Sự trỗi dậy của ngành dược phẩm-công nghệ sinh học (biotech) Trung Quốc không còn là một dự đoán mà đã trở thành một hiện thực đáng kinh ngạc, đang định hình lại bản đồ đổi mới y tế trên toàn thế giới.
Trong một sự đảo ngược ngoạn mục so với chỉ một thập kỷ trước, Trung Quốc đã chuyển mình từ một nhà sản xuất chủ yếu là thuốc generic (thuốc sao chép) thành một trung tâm phát triển các liệu pháp mới, thu hút sự chú ý và vốn đầu tư khổng lồ từ các tập đoàn dược phẩm lớn trên toàn cầu.
Vươn mình
Trong năm 2025, ngành dược phẩm-công nghệ sinh học (biotech) Trung Quốc đã bước vào một giai đoạn chuyển mình có tính bước ngoặt: các công ty nội địa liên tiếp ký những hợp đồng bán quyền (out-licensing) ra nước ngoài với quy mô kỷ lục, dòng vốn quốc tế đổ vào cổ phiếu sinh học, và cả thế giới bắt đầu nhìn nhận Trung Quốc không còn chỉ là "xưởng gia công" mà là một nguồn cung ứng các liệu pháp mới.
Thay vì chủ yếu sản xuất thuốc generic, ngày càng nhiều công ty Trung Quốc phát triển thuốc mới và bán quyền phát triển, phân phối ra thị trường quốc tế, một mô hình đã đưa họ vào trung tâm chuỗi giá trị đổi mới toàn cầu.
Theo tổng hợp của nhà cung cấp dữ liệu PharmCube được Financial Times (FT) dẫn lại, chỉ trong tám tháng đầu năm 2025 đã có 93 thương vụ cấp phép ra nước ngoài, với tổng giá trị khoảng 85 tỷ USD, một kỷ lục liên tiếp và là một sự gia tăng choáng váng so với mức chỉ 900 triệu USD trong năm 2019.
Con số này đặt ngành dược Trung Quốc trên lộ trình thiết lập kỷ lục giá trị thương vụ trong năm thứ sáu liên tiếp.
Thậm chí 7/10 thương vụ đắt giá nhất ngành dược phẩm thời gian gần đây có liên quan đến các hãng dược Trung Quốc.
Sự kiện này không phải là một cú nhảy ngẫu nhiên mà là kết quả của nhiều năm thay đổi chính sách, đầu tư vào năng lực R&D và lợi thế cạnh tranh rất thực tế về chi phí và quy mô thử nghiệm lâm sàng ở Trung Quốc.
Nền kinh tế số 1 Châu Á đã thay đổi khung pháp lý từ giữa thập niên 2010, rút ngắn thời gian phê duyệt, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế và khuyến khích vốn mạo hiểm chảy vào lĩnh vực biotech, một chuỗi chính sách khiến việc đưa thuốc từ ý tưởng đến thử nghiệm trên người trở nên nhanh, rẻ hơn so với Mỹ và châu Âu.
Kết quả là các quỹ đầu tư và các "big pharma" bắt đầu nhìn Trung Quốc không phải chỉ là nơi thuê gia công mà là nơi mua tài sản nghiên cứu có giá trị. Chỉ số Hang Seng Biotech ở Hồng Kông, vốn tập hợp nhiều doanh nghiệp biotech đại lục, đã phản ánh niềm tin này qua đợt tăng mạnh trong năm 2025.
Trên thực tế, doanh số bán hàng thương mại ở Trung Quốc "chưa bao giờ nở rộ" vì giá thuốc thuộc hàng thấp nhất thế giới. Điều này buộc các công ty phải tìm kiếm thị trường nước ngoài để thu hồi vốn đầu tư khổng lồ vào R&D.
Mô hình "out-licensing", nơi các công ty Trung Quốc bán bản quyền toàn cầu cho các đối tác lớn như Pfizer, AstraZeneca hay GSK để nhận các khoản thanh toán trả trước và theo cột mốc, đã trở thành một chiến lược sinh tồn, điều này giảm áp lực tài chính lên doanh nghiệp đang tăng chi cho nghiên cứu.
