Ngã bệnh vì cấm vận: Nền kinh tế 4,6 nghìn tỷ USD như “người ốm gặp gió” giữa cuộc khủng hoảng Ukraine

*Bài viết thể hiện quan điểm của Brandon J. Weichert - biên tập viên an ninh quốc gia cấp cao tại tờ The National Interest.

Tuyên bố thẳng thắn từ Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Scott Bessent rằng các biện pháp trừng phạt đã “thất bại” sau 19 vòng áp đặt, không chỉ gây sốc mà còn phản ánh thực tế phũ phàng. Châu Âu, trong đó nổi bật là Đức, đang gánh chịu hậu quả nặng nề từ chính những đòn trừng phạt mà họ kỳ vọng sẽ làm suy yếu Moscow.

Đức - đầu tàu công nghiệp và xuất khẩu của EU, đã bị tổn hại nghiêm trọng sau khi đường ống Nord Stream II bị đóng băng. Trước mâu thuẫn Nga - Ukraine, Đức phụ thuộc vào khí đốt giá rẻ từ Nga để nuôi sống nền công nghiệp nặng, từ hóa chất đến chế tạo máy và ô tô. Khi nguồn cung này bị cắt đứt, Đức không chỉ đối mặt với cú sốc giá năng lượng mà còn phải chứng kiến làn sóng sản xuất dịch chuyển ra nước ngoài vì chi phí đầu vào tăng vọt.

Nhiều nhà máy phải tạm ngừng hoặc giảm công suất, các tập đoàn lớn như BASF hay Volkswagen buộc phải tái cấu trúc lại chuỗi cung ứng để thích ứng với môi trường năng lượng đắt đỏ hơn. Lạm phát lan rộng, tiêu dùng nội địa suy giảm và tăng trưởng kinh tế Đức liên tục chững lại, với những dự báo u ám kéo dài sang cả năm 2025. 

Trong khi đó, Nga - quốc gia bị cho là “bị bóp nghẹt” bởi cấm vận, vẫn duy trì được năng lực tài chính nhờ vào dòng tiền đến từ những quốc gia tiếp tục mua dầu khí, trong đó có chính các nước châu Âu.

Theo ông Bessent, châu Âu đã tự rơi vào mâu thuẫn trong cách tiếp cận vấn đề. Một mặt họ lên án Nga và trừng phạt quyết liệt, mặt khác họ lại tiếp tục nhập khẩu năng lượng từ Nga. Điều này không chỉ làm suy yếu hiệu quả của các lệnh trừng phạt, mà còn khiến chính châu Âu trở thành nạn nhân trong cuộc chơi mà họ nghĩ mình làm chủ.

Việc EU áp tới 19 vòng trừng phạt mà vẫn không thể khiến Nga lùi bước đã dấy lên hoài nghi về hiệu quả thực sự của chiến lược này. Nga đã chủ động tái cấu trúc nền kinh tế từ sau năm 2014, bằng cách gia tăng dự trữ ngoại tệ, chuyển hướng thương mại sang châu Á và phát triển nền công nghiệp quốc phòng nội địa. 

Trong khi đó, châu Âu, đặc biệt là Đức, rơi vào trạng thái “mất trục năng lượng” khi vừa không thể từ bỏ năng lượng Nga ngay lập tức, vừa không có đủ thời gian để chuyển đổi nhanh chóng sang các nguồn thay thế.

Không chỉ kinh tế Đức bị ảnh hưởng, các nền kinh tế khác trong EU cũng chứng kiến sự suy giảm đồng loạt. Giá năng lượng tăng kéo theo chi phí sản xuất và sinh hoạt leo thang, từ đó đẩy lạm phát cao và tạo ra bất mãn xã hội. Những căng thẳng chính trị nội bộ tại nhiều quốc gia như Pháp, Ba Lan, Slovakia hay Hungary cũng phần nào bắt nguồn từ áp lực kinh tế hậu trừng phạt.

Tình trạng “mất phương hướng chiến lược” càng trở nên rõ rệt khi các nước châu Âu vừa muốn hỗ trợ Ukraine về quân sự, vừa lo sợ đòn đáp trả kinh tế từ Nga. Trong bối cảnh đó, lời cảnh báo từ phía Mỹ rằng “châu Âu đang tự tài trợ cho chiến sự” không chỉ mang tính chất chỉ trích mà còn ngầm báo hiệu một sự thay đổi trong chính sách đối ngoại của Washington. 

Cùng với việc Tổng thống Donald Trump tỏ ý không còn mặn mà với cuộc xung đột này, nhiều dấu hiệu cho thấy Mỹ đang chuẩn bị rút lui khỏi vai trò “hậu phương lớn” cho Ukraine.

Vấn đề nằm ở chỗ nếu ngừng nhập khẩu năng lượng từ Nga một cách tuyệt đối, nhiều nước EU sẽ rơi vào khủng hoảng năng lượng trầm trọng. Nhưng nếu tiếp tục duy trì, toàn bộ chiến lược trừng phạt sẽ trở nên vô nghĩa. Tình thế “đổ xăng bằng tay này, dội nước bằng tay kia” đã khiến phương Tây đánh mất sự chủ động về kinh tế lẫn chính trị trong cuộc khủng hoảng Ukraine.

Tham khảo National Interest