Dưới tiết trời vàng hanh khô của mùa thu ở miền đông nước Anh, vùng được ví như “vựa bánh mì” của quốc gia, nông dân đang tất bật gieo trồng ngũ cốc. Lẽ ra đây phải là thời điểm đem lại chút hy vọng sau vụ mùa thất bát năm ngoái.
Thế nhưng, với những người làm nông như Charles Bracey, 60 tuổi, canh tác lúa mì, củ cải đường và rau trên hơn 400 ha đất ở Norfolk, mùa vụ mới lại bắt đầu bằng tâm trạng nặng nề.
Bracey chia sẻ: “Chúng tôi đang gieo hạt với tâm thế biết chắc mình sẽ chẳng kiếm được đồng nào. Giá nông sản đang chạm đáy, và chẳng có dấu hiệu nào cho thấy chúng sẽ khá hơn.”
Giá ngũ cốc và đường lao dốc trên thị trường hợp đồng tương lai, trong khi nguồn cung toàn cầu tăng mạnh. Nông dân châu Âu đặc biệt chịu thiệt khi phải đối mặt với chi phí đầu vào cao và áp lực cạnh tranh từ các đối thủ giá rẻ.
Giá lúa mì tham chiếu tại Paris đã giảm hơn 20% từ đầu năm, kéo xuống mức thấp nhất nhiều năm bởi các vụ thu hoạch bội thu ở Nga, Australia và Nam Mỹ. Giới đầu cơ thậm chí còn đặt cược giá sẽ giảm sâu hơn. Tính đến tuần cuối tháng 11, các quỹ đầu tư đã bổ sung thêm hơn 280.000 lệnh bán khống lúa mì trên sàn Euronext.
Với nông dân Anh, đợt sụt giá này thực sự là một thảm hoạ, khi giá lúa mì hiện chỉ bằng hơn một nửa so với thời điểm căng thẳng Nga - Ukraine xảy ra. Nhưng chi phí phân bón, nhiên liệu, máy móc, vốn tăng mạnh trong cú sốc năng lượng, lại hầu như chưa giảm.
“Đây là tình cảnh chẳng vui vẻ gì. Khoảng cách giữa giá nông sản rời khỏi nông trại và giá bánh mì bán trong cửa hàng ngày càng lớn”, Ole Hansen, chiến lược gia hàng hóa của Saxo Bank nhận xét.
Dù mùa vụ năm nay ở Norfolk có vẻ thuận lợi, năng suất lúa mì tại Anh đã giảm vì mưa lớn mùa đông năm trước. Nhưng châu Âu nói chung lại dư cung, khiến giá càng khó nhích lên.
Nick Hood - cộng sự của Bracey nhận định hoàn cảnh hiện tại đúng nghĩa "bão tố kép": năng suất thấp và giá thấp. Ông cho biết thêm, các nông dân đang hợp nhất trang trại với đơn vị khác để giảm chi phí cố định. Thực tế, biên lợi nhuận gần như âm trên toàn bộ cây trồng.
Khó khăn không chỉ diễn ra ở Anh. Tại Pháp, tình hình thậm chí còn được mô tả là “khủng hoảng thật sự”. Timothé Masson của Hiệp hội trồng củ cải đường Pháp cho biết nông dân đang sản xuất dưới giá thành và điều này không thể kéo dài.
Sau khi EU dỡ bỏ hạn ngạch đường vào năm 2017, thị trường đường châu Âu tràn ngập nguồn cung từ Nam Phi, các nước Mercosur và các nhà xuất khẩu mía truyền thống. 6 nhà máy đã phải đóng cửa tại Pháp và nhiều cơ sở khác đối mặt nguy cơ nếu giá đường năm 2026 không phục hồi.
Guillaume Gandon, một nông dân, cho biết sản lượng củ cải đường đã giảm 9 tấn/ha trong 10 năm qua, phần lớn do các lệnh cấm thuốc bảo vệ thực vật nghiêm ngặt của EU.
Trong khi đó, đường mía từ Brazil và Ấn Độ nhập khẩu vào châu Âu với giá cực thấp khiến nông dân nội địa không thể cạnh tranh.
Hơn nữa, khó khăn về tài chính đang tạo ra những thay đổi rõ rệt trong cơ cấu ngành. Brown & Co, hãng đấu giá nông nghiệp lớn nhất Anh, cho biết số lượng máy móc nông nghiệp được đưa ra bán tăng đột biến. Theo đại diện công ty, chưa bao giờ lịch đấu giá dày đặc như hiện nay.
Dù giá ngũ cốc xuống đáy, người tiêu dùng Anh lại không cảm nhận được sự giảm giá trong bánh mì, bia hay các loại thực phẩm làm từ ngũ cốc. Điều này dễ hiểu vì nguyên liệu thô chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong giá bán lẻ. Trong một ổ bánh mì giá 1,50 bảng, phần lúa mì chỉ chiếm từ 16,5 đến 22,5 xu. Chi phí năng lượng, vận chuyển, đóng gói và biên lợi nhuận bán lẻ mới là thành tố chính quyết định giá cuối cùng. Lạm phát thực phẩm tại Anh thậm chí còn tăng từ 4,5% lên 4,9% trong tháng 10, chủ yếu do giá bò, bơ, sữa, cà phê và ca cao tăng vì thiếu hụt toàn cầu.
Ở châu Âu, nông dân cho rằng vấn đề mang tính cấu trúc, các tiêu chuẩn môi trường và lao động cao khiến chi phí sản xuất tại châu Âu vượt xa các nước xuất khẩu hàng đầu. Tại Brazil hay Ấn Độ, trồng mía được hưởng khí hậu thuận lợi, các khu canh tác quy mô lớn và quy định thuốc trừ sâu lỏng lẻo hơn.
Theo Masson, nếu mở cửa thị trường hoàn toàn cho Brazil, ngành củ cải đường châu Âu sẽ đóng cửa. Nông dân Anh cũng chia sẻ nhận định này. Sau khi rời EU, Anh đã cắt gần hết khoản thanh toán cơ bản vốn giúp ổn định thu nhập nông dân, thay bằng các khoản hỗ trợ gắn liền với bảo vệ môi trường và phúc lợi động vật. Trong khi đó, nông dân Scotland, Wales và EU vẫn nhận trợ cấp lớn dựa trên diện tích canh tác.
Tới năm 2026, ngành nông nghiệp Anh còn đối mặt một rủi ro mới đó là chính phủ dự kiến siết ưu đãi thuế thừa kế, chỉ miễn trừ đầy đủ cho 1 triệu bảng đầu tiên của tài sản nông trại, phần còn lại phải chịu mức thuế 20%. Trong bối cảnh thu nhập giảm và lớp trẻ không còn mặn mà kế nghiệp, chính sách này đang thúc đẩy nhiều chủ trang trại lớn tuổi tính đến việc sáp nhập, tái cấu trúc hoặc bán đất.
Tham khảo FT
.png "10 công việc cực ‘khát nhân lực’ trong 10 năm tới, lương lên đến 3,5 tỷ đồng/năm, cần tuyển số lượng tới trăm nghìn người")