Gần như toàn bộ thành công và sự bùng nổ của cổ phiếu biotech (chỉ số Hang Seng Biotech tăng hơn 100% trong năm 2025) đều phụ thuộc vào khả năng thành công ở Mỹ và các thị trường phương Tây khác.
Theo PharmCube và các báo cáo thị trường, tỷ trọng các hợp đồng out-licensing và tổng giá trị các thương vụ đã tăng đột biến so với vài năm trước, phản ánh chuyển dịch chiến lược từ "tự làm mọi thứ" sang "hợp tác để mở rộng thị trường". Số liệu cho thấy chỉ trong nửa đầu 2025, giá trị các thương vụ đã vượt mức của cả năm 2024.
Lợi thế và thách thức
Bên cạnh đó, tờ FT cũng nhận định Trung Quốc duy trì được động lực này nhờ vào các lợi thế cạnh tranh khó sao chép. Thứ nhất là tốc độ và chi phí thấp của quá trình phát triển.
Nhờ quy định được điều chỉnh theo chuẩn mực quốc tế và một hệ sinh thái R&D được tối ưu hóa, một ý tưởng thuốc có thể được thử nghiệm trên người và có câu trả lời về hiệu quả sớm hơn từ một đến hai năm so với Mỹ hay châu Âu. Chi phí tuyển bệnh nhân cho các thử nghiệm ung thư và bệnh hiếm ở Trung Quốc chỉ bằng khoảng một phần ba so với phương Tây.
Thứ hai là nguồn lực nhân sự và bệnh nhân khổng lồ. Trung Quốc có một dân số bệnh nhân đa dạng và lớn nhất thế giới, cung cấp một "nguồn tài nguyên quan trọng" cho các nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn, giúp việc tuyển bệnh nhân đạt mục tiêu nhanh chóng.
Đồng thời, quốc gia này đang tạo ra một lực lượng lao động tri thức vượt trội, tốt nghiệp nhiều Tiến sĩ STEM hơn Mỹ và có một lượng lớn các nhà khoa học, chuyên gia đã học tập hoặc làm việc tại phương Tây hồi hương để thành lập các công ty dẫn đầu ngành.
Theo Bộ Giáo dục Trung Quốc, năm 2022 nước này có 51.000 tiến sĩ tốt nghiệp ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM), so với 33.800 người của Mỹ. Đây là con số đảo ngược của năm 2000 khi Mỹ có đến 17.800 tiến sĩ STEM tốt nghiệp còn Trung Quốc chỉ có 7.500 người.
Tất nhiên, sự gia tăng nhanh chóng cũng kéo theo các thách thức. Thứ nhất, các cơ quan quản lý như FDA có tiêu chuẩn khắt khe về chất lượng nhà máy và dữ liệu lâm sàng; đã có trường hợp FDA từ chối hồ sơ vì nghi ngờ kiểm soát chất lượng sản xuất.
Thứ hai, sự khác biệt kết quả giữa thử nghiệm nội địa và thử nghiệm đa quốc gia làm dấy lên câu hỏi về mức độ tương thích sinh học và thiết kế nghiên cứu.
Thứ ba, khía cạnh địa-chính trị ngày càng được chú ý: một ủy ban liên ngành của quốc hội Mỹ (National Security Commission on Emerging Biotechnology) đã cảnh báo rằng Mỹ "đang ở ngưỡng nguy hiểm" có thể bị Trung Quốc vượt mặt trong lĩnh vực công nghệ sinh học, đồng thời kêu gọi hành động để bảo vệ lợi thế chiến lược. Những lo ngại về an ninh, chuỗi cung ứng và khả năng áp dụng thuế quan đều có thể ảnh hưởng đến mô hình hợp tác hiện tại.
Tuy nhiên, giới phân tích tin rằng ngành dược toàn cầu có tính "đôi bên cùng có lợi": tập đoàn dược lớn có nhu cầu bổ sung chuỗi cung ứng và năng lực thực thi thương mại, còn công ty Trung Quốc cần nguồn lực để thương mại hóa và thu hồi vốn.
Hình mẫu
Quay trở lại câu chuyện thành công của Trung Quốc, một số công ty trở thành hình mẫu cho xu hướng này.
