Hơn một tiếng trước khi quán trà Nakamura Tokichi Honten mở cửa, một hàng dài người đã xếp dọc theo bức tường bên ngoài và kéo dài ra tận con phố chính ở thị trấn Uji. Khi cánh cửa được mở, mỗi người chỉ được phép mua một hộp thiếc nhỏ chứa bột matcha.
Trong hàng người đó có đủ quốc tịch: Mỹ, Thái Lan, Hà Lan, Trung Quốc, Hy Lạp, Argentina... Nhiều người đã dành vài ngày ở Uji – thị trấn nên thơ gần Kyoto, nổi tiếng với nghề rang trà và chế tác tách trà thủ công có truyền thống hàng thế kỷ – chỉ để mua được lượng matcha quý giá. Hầu hết các cửa hàng ở đây thường bán sạch trong vòng một giờ.
Đó là hình ảnh thu nhỏ của cơn sốt matcha toàn cầu.
Jiro Katahira, người nông dân 41 tuổi với mái tóc rối và niềm đam mê bất tận với trà, cho biết anh đang bị “ngập trong email” từ các thương nhân, quán cà phê và nhà bán lẻ khắp thế giới cầu xin được mua thứ bột xanh vị umami này.
“Có người còn gửi thư từ Benin — tôi phải mở bản đồ ra mới biết nước đó ở đâu”, Katahira cười nói, đứng giữa cánh đồng trà xanh của mình, xa xa là bóng núi Phú Sĩ mờ trong mây. “Tôi nói với họ rằng tôi chỉ làm với quy mô nhỏ, không sản xuất hàng loạt. Họ bảo: ‘Tôi sẽ đầu tư tiền cho anh để mở rộng’. Nhưng chuyện đó thì không bao giờ”.
Katahira chỉ bắt đầu sản xuất matcha quy mô nhỏ năm ngoái, nhưng 75 kg trà bán ra năm nay đã mang về lợi nhuận lớn. Toàn bộ sản lượng của năm sau cũng đã được đặt hết. Anh gọi đây là “cơn bùng nổ kép” – khi “bong bóng matcha” lan sang cả trà xanh, khiến giá lá trà tăng gấp ba lần. Với anh, các khoản nợ sẽ sớm được trả xong, máy móc mới được đặt mua, và lượng yêu cầu từ khắp nơi vẫn đổ về dồn dập.
Từ những lớp học trà đạo ở Tokyo, đến những ly matcha latte ở California, bột matcha đang phủ sóng toàn cầu. Hương vị thanh đắng, màu xanh rực rỡ dễ “lên hình” trên mạng xã hội, cùng làn sóng quan tâm đến sức khỏe hậu đại dịch đã khiến matcha bùng nổ.
Không còn là thức uống dành riêng cho giới yêu Nhật Bản hay những người ăn uống khắt khe, matcha giờ xuất hiện trong menu của Starbucks và hàng ngàn quán cà phê thời thượng.
“Matcha Uji là ngon nhất thế giới”, Sam Giordano, du khách đến từ New York nói khi đứng trong hàng đợi. “Tôi đến sớm để lấy phần ở đây rồi sẽ đi sang mấy cửa hàng mở sau. Tôi không mua làm quà — tôi là một con nghiện matcha thực thụ”.
Theo thống kê, xuất khẩu trà xanh dạng bột của Nhật tăng 75% lên 27 tỷ yên (177 triệu USD) năm 2024, gấp ba lần so với năm 2019. Trong bảy tháng đầu năm 2025, Nhật đã xuất khẩu lượng matcha (tính theo giá trị) gấp đôi cả năm 2020. Giá lá trà Uji thu hoạch bằng máy để làm matcha đã tăng gấp ba, đạt hơn 14.000 yên/kg, theo Hiệp hội Nông nghiệp JA Zen-Noh Kyoto.
“Thật lòng mà nói, tôi không còn biết cúi đầu xin lỗi thế nào nữa”, ông Kazuhiko Nakajima, giám đốc kinh doanh quốc tế của tập đoàn trà lớn nhất Nhật Bản Ito En chia sẻ. “Chúng tôi phải từ chối toàn bộ khách hàng mới. Tất cả sản lượng năm nay đã bán hết sạch”.
CẢ THẾ GIỚI “NGHIỆN” MATCHA
Cơn khát matcha toàn cầu đã khiến ngành nông nghiệp Nhật rơi vào khủng hoảng tương tự như khủng hoảng gạo trước đó, trở thành biểu tượng cho sự trở lại của lạm phát sau ba thập kỷ giảm phát. Câu hỏi đặt ra: Liệu nông nghiệp Nhật – vốn già cỗi, manh mún và kém hiện đại – có thể theo kịp nhu cầu và tận dụng cơ hội này không?
Một số người lo ngại đây chỉ là “cơn sốt tạm thời”, như “socola Dubai” hay “cải xoăn kale”, nhưng nhiều người tin đây là bước ngoặt dài hạn giống như cà phê. Dù thế nào, ưu tiên trước mắt vẫn là… bắt kịp đơn hàng.
“Thật điên rồ. Mọi người trong chuỗi cung ứng đều muốn mở rộng quy mô”, Jason Eng – đại diện phát triển kinh doanh tại công ty trà Kametani – nói. “Nhưng khâu nào cũng gặp vấn đề nghiêm trọng”.
Số lượng trang trại quanh vùng Shizuoka của Katahira đã giảm từ 40 còn 6, khi nông dân lớn tuổi không có người kế nghiệp. “Tôi là ‘con gấu trúc của Shizuoka’”, Katahira ví von, “vì nông dân trẻ ở đây hiếm như gấu trúc vậy”.
Trong khi đó, thói quen uống trà xanh truyền thống của người Nhật giảm mạnh từ thập niên 1980, khiến giá sụt và nông dân không có động lực đầu tư. Sản lượng trà quốc nội giảm từ 96.000 tấn (2008) xuống 74.000 tấn (2024).
Để sản xuất thêm matcha, nông dân phải trồng lá tencha, loại trà được nuôi trồng và xử lý đặc biệt để nghiền thành bột. Nhiều người đang chuyển đổi từ trồng sencha (trà xanh uống hàng ngày) sang tencha – nhưng điều đó mất ít nhất 5 năm mới có thể thu hoạch.
Tại trung tâm Nhật Bản, công ty Kawasaki Kiko, nhà sản xuất máy móc chế biến trà lớn nhất, cho biết họ hiện cung cấp 15 dây chuyền sản xuất mỗi năm, so với chỉ 3 vào năm 2020.
“Giờ câu nói ‘để năm sau tính’ đã thành ‘làm thêm nhà máy nữa đi’”, ông Haruhiko Yamada, giám đốc kinh doanh chia sẻ.
Chính phủ Nhật hỗ trợ tài trợ đến 50% chi phí đầu tư, khuyến khích tự động hóa và tăng năng suất.
Nhưng thực tế, trong khi nhà máy được cơ giới hóa, cánh đồng thì vẫn chậm thay đổi. Địa hình đồi dốc ở nhiều vùng khiến việc dùng máy móc khó khăn, và tốc độ già hóa dân số đang vượt xa tốc độ hiện đại hóa nông nghiệp.
“COCA – COLA XANH”
Các thương hiệu lớn như Ito En hay Suntory đang muốn biến trà xanh thành biểu tượng toàn cầu. Ngôi sao bóng chày Shohei Ohtani xuất hiện trong quảng cáo Oi Ocha – thương hiệu trà đóng chai của Ito En – với khẩu hiệu: “Để trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình, có những thứ tôi không bao giờ thay đổi – trà xanh của tôi”.
Ito En đang mở rộng sang hơn 60 quốc gia vào năm 2029 và hướng đến 100 quốc gia vào năm 2040, với tham vọng khiến màu xanh lá trở nên phổ biến như màu đỏ của Coca-Cola. Tuy nhiên, cơn sốt này khiến giá nguyên liệu sencha và tencha tăng gấp 3-4 lần, buộc họ phải lo bảo đảm nguồn cung trước khi nói đến mở rộng.
Giữa lúc Nhật Bản vật lộn với nguồn cung, Trung Quốc – quốc gia có diện tích và nhân lực vượt trội – đang tăng tốc sản xuất trà xanh và matcha, thậm chí dùng diệp lục nhân tạo để làm matcha sáng màu hơn.
“Nếu Trung Quốc thật sự tập trung nâng cao chất lượng, cơn sốt giá hiện nay có thể hạ nhiệt trong 2-3 năm tới”, ông Rikiya Sato, giám đốc công ty thương mại thực phẩm Marubeni nhận định.
Ông cảnh báo Nhật Bản có thể đánh mất chuẩn chất lượng nếu chạy theo sản lượng: “Nếu ai cũng đổ xô làm matcha, chất lượng sẽ giảm, và các nước khác sẽ làm được thứ tương tự”.
Trong khi các doanh nghiệp thúc đẩy công nghiệp hóa, những người trồng trà truyền thống lo lắng “linh hồn” của matcha – thứ trà từng là biểu tượng của thiền và tĩnh tại – đang bị cuốn vào vòng xoáy thương mại toàn cầu.
“Những người chạy theo lợi nhuận chỉ nghĩ đến matcha latte, không nghĩ đến ý nghĩa thật sự của matcha”, Katahira nói, nâng tách trà xanh lên nhấp một ngụm. “Làm càng nhiều, chất lượng càng giảm. Và khi đó, còn ai cần trà của chúng ta nữa?”
Theo: Financial Times
.jpg "Trung Quốc âm thầm gây dựng 'Sa mạc Silicon' từ 1 vật liệu chip đắt giá")
.jpg "Khai giảng khóa cập nhật kiến thức về nghiệp vụ thẩm định giá CN2025.16 tại Hà Nội")
.jpg "Trung Quốc siết chặt hải quan đối với chip AI của Nvidia")
