Báo chí là “lá chắn nhận thức” trong phòng chống lừa đảo số

Hiện nay, ngành tài chính – ngân hàng, với vai trò huyết mạch của nền kinh tế, đang đi đầu trong tiến trình chuyển đổi số, thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính và nâng cao hiệu quả vận hành của nền kinh tế.

Tuy nhiên, song hành với sự tiện lợi là những rủi ro ngày càng gia tăng về an ninh mạng. Theo thống kê của các cơ quan chức năng, chỉ trong 8 tháng đầu năm 2025, cả nước đã ghi nhận hơn 1.500 vụ lừa đảo trực tuyến với tổng thiệt hại ước tính trên 1.660 tỷ đồng. Phần lớn các vụ việc liên quan trực tiếp đến giao dịch tài chính và ứng dụng ngân hàng số.

Đáng chú ý, hệ thống SIMO của Ngân hàng Nhà nước đã phát hiện tới 592.000 tài khoản thanh toán, ví điện tử có dấu hiệu nghi ngờ gian lận, qua đó ngăn chặn hàng trăm nghìn giao dịch và bảo vệ hơn 2.570 tỷ đồng cho người dân.

Những con số này cho thấy mức độ nghiêm trọng, phức tạp và xu hướng gia tăng của tội phạm công nghệ cao trong không gian tài chính số. Thực tế cho thấy, các thủ đoạn lừa đảo không còn mang tính đơn lẻ hay thủ công, mà ngày càng tinh vi, có tổ chức, xuyên biên giới, tận dụng triệt để các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), deepfake, giả mạo sinh trắc học, đồng thời khai thác sâu tâm lý chủ quan và hạn chế về kỹ năng an toàn số của người dùng.

Điểm đáng lo ngại là tội phạm công nghệ cao hiện nay không chủ yếu tấn công trực diện vào hệ thống lõi của ngân hàng – vốn được bảo vệ nhiều lớp – mà tập trung vào con người, mắt xích dễ bị tổn thương nhất trong chuỗi an ninh số. Chính vì vậy, lừa đảo qua ứng dụng ngân hàng số không còn là vấn đề kỹ thuật thuần túy hay trách nhiệm riêng của ngành ngân hàng, mà đã trở thành một thách thức an ninh phi truyền thống, tác động trực tiếp đến an ninh tài chính, trật tự xã hội và nền tảng niềm tin số quốc gia.

Xuất phát từ thực tiễn đó, ngày 18/12/2025 tại TP.HCM, Chi hội Phía Nam – Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia phối hợp với Tạp chí An ninh mạng Việt Nam cùng các ngân hàng, doanh nghiệp và cơ quan báo chí tổ chức Hội thảo với chủ đề: “Báo chí với công tác nhận diện và phòng, chống lừa đảo qua ứng dụng ngân hàng số”.

Hội thảo thu hút hơn 100 đại biểu là đại diện các cơ quan quản lý nhà nước, ngân hàng thương mại, chuyên gia an ninh mạng, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ và đông đảo phóng viên báo chí. Phát biểu khai mạc, Thiếu tướng Lê Minh Mạnh – Chi hội trưởng Chi hội Phía Nam, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia nhấn mạnh: chuyển đổi số ngân hàng mang lại nhiều giá trị cho nền kinh tế, nhưng cũng đặt ra thách thức lớn khi tội phạm lừa đảo ngày càng tinh vi, có tổ chức và khó nhận diện hơn.

Theo Thiếu tướng Lê Minh Mạnh, báo chí với khả năng tiếp cận nhanh, rộng và tạo ảnh hưởng xã hội sâu sắc, giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng, giúp người dân không trở thành “mắt xích yếu” trên không gian mạng. Báo chí không chỉ phản ánh sự việc sau khi đã xảy ra, mà cần trở thành lực lượng đồng hành trong cảnh báo sớm, phổ cập kiến thức an toàn số, phản bác thông tin sai lệch và lan tỏa các mô hình, giải pháp hiệu quả trong phòng, chống lừa đảo.

Tại hội thảo, các đại biểu đã chỉ ra những hình thức lừa đảo phổ biến hiện nay như phishing (giả mạo website, ứng dụng ngân hàng), smishing (tin nhắn giả mạo thương hiệu), vishing (gọi điện giả danh ngân hàng, cơ quan chức năng), cài mã độc trên thiết bị di động, cũng như các thủ đoạn mới sử dụng AI và deepfake để dựng kịch bản lừa đảo tinh vi. Không chỉ gây thiệt hại tài chính, các vụ việc này còn ảnh hưởng đến uy tín và niềm tin đối với hệ thống ngân hàng.

Các chuyên gia thống nhất quan điểm: phòng, chống lừa đảo qua ứng dụng ngân hàng số cần được triển khai đồng bộ trên ba trụ cột công nghệ – quy trình – con người. Trong đó, báo chí – truyền thông đóng vai trò kết nối các trụ cột này với xã hội, hình thành “lá chắn nhận thức” – một tuyến phòng thủ mềm nhưng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bảo đảm an ninh, an toàn không gian mạng.

Đại diện Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - Khu vực II (NHNN) chia sẻ, Ngân hàng Nhà nước luôn xác định an toàn, bảo mật hệ thống và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người sử dụng dịch vụ tài chính là yêu cầu xuyên suốt trong quá trình chuyển đổi số của ngành ngân hàng.

Ngân hàng số mang lại lợi ích rất lớn cho nền kinh tế và người dân, nhưng chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi đi kèm với sự an toàn và niềm tin. NHNN đã và đang ban hành nhiều quy định, tiêu chuẩn nhằm nâng cao mức độ an toàn hệ thống thông tin, đồng thời yêu cầu các tổ chức tín dụng tăng cường biện pháp phòng, chống gian lận, lừa đảo trong giao dịch điện tử.