Đầu tiên là Jiangsu Hengrui, khởi nguồn từ một nhà máy thuốc quốc doanh sản xuất sát trùng vào những năm 1970, đã phát triển thành doanh nghiệp có danh mục đa dạng, từ thuốc ung thư đến trị Alzheimer và điều trị giảm cân, đồng thời ký một loạt thỏa thuận quốc tế.
Trong tháng 7/2025, Hengrui công bố thỏa thuận với GSK, trao quyền phát triển toàn cầu cho một chương trình và quyền lựa chọn với nhiều chương trình khác, với khoản thanh toán ban đầu được báo là 500 triệu USD và tiềm năng đạt hàng tỷ USD theo các điều khoản cột mốc.
Akeso là trường hợp khác phản chiếu cả kỳ vọng lẫn rủi ro của mô hình mới. Công ty Quảng Đông gây chú ý nhờ "ivonescimab", một kháng thể kép (bispecific) được phê duyệt tại Trung Quốc vào năm 2024 và trong thử nghiệm nội địa thể hiện hiệu quả ấn tượng so với các liệu pháp đối thủ, giúp cổ phiếu tăng mạnh.
Tuy nhiên, kết quả trong các thử nghiệm giai đoạn 3 đa quốc gia ở Bắc Mỹ và châu Âu đã không hoàn toàn tái hiện mức lợi ích như ở các nghiên cứu Trung Quốc, gióng lên cảnh báo về tính nhất quán dữ liệu giữa các vùng địa lý khác nhau.
Hiện hãng đang mở rộng thử nghiệm cho các chỉ định khác và phát triển thêm ADCs (antibody-drug conjugates), lĩnh vực đòi hỏi nhiều thử nghiệm lặp đi lặp lại, điều mà ngành dược Trung Quốc coi là lợi thế nhờ quy mô và nguồn nhân lực kỹ thuật dồi dào.
Một ví dụ khác là Legend Biotech, dù trụ sở tại New Jersey nhưng có gốc rễ và mối quan hệ sâu với Trung Quốc (GenScript một thời là cổ đông lớn). Legend tạo tiếng vang toàn cầu với liệu pháp CAR-T Carvykti, một minh chứng rằng công nghệ do người gốc Trung Quốc phát triển có thể hòa nhập vào hệ sinh thái dược phẩm toàn cầu.
Tóm lại, ngành dược phẩm-công nghệ sinh học Trung Quốc đang ở thời điểm vàng của sự bùng nổ. Dù vẫn còn khoảng cách lớn so với các gã khổng lồ dược phẩm Mỹ về doanh thu và chi tiêu R&D, và mô hình "out-licensing" có thể củng cố vị thế phụ thuộc tài chính, sự tăng trưởng này đã không thể bị đảo ngược.
Với nguồn tài nguyên, tốc độ đổi mới và nhu cầu cấp thiết về vốn, Trung Quốc chắc chắn sẽ tiếp tục là động lực phát triển then chốt, buộc mọi tập đoàn dược phẩm toàn cầu phải xem xét lại chiến lược R&D và hợp tác của mình.
"Nếu Trung Quốc vẫn tiếp tục phát triển trong lĩnh vực này, và tôi sẽ không ngạc nhiên nếu một ngày nào đó, các công ty Trung Quốc có thể thách thức sự thống trị của các tập đoàn dược phẩm phương Tây. Đổi mới là một quá trình theo đuổi không ngừng. Không ai có thể dẫn đầu mãi mãi", ông Ding Sheng, giám đốc Viện khám phá thuốc y tế toàn cầu có trụ sở tại Bắc Kinh và là giáo sư khoa học dược phẩm tại Đại học Thanh Hoa cho biết.
*Nguồn: SCMP, FT, Fortune, BI
.jpg "Đưa nhân viên vào phòng họp hội đồng quản trị: Cơ hội và thách thức cho quản trị doanh nghiệp hiện đại")
.png "Đột kích nhà người bán trà đá, tịch thu 3,1 tỷ tiền mặt chất đống, 2kg vàng bạc, 85 thẻ ATM, 75 sổ tiết kiệm")
