Ẩn sâu dưới làn nước ngoài khơi đảo cực Đông Nhật Bản – Minamitorishima – là một “kho báu” mà các nhà khoa học mô tả là “gần như vô tận”: trữ lượng đất hiếm đủ để phục vụ thế giới trong nhiều thế kỷ.
Theo ước tính, khu vực này chứa tới 16 triệu tấn đất hiếm chất lượng cao, tương đương mỏ đất hiếm lớn thứ 3 thế giới, đủ sức làm lung lay vị thế thống trị của Trung Quốc. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất nằm ở độ sâu tới 6.000m dưới mặt biển, khiến việc khai thác trở nên vô cùng tốn kém và phức tạp.
Trung Quốc hiện gần như độc quyền trong khâu tinh luyện và chế biến đất hiếm. Nước này nhiều lần sử dụng các biện pháp hạn chế thương mại, kiểm soát xuất khẩu như một công cụ gây sức ép địa chính trị đối với Mỹ và phương Tây.
Các nhà khoa học Nhật Bản khẳng định nồng độ đất hiếm trung bình và nặng quanh đảo Minamitorishima còn cao hơn ở Trung Quốc. Tokyo dự kiến bắt đầu khai thác thử quy mô nhỏ vào tháng 1/2026, và hướng tới cung ứng cho khu vực tư nhân từ năm 2028.
Phát hiện vào năm 2013, trữ lượng này được mô tả trong nghiên cứu năm 2018 là “có khả năng cung cấp đất hiếm cho thế giới trong 420–780 năm, tùy theo loại nguyên tố”.
Dù vậy, chi phí khai thác là cực lớn. Ông Takahide Kiuchi, chuyên gia kinh tế tại Viện Nghiên cứu Nomura, cho biết: “Mỗi chuyến khai thác thử nghiệm với công nghệ lặn sâu tiên tiến có thể tiêu tốn hơn 150 triệu yen (1,3 triệu USD). Chưa rõ liệu dự án có khả thi thương mại hay không”.
Giáo sư Kazuto Suzuki, chuyên gia về an ninh kinh tế tại Đại học Tokyo, nhận định Nhật Bản sẽ phải xây dựng thêm các nhà máy tinh luyện để xử lý quặng khai thác từ vùng biển này. “Giá đất hiếm hoặc hỗ trợ của chính phủ có thể khiến dự án khả thi, nhưng khả năng đó hiện vẫn rất thấp”, ông nói thêm.
Theo các chuyên gia, dù mỏ Minamitorishima có tiềm năng lớn nhưng sẽ không ảnh hưởng ngay lập tức tới vị thế của Trung Quốc – nền kinh tế lớn nhất khối BRICS. Việc khai thác ở độ sâu 6.000m là chưa từng có tiền lệ, và Trung Quốc vẫn chiếm ưu thế tuyệt đối trong tinh luyện – khâu quan trọng nhất của chuỗi giá trị đất hiếm.
Sau sự kiện năm 2010 khi Bắc Kinh cắt xuất khẩu đất hiếm sang Nhật để đáp trả việc Tokyo bắt giữ thuyền trưởng tàu cá Trung Quốc ở vùng biển tranh chấp, Nhật đã chủ động đa dạng hóa nguồn cung. Tokyo hợp tác với Australia, Ấn Độ, Kazakhstan, đầu tư vào nhà máy tinh luyện tại Malaysia và Việt Nam để giảm phụ thuộc.
Nhờ đó, tỷ lệ phụ thuộc vào Trung Quốc giảm từ 90% xuống còn khoảng 60%. Tuy nhiên, theo Giáo sư Suzuki, phần lớn nguồn cung từ Australia chỉ là đất hiếm nhẹ, trong khi Trung Quốc nắm giữ nhiều loại trung bình và nặng hơn.
“Ngay cả khi khai thác ở nơi khác, công đoạn tinh luyện vẫn tập trung ở Trung Quốc. Vì vậy, rất khó để hoàn toàn thoát khỏi sự phụ thuộc”, ông nhấn mạnh.
Nhật Bản hiện đang nỗ lực đầu tư nghiên cứu công nghệ sản xuất nam châm và vật liệu không sử dụng đất hiếm. Nước này còn xây dựng kho dự trữ chiến lược quốc gia về khoáng sản chiến lược, đồng thời phát triển công nghệ tái chế đất hiếm từ thiết bị đã qua sử dụng.
Dẫu vậy, Tokyo vẫn còn mong manh trước các lệnh kiểm soát của Trung Quốc. Tháng 4 vừa qua, các hãng ô tô Nissan và Suzuki buộc phải tạm ngừng dây chuyền sản xuất vì thiếu nguyên liệu.
Do đó, Nhật đang tăng cường liên kết với Mỹ, Pháp, Ấn Độ và các quốc gia châu Phi để xây dựng chuỗi cung ứng thay thế.
Tuy nhiên, chuyên gia Kiuchi cảnh báo rằng các biện pháp hạn chế của Bắc Kinh không chỉ nhằm vào Mỹ, mà còn gửi thông điệp tới các quốc gia đang hợp tác với Washington trong chính sách đối phó Trung Quốc.
Tham khảo: Straits Times
.png "Cổ phiếu ngân hàng Mỹ chao đảo, giới đầu tư ám ảnh nhớ lại sự kiện 2 năm trước: Chuyện gì đang xảy ra?")
.png "Ông Trump thừa nhận thuế 100% không thể áp lâu dài, tiết lộ thời điểm sẽ gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình")
