Nỗi đau của những người trồng đậu tương
Mike McCranie - một nông dân kỳ cựu ở South Dakota, bang nông nghiệp hàng đầu của Mỹ, hiện đang sản xuất đậu tương và ngô trên diện tích lớn, đã lên tiếng bày tỏ sự ủng hộ với chính sách thuế quan của chính quyền nếu điều đó giúp mang lại một thỏa thuận thương mại lâu dài.
Nhưng ông cũng thừa nhận: “Chúng tôi đang rất khó khăn. Mọi thứ càng ngày càng tồi tệ theo từng mùa vụ, không có một đơn đặt hàng nào từ Trung Quốc.”
Trong những năm gần đây, Trung Quốc nhập khẩu 20 đến 25 tấn đậu tương của Mỹ mỗi năm, tương đương khoảng 12,8 tỷ USD. Theo Hiệp hội Đậu tương Mỹ, mức thuế tổng cộng mà Trung Quốc áp lên đậu tương Mỹ đã lên tới 34% tính đến tháng 8, khiến sản phẩm này gần như mất sức cạnh tranh hoàn toàn trên thị trường Trung Quốc - vốn là khách hàng lớn nhất thế giới về mặt hàng này.
McCranie cho biết, có thời điểm, Trung Quốc chiếm đến 50% tổng lượng xuất khẩu đậu tương của ông. Mất thị trường này, ông và nhiều nông dân khác “không có giải pháp thay thế khả thi trong ngắn hạn”.
Trước khi cuộc chiến thương mại nổ ra, Trung Quốc thường đặt mua khoảng 14% tổng lượng đậu tương cần thiết hàng năm từ Mỹ trước khi mùa thu hoạch bắt đầu, thường vào cuối tháng 8 đến đầu tháng 9 tại các bang như Iowa, Nebraska và South Dakota