Nhật Bản chuẩn bị có nữ Thủ tướng đầu tiên: Sanae Takaichi và bước ngoặt cánh hữu

Từ biểu tượng giới đến bước ngoặt chính trị

Nhật Bản chuẩn bị chứng kiến khoảnh khắc lịch sử khi bà Sanae Takaichi, lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do (LDP), được kỳ vọng trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của quốc gia này trong cuộc bỏ phiếu tại Quốc hội dự kiến diễn ra ngày 21/10. Sự kiện không chỉ mang ý nghĩa phá vỡ “trần kính” (glass ceiling) trong nền chính trị vốn do nam giới thống trị, mà còn báo hiệu sự dịch chuyển rõ rệt sang cánh hữu trong đường lối điều hành đất nước.

Một bản tin của Reuters gọi đây là sự kiến phá vỡ trần kính (glass ceiling). Đây là một ẩn dụ dùng để chỉ rào cản vô hình ngăn cản phụ nữ (hoặc các nhóm thiểu số khác) thăng tiến lên các vị trí lãnh đạo cấp cao, dù về mặt hình thức họ có đủ năng lực và cơ hội. Cụ thể: “Trần” ám chỉ giới hạn hay điểm dừng của con đường sự nghiệp; “Kính” ngụ ý rào cản này không nhìn thấy được - tức không có luật hay quy định nào cấm phụ nữ lên chức, nhưng trong thực tế, các định kiến xã hội, cơ chế tổ chức, hay văn hóa công sở khiến việc đó gần như không thể.

Là nhân vật trung thành với di sản của cựu Thủ tướng Shinzo Abe, bà Takaichi được đánh giá là người theo đuổi chủ nghĩa bảo thủ và dân tộc mạnh mẽ. Việc bà giành được vị trí lãnh đạo LDP và nhanh chóng đạt được thỏa thuận liên minh với Đảng Đổi mới Nhật Bản (Ishin) - một lực lượng cánh hữu khác – và điều này giúp bà củng cố con đường tiến vào ghế thủ tướng. Theo Reuters, với khoảng 231 ghế tại Hạ viện, liên minh này gần như chắc chắn đủ đa số để đưa bà lên nắm quyền.

Một dấu mốc lịch sử mang màu sắc bảo thủ

Giới quan sát quốc tế xem việc Nhật Bản có nữ thủ tướng đầu tiên là một dấu mốc mang tính biểu tượng đối với quốc gia mà phụ nữ hiện chỉ chiếm rất ít số ghế trong Quốc hội, hiếm khi được vào bộ máy quyền lực chính, và phần lớn vị trí lãnh đạo chủ chốt vẫn do nam giới đảm nhiệm. Tuy nhiên, các nhà phân tích cũng lưu ý rằng điều này không nhất thiết phản ánh một bước tiến về bình đẳng giới.

Bà Takaichi nổi tiếng với quan điểm bảo thủ về vai trò truyền thống của phụ nữ cũng như các chính sách xã hội. Bà từng phản đối đề xuất như mở rộng nhập cư để bù đắp thiếu hụt lao động. Với hơn 97% dân số là người Nhật bản địa, bà Takaichi lo ngại mở rộng nhập cư có thể làm thay đổi cấu trúc xã hội, gây xung đột văn hóa, mất an ninh hoặc ảnh hưởng đến “bản sắc Nhật”. Bà cũng không ủng hộ đề xuất cho phép phụ nữ giữ họ riêng sau kết hôn. Ở Nhật Bản, gần 96% các cặp đôi chọn họ của người chồng, người vợ phải đổi sang họ của chồng khi kết hôn, và dùng họ đó trong giấy tờ, công việc, hộ chiếu, ngân hàng,…. Vì thế, dù mang ý nghĩa lịch sử, việc bà trở thành thủ tướng được nhìn nhận chủ yếu như một sự củng cố quyền lực của phe bảo thủ trong chính trường Nhật Bản mà thôi.

Kinh tế và tài chính: Abenomics phiên bản mới

Sự lên ngôi của bà Takaichi không chỉ là thay đổi về chính trị mà còn mở ra kỳ vọng cho một chu kỳ chính sách kinh tế mới. Thị trường chứng khoán Tokyo đã phản ứng tích cực ngay sau khi thông tin về khả năng bà đắc cử được xác nhận: chỉ số Nikkei 225 lập đỉnh mới, trong khi đồng yen giảm nhẹ so với USD. Nhà đầu tư kỳ vọng chính phủ mới sẽ duy trì chính sách tài khóa mở rộng, tăng chi tiêu công để kích thích tăng trưởng - tương tự mô hình “Abenomics” của cựu Thủ tướng Shizo Abe trước đây.

