con người tạo ra là mối đe dọa lớn hơn khi bay quanh Trái Đất.

Sự cố kỹ thuật

Các vấn đề kỹ thuật với tàu vũ trụ được thiết kế để đưa các phi hành gia trở về là một nguyên nhân khác gây ra sự chậm trễ.

Năm ngoái, các phi hành gia NASA Sunita Williams và Barry Wilmore dự định chỉ ở trên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) chưa đầy chín ngày. Nhưng NASA đã đánh giá tàu vũ trụ Boeing Starliner của họ là không an toàn khi một số động cơ đẩy của khoang tàu không hoạt động đúng trong chuyến bay thử nghiệm. Cuối cùng, phi hành đoàn hai người đã trở về nhà trên một khoang tàu của SpaceX. Họ đã phải mắc kẹt trên ISS gần chín tháng.

Các chuyên gia cho biết, việc đảm bảo một tàu vũ trụ có thể chịu được áp lực khi bay vào không gian và sau đó quay trở lại là một thách thức lớn. “Nó phải đi từ 0 lên bảy kilômét mỗi giây – tương đương khoảng 46 nghìn km một giờ,” ông Weeden giải thích. “Và sau đó giảm tốc từ tốc độ đó xuống 0 để hạ cánh.”

Kể từ khi NASA ngừng chương trình Tàu con thoi vào năm 2011, các phương tiện này đã được cung cấp bởi các công ty tư nhân.

Một lý do khác khiến một phi hành gia bị mắc kẹt trong không gian là: quốc gia của họ đã tan rã khi họ đang ở trên quỹ đạo.

Bất kể đó là một nhiệm vụ do nhà nước hay thương mại điều hành, tất cả các chuyến bay vào không gian đều phải được chính phủ cho phép, bà Danielle Wood, phó giáo sư hàng không và du hành vũ trụ tại MIT và giám đốc nhóm nghiên cứu Space Enabled, cho biết.

Năm 1991, Liên Xô tan rã khi nhà du hành vũ trụ Nga Sergei Krikalev đang làm việc trên trạm vũ trụ Mir. Krikalev được phóng từ Kazakhstan và dự kiến ở lại không gian 150 ngày, nhưng đã phải ở trên quỹ đạo hơn gấp đôi thời gian đó vì có những câu hỏi về việc ai sẽ tài trợ cho việc anh trở về Trái Đất và chịu trách nhiệm cho hoạt động không gian của anh.

Cuối cùng, Glavkosmos, cơ quan vũ trụ Nga, đã bắt đầu bán các chuyến bay vào không gian cho các quốc gia khác để gây quỹ đưa Krikalev về nhà.

Trở ngại thời tiết

Một số phi hành gia cũng bị kẹt trong không gian do thời tiết không thuận lợi tại khu vực hạ cánh. Việc trở về Trái Đất là một nhiệm vụ phức tạp, và những người điều hành nhiệm vụ luôn muốn đảm bảo thời tiết tốt cho quá trình tái nhập khí quyển và hạ cánh, cũng như cho các tàu cứu hộ hoặc lực lượng mặt đất.

“Đôi khi thời tiết chỉ gây ra sự chậm trễ một hoặc hai ngày,” ông Cates nói. “Và đôi khi nó có thể kéo dài đến vài tuần, đó là bản chất của ngành này.”

Tàu con thoi Atlantis, với phi hành đoàn bảy người, dự kiến hạ cánh vào ngày 23/5/2009, nhưng đã bị hoãn. NASA cho rằng sự chậm trễ một ngày là do “thời tiết khó lường trong khu vực quanh Trung tâm Vũ trụ Kennedy của NASA ở Florida.”

Trong một số trường hợp, các phi hành gia bị mắc kẹt trong không gian là do thận trọng. Sau khi tàu con thoi Columbia phát nổ trong quá trình tái nhập khí quyển Trái Đất vào năm 2003, giết chết cả bảy phi hành gia trên tàu, NASA đã đình chỉ tất cả các chuyến bay vào không gian.

Hai phi hành gia Mỹ, Donald Pettit và Kenneth Bowersox, cùng một nhà du hành vũ trụ Nga, Nikolai Budarin, những người đang ở ISS vào thời điểm đó, đã phải ở thêm vài tháng trong không gian cho đến khi một tàu vũ trụ Nga đưa họ về nhà.

Không cảm thấy mắc kẹt

Tuy nhiên, các nhà khoa học cho biết các phi hành gia hiếm khi tự coi mình là bị “mắc kẹt” hay “mắc kẹt không lối thoát” trong không gian. Họ cho rằng, những sự chậm trễ đã được tính toán từ trước, và họ trân trọng thời gian ở trên quỹ đạo của mình.

Vài tuần sau khi Williams và Wilmore trở về từ chuyến du hành không gian kéo dài, họ đã xuất hiện chung trên Fox News. Tại đây, Wilmore nói: “Xét trên tổng thể mọi chuyện, chúng tôi không hề bị mắc kẹt.”

Vài giờ sau, tại một cuộc họp báo ở Houston, Wilmore khẳng định: “Bởi vì chúng tôi tham gia vào hoạt động du hành vũ trụ có người lái, chúng tôi chuẩn bị cho mọi tình huống bất ngờ. Đây là một con đường quanh co. Bạn không bao giờ biết nó sẽ đi về đâu.”