Nếu Zuckerberg không mua Instagram và WhatsApp: Lịch sử Thung lũng Silicon đã rẽ sang hướng khác?

Năm 2012, Mark Zuckerberg ký tấm séc trị giá 1 tỷ USD để mua lại Instagram – một ứng dụng chia sẻ ảnh với chỉ 13 nhân viên và không có mô hình kinh doanh rõ ràng. Hai năm sau, ông tiếp tục gây choáng váng với thương vụ 19 tỷ USD để thâu tóm WhatsApp, một ứng dụng nhắn tin phổ biến toàn cầu nhưng hầu như chưa được biết đến tại Mỹ. Cả hai vụ mua lại từng bị chế giễu là "lố bịch", "đốt tiền", thậm chí là “hành động thiếu chín chắn của một CEO trẻ tuổi đang tìm cách củng cố vị thế”. Nhưng giờ đây, những thương vụ đó trở thành trung tâm của một trong những phiên tòa chống độc quyền lớn nhất lịch sử ngành công nghệ hiện đại.

Tuần này, Meta – công ty mẹ của Facebook – phải đối mặt với một cuộc chiến pháp lý cam go do chính phủ Mỹ khởi xướng. Các công tố viên cáo buộc Meta đã cố tình loại bỏ cạnh tranh bằng cách mua lại các đối thủ tiềm năng, thay vì cạnh tranh một cách công bằng. Phiên tòa không chỉ xoay quanh các hành động của Meta, mà còn đặt ra một câu hỏi đầy ám ảnh: Sẽ ra sao nếu những thương vụ đó không bao giờ xảy ra?

Một "khoảnh khắc lịch sử" trong ngành công nghệ

Mike Isaac, phóng viên theo sát Meta từ những ngày đầu, nhớ lại không khí Thung lũng Silicon khi thương vụ Instagram diễn ra. Khi đó, các ứng dụng chia sẻ ảnh bị xem là món đồ chơi – nơi người dùng khoe hình cà phê latte nghệ thuật hoặc bộ lọc màu cổ điển. WhatsApp thậm chí còn chưa có doanh thu, chưa nói đến lợi nhuận. Ngay cả Facebook cũng chưa chắc chắn có thể đứng vững trên thị trường chứng khoán.

Thế nhưng, Mark Zuckerberg đã nhìn thấy điều gì đó khác biệt. Và không lâu sau đó, cả hai nền tảng mà ông mua về đã trở thành trụ cột trong hệ sinh thái Meta. Instagram định hình lại cách giới trẻ tiêu thụ nội dung, còn WhatsApp trở thành một công cụ giao tiếp thiết yếu với hàng tỷ người.

Ngày nay, những nền tảng đó không chỉ là những ứng dụng – chúng là những hạ tầng thông tin toàn cầu, nơi lan tỏa văn hóa đại chúng, chính trị, và thậm chí định hình bối cảnh xã hội ở nhiều quốc gia.

Một phiên tòa – nhiều giả thuyết

Tuy nhiên, theo chính phủ Mỹ, thành công đó không đơn thuần là tầm nhìn – mà là chiến lược độc quyền. Nếu Meta không được phép mua Instagram và WhatsApp, thị trường công nghệ có thể đã phát triển theo hướng hoàn toàn khác. Twitter, dưới thời Jack Dorsey, từng muốn sở hữu Instagram. Google từng để mắt tới WhatsApp. Và còn vô số ứng dụng khác đã bị “nghiền nát” khi Meta dùng quyền lực của mình để mở rộng sức ảnh hưởng.

Phiên tòa đặt ra hàng loạt câu hỏi:

• Nếu Instagram được bán cho Twitter, liệu Twitter có trở thành một nền tảng chia sẻ hình ảnh lớn? Nếu Google sở hữu WhatsApp, liệu Meta có thể thống trị lĩnh vực nhắn tin? Và nếu Facebook không thể mua hai nền tảng này, liệu họ có bị tụt lại phía sau và nhường chỗ cho một đối thủ khác nổi lên?

Không ai có thể biết chắc. Phiên tòa lần này là cuộc chiến giữa những giả định – những phiên bản song song của lịch sử công nghệ, mà chỉ một cỗ máy thời gian mới có thể xác nhận.

Khi những “trò chơi” trở thành hạ tầng toàn cầu

Quay ngược thời gian, các thương vụ mà Zuckerberg thực hiện bị xem là “điên rồ”. Tại The Daily Show, Jon Stewart từng chế giễu: “Một tỷ đô cho một ứng dụng chỉnh màu ảnh? Quá lãng phí!” Nhưng chỉ trong vài năm, Instagram đã thay đổi cách mọi người – đặc biệt là giới trẻ – tiếp cận hình ảnh, thương hiệu và bản sắc cá nhân.

WhatsApp, trong khi đó, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống số của hàng tỷ người – từ trò chuyện, gọi video, đến chia sẻ thông tin trong cộng đồng. Đó không còn là một ứng dụng, mà là một công cụ giao tiếp xã hội cơ bản ở nhiều quốc gia.

Thành công của hai nền tảng này khiến Meta trở nên gần như “bất khả chiến bại” trong mảng mạng xã hội. Nhưng chính điều đó lại là lý do họ bị kiện.

Một khoảnh khắc định đoạt tương lai

Nếu phiên tòa kết luận rằng Meta đã thực hiện hành vi độc quyền thông qua các thương vụ mua lại, công ty có thể phải đối mặt với yêu cầu tách rời Instagram và WhatsApp – một bước đi có thể làm thay đổi toàn bộ ngành công nghệ trong thập kỷ tới. Nhưng nếu Meta thắng, họ sẽ củng cố vị thế như một “đế chế không thể phá vỡ” trong thế giới số.

Mark Zuckerberg khẳng định rằng những thương vụ đó là quyết định đúng đắn, giúp Facebook không bị bỏ lại trong làn sóng đổi mới. Tuy nhiên, đối với các nhà quản lý và nhiều người quan sát, câu hỏi lớn hơn vẫn còn đó: Liệu tương lai của công nghệ có nên được định đoạt bởi một vài cú nhấp chuột trong phòng họp, hay phải được mở rộng bởi sự cạnh tranh công bằng?

Trong một khoảnh khắc châm biếm năm 2012, phóng viên Jessica Williams nói trên The Daily Show: “Trước khi có Instagram, nếu tôi muốn ảnh của mình trông giống như chụp vào những năm 60, tôi sẽ phải phát minh ra một cỗ máy thời gian… mà cỗ máy thời gian thì tốn ít nhất một tỷ đô.”

Giờ đây, câu hỏi không còn là giá trị của các ứng dụng đó. Mà là cái giá của sự độc quyền — và ai sẽ phải trả.