San đất để làm vườn, người dân phát hiện vật hình hộp màu xanh lạ, chuyên gia xác nhận báu vật hiếm có 600 năm tuổi

Theo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, vào năm 2021, tại khu vực của bản Chọng (gần đền Choọng) ở xã Châu lý, huyện Quỳ Hợp (cũ), tỉnh Nghệ An, trong lúc san gạt đất để làm vườn, người dân trên địa bàn đã phát hiện một số vật lạ nhô lên mặt đất.

Ngay sau khi tiếp nhận thông tin, UBND huyện Qùy Hợp đã chỉ đạo phòng Văn hóa và thông tin phối hợp với UBND xã Châu lý đến gia đình ông Phổ để kiểm tra đồng thời lập biên bản sự việc.

Theo kết quả kiểm tra những di vật được phát hiện gồm 3 cái nồi đồng và 1 cái ấm đồng. Nồi đồng không có quai và có hoa văn hình con thằn lằn. Ấm đồng có hoa văn hình đầu rồng và đuôi rồng trên vòi, quai ấm. Những di vật này sau đó được giao cho chính quyền địa phương tạm thời quản lý, bảo vệ tránh hư hỏng, mất mát để chờ cơ quan chức năng cấp trên thẩm định.

Sau đó, UBND huyện Qùy Hợp (cũ) đã báo cáo sự việc trên đến Cơ quan Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nghệ An biết và cử cán bộ chuyên môn về di vật, cổ vật để thẩm định. Sau đó, các chuyên gia cho biết, bước đầu xác định có thể đây là chiếc ấm quai rồng, vai khắc hoa sen tròn quanh miệng ấm có niên đại vào khoảng thời Trần khoảng 600 năm.

Còn những chiếc nồi đồng căn cứ vào kiểu dáng, họa tiết hoa văn thì có thể có niên đại vào thời Lê trên dưới 500 năm. Đây là những hiện vật quý có giá trị về mặt khoa học lịch sử gắn với quá trình phát triển của vùng đất Qùy Hợp. 

Trong nghiên cứu khảo cổ,  Việt Nam đã ứng dụng nhiều công nghệ cao. Đơn cử như trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ các nhà khảo cổ giải thích dữ liệu chính xác hơn, đẩy nhanh quá trình khám phá và mở rộng hiểu biết về các nền văn minh quá khứ. AI có khả năng xử lý khối dữ liệu khổng lồ tích lũy qua nhiều thập kỷ và lưu trữ trong các kho dữ liệu, phục vụ nghiên cứu khảo cổ hiện tại lẫn tương lai.

Đặc biệt, công nghệ thị giác máy tính (computer vision) giúp phân tích hình ảnh để phát hiện hiện vật, lập bản đồ chính xác các địa điểm cổ đại, nhận diện các mô hình ẩn trong cảnh quan, thậm chí ghép nối những hiện vật vỡ vụn, qua đó tăng tốc khám phá và bảo tồn cả những chi tiết nhỏ nhất về lịch sử – văn hóa.

Việc ứng dụng AI trong khảo cổ đang phát triển mạnh mẽ, với các công cụ quét tự động, mô hình 3D và thực tế ảo giúp tạo bản sao số (digital twin) chân thực, mở rộng khả năng tiếp cận và nghiên cứu cho các nhà khoa học.

Tại hội thảo khoa học “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI): Cơ hội và thách thức đối với nghiên cứu khoa học xã hội ở Việt Nam hiện nay” do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội (KHXH) Việt Nam tổ chức, TS. Hà Văn Cẩn, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khảo cổ học cho biết, ở Việt Nam, hiện nay, AI được biết đến ở mức phân tích dữ liệu dựa trên những nguồn số liệu được đưa vào và dùng các thuật toán để phân tích, so sánh người cổ, những nhóm cư dân địa phương và cư dân nhập ngoại, hay sự chiếm lĩnh đồng bằng trong thời kỳ biển tiến hoặc biển rút.

Trên thế giới, trí tuệ nhân tạo cũng đang tạo ra bước chuyển mới cho ngành khảo cổ. Từ việc sử dụng mạng nơ-ron sâu để quét ảnh vệ tinh và LiDAR nhằm phát hiện các di tích ẩn dưới lớp đất, đến tự động phân tích ảnh, phân loại và ghép nối hiện vật, AI đã giúp các nhà khảo cổ xác định hàng nghìn công trình cổ mà trước đây phải mất nhiều năm khảo sát thực địa.

Các dự án trên thế giới cho thấy mô hình học máy có thể nhận diện các cấu trúc đá, hệ thống canh tác hay pháo đài cổ ngay cả khi chúng đã bị biến dạng bởi thời gian.

Ngoài ra, AI còn hỗ trợ chuẩn hóa và số hóa khối dữ liệu khổng lồ tích lũy qua nhiều thập kỷ, tạo các bản sao số (digital twin) chân thực và cảnh báo nguy cơ hư hại di tích, qua đó đẩy nhanh quá trình khám phá, bảo tồn và phổ biến di sản văn hóa đến công chúng toàn cầu.