Trái phiếu đặc biệt - con dao hai lưỡi khi huy động vốn cho hạ tầng của Trung Quốc

Để đạt được mục tiêu thúc đẩy nền kinh tế trong bối cảnh tăng trưởng yếu như hiện tại, chính quyền địa phương các tỉnh của Trung Quốc đang phải đi vay tiền để chi tiêu cho các dự án hạ tầng thông qua trái phiếu chính phủ đặc biệt (còn gọi là trái phiếu đặc biệt)

Theo Moody’s, trái phiếu chính phủ đặc biệt chiếm 72% tổng số trái phiếu chính phủ của Trung Quốc trong nửa đầu năm 2022.

Loại trái phiếu này được kỳ vọng như một động lực thúc đẩy nền kinh tế Trung Quốc trong hoàn cảnh thị trường bất động sản giảm sút bởi các quy định nghiêm ngặt của Chính phủ. 

Các biện pháp kiểm soát dịch bệnh khắc nghiệt đã khiến nền kinh tế Trung Quốc trở nên ảm đạm. Nhiều địa phương gặp trở ngại trong nỗ lực đạt được chỉ tiêu tăng trưởng do Chính phủ áp xuống. 

Đó là lúc Trái phiếu chính phủ đặc biệt trở thành tâm điểm.

Rủi ro của trái phiếu chính phủ đặc biệt

Trái phiếu chính phủ thường là những hạng mục đầu tư rất ít rủi ro nhưng việc chi nhiều cho hạ tầng trong khi doanh thu giảm sẽ khiến chính quyền phải tìm kiếm các công cụ khác để trả nợ.

Dự kiến trái phiếu chính phủ đặc biệt vẫn tiếp tục được đẩy mạnh trong năm nay. Tuy nhiên, một số tỉnh Trung Quốc, như Quý Châu, đã không chi trả được các khoản nợ từ phát hành trái phiếu. Việc này dấy lên mối lo ngại rằng các khu vực có hồ sơ nợ xấu sẽ không đủ khả năng thanh toán nợ mới.

Báo cáo tháng 8 của Moody’s cho biết các khu vực có nền kinh tế yếu hơn đang gặp thách thức trong việc phát hành trái phiếu mới.

“Các tỉnh thành khó tiếp cận vốn từ Trái phiếu sẽ phải sử dụng thư tín dụng dự phòng do ngân hàng phát hành, như một nguồn vốn huy động thay thế. Chúng tôi ước tính tình trạng này sẽ tiếp diễn trong vòng nửa năm đến 1 năm tới.” Moody’s cho biết.

Việc phát hành ồ ạt để chạy theo chỉ tiêu đã khiến một số địa phương phải trả nợ bằng nguồn thu tài chính công, vì dự án không sinh lời, theo Financial Times. Điều này đi ngược lại với nguyên tắc phát hành trái phiếu chính phủ đặc biệt.

Chấp nhận đánh đổi

Các nhà phân tích cho rằng nguồn vốn từ trái phiếu chính phủ đặc biệt có thể giúp nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng ổn định trở lại, thông qua đầu tư vào hạ tầng.

Theo Natixis, để GDP của nền kinh tế tăng lên 5,5% theo kế hoạch, tổng vốn đầu tư vào hạ tầng phải tăng 18% trong năm nay. Tuy nhiên, trong 7 tháng đầu năm 2022, đầu tư vào hạ tầng mới chỉ tăng 7,4%. 

Bà Fan - chuyên gia phân tích chính sách của Citic Securities tin rằng Bắc Kinh đã chấp nhận việc nền kinh tế không thể đạt được mục tiêu tăng trưởng đề ra trong năm nay.

Tuy nhiên, chính quyền Trung Quốc đang khuyến khích các địa phương hoàn thành mục tiêu tăng trưởng của tỉnh. Và đằng sau cuộc đua phát triển hạ tầng là khoản nợ ngày càng chồng chất lên ngân sách các tỉnh thành.

Theo ước tính của Viện Tài chính và Phát triển Quốc gia tại Bắc Kinh, tỷ lệ nợ trên GDP của các địa phương đã lên tới 40,9% trong nửa đầu năm nay trong khi tỷ lệ này của ngân sách nhà nước là 20%.

“Áp lực nợ của các địa phương đang tăng lên, siết chặt khả năng tài chính của họ” – nhóm nghiên cứu tại Bắc Kinh cho biết – “Điều này sẽ ảnh hưởng đến khả năng huy động vốn của các tỉnh”.

Trái phiếu chính phủ đặc biệt (Special-purpose Bonds) là một loại nợ công không được ngân sách tài trợ, được các địa phương phát hành nhằm cung cấp vốn cho các dự án hạ tầng lớn.

Trái phiếu chính phủ đặc biệt không nằm trong thu chi ngân sách nhà nước, do đó các khoản vay này không xuất hiện trong các tính toán thâm hụt của Chính phủ. Theo S&P, đây là loại tài sản rất khó theo dõi và đánh giá.

Việc phát hành Trái phiếu chính phủ đặc biệt linh hoạt hơn nhiều so với trái phiếu chính phủ (còn gọi là trái phiếu kho bạc) thông thường. Sau khi được Chính phủ đề xuất, chỉ cần được chấp thuận trong cuộc họp của Ủy ban thường vụ Quốc hội (NPC), trái phiếu đặc biệt sẽ được phát hành, thay vì phải lên kế hoạch trước trong Ngân sách như Trái phiếu kho bạc.

Trái phiếu chính phủ đặc biệt sẽ được ủy quyền cho ngân hàng phát hành, sau đó bán cho các nhà đầu tư tư nhân. Giống như Trái phiếu thông thường, công cụ này sẽ tạo thu nhập hàng năm cho nhà đầu tư, thường kỳ hạn là 10 năm.

Điều đặc biệt là thu nhập từ loại trái phiếu này có thể không bị tính thuế. Người đi vay - các địa phương - sẽ gửi số tiền gốc và lãi cho bên ủy thác, bên này sẽ thanh toán cho nhà đầu tư.

Ngoài ra, dù đầu tư vào dự án công nhưng nguyên tắc trả nợ trái phiếu chính phủ đặc biệt là không sử dụng nguồn thu từ thuế - tài chính công. Các địa phương phải tự chi trả dựa trên nguồn thu nhập từ các dự án được đầu tư.

Trong năm 2022, có khoảng 492 tỷ USD giá trị trái phiếu chính phủ đặc biệt đã được phân bổ cho các địa phương. 

Giai đoạn giải ngân quan trọng của trái phiếu chính phủ đặc biệt là vào tháng 9 và tháng 10 - giai đoạn thích hợp nhất về thời tiết cho việc xây dựng hạ tầng. Đây cũng là lĩnh vực chiếm tỷ trọng lớn nhất trong việc phân bổ nguồn vốn từ trái phiếu chính phủ đặc biệt, khoảng 80% - theo ông Chen Guo Huang, Phó Giám đốc Sở Tài chính tỉnh Quảng Đông.