Bà Takaichi được cho là sẽ bổ nhiệm Satsuki Katayama - một đồng minh thân cận và cựu Bộ trưởng phụ trách phục hồi kinh tế địa phương dưới thời Abe - vào vị trí Bộ trưởng Tài chính. Nếu điều này thành hiện thực, đây sẽ là lần đầu tiên Nhật Bản có một nữ Bộ trưởng Tài chính. Bà Katayama được đánh giá là người có nền tảng kinh tế vững vàng, ủng hộ chi tiêu công có mục tiêu, tập trung vào phục hồi sản xuất nội địa và phát triển các ngành công nghiệp chiến lược.

Tuy nhiên, thách thức lớn vẫn nằm ở việc cân bằng ngân sách. Nợ công của Nhật Bản hiện đã vượt 260% GDP - mức cao nhất trong số các nền kinh tế phát triển. Bất kỳ chính sách chi tiêu nào mới đều có nguy cơ làm gia tăng áp lực lên trái phiếu chính phủ và tạo biến động trên thị trường tiền tệ.

Đường lối an ninh cứng rắn và chính sách đối ngoại chủ động

Nếu chính thức nhậm chức, bà Takaichi nhiều khả năng sẽ thúc đẩy tăng chi tiêu quốc phòng và đẩy nhanh kế hoạch sửa đổi Hiến pháp hòa bình, nhằm mở rộng vai trò quân sự của Nhật Bản - mục tiêu lâu dài của phe bảo thủ trong LDP, vốn được ông Shinzo Abe khởi xướng nhưng chưa hoàn tất.

Bà Takaichi từng nhấn mạnh rằng Nhật Bản cần “đủ mạnh để tự bảo vệ mình mà không phụ thuộc hoàn toàn vào đồng minh”, báo hiệu lập trường an ninh cứng rắn hơn, nhất là trong bối cảnh căng thẳng tại eo biển Đài Loan và biển Đông leo thang. Tokyo có thể sẽ tăng cường hợp tác với Mỹ, Australia và Ấn Độ trong khuôn khổ Bộ tứ (Quad), song cũng phải chuẩn bị đối mặt với phản ứng gay gắt từ Trung Quốc và Hàn Quốc.

Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS), chính quyền Takaichi sẽ “kéo Nhật Bản gần hơn với vai trò chủ động trong cấu trúc an ninh khu vực”, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ làm gia tăng căng thẳng ngoại giao nếu Tokyo quá nhấn mạnh yếu tố quân sự.

Tác động nội bộ và triển vọng dài hạn

Việc LDP chấm dứt liên minh kéo dài 26 năm với Đảng Komeito (Đảng Công minh) và chuyển sang hợp tác với Đảng Ishin (Đảng Phục hồi Nhật Bản) cho thấy sự thay đổi lớn trong chiến lược cầm quyền. Ishin đại diện cho xu hướng cải cách hành chính và chủ nghĩa dân tộc, song không có tầm ảnh hưởng chính trị sâu rộng như Komeito. Liên minh mới vì thế vẫn thiếu một số ghế để đạt đa số tuyệt đối, khiến chính phủ Takaichi có thể đối mặt với những thương lượng khó khăn trong Quốc hội.

Ngoài ra, bà Takaichi sẽ phải xử lý bất mãn ngày càng tăng trong dân chúng trước tình trạng giá cả leo thang và thu nhập trì trệ. Sự ủng hộ dành cho các đảng cực hữu như Sanseito (Đảng Tham chính) phản ánh tâm lý bất ổn của cử tri, và chính phủ mới sẽ phải tìm cách vừa duy trì tăng trưởng, vừa tránh để nền kinh tế rơi vào lạm phát kéo dài.

Một nước Nhật mới, hay một vòng xoáy cũ?

Sự trỗi dậy của Sanae Takaichi có thể được nhìn nhận theo hai chiều. Một mặt, đây là biểu tượng của sự thay đổi, khi Nhật Bản cuối cùng cũng có nữ thủ tướng sau gần tám thập kỷ dân chủ hiện đại. Nhưng mặt khác, nó cũng là sự khẳng định của mô hình quyền lực bảo thủ, tập trung và cứng rắn hơn trong chính trị lẫn xã hội.

Nếu thành công, Takaichi có thể định hình lại vai trò của Nhật Bản trong thế kỷ 21 - một quốc gia không chỉ là cường quốc kinh tế, mà còn là trụ cột an ninh của khu vực. Ngược lại, nếu quá chú trọng vào chủ nghĩa dân tộc và chi tiêu công thiếu kiểm soát, chính phủ của bà có thể tái tạo những vấn đề mà các thế hệ lãnh đạo trước từng vấp phải: nợ công khổng lồ, tăng trưởng trì trệ và chia rẽ trong xã hội.

Dù theo hướng nào, đây vẫn là một bước ngoặt lịch sử. Sanae Takaichi không chỉ bước vào văn phòng thủ tướng, mà còn bước vào thời khắc mà Nhật Bản đang phải định nghĩa lại chính mình giữa hai cực: bảo tồn truyền thống và thích ứng với thế giới đang đổi thay.

Tham khảo Reuters, The Guardian, Bloomberg và các nguồn quốc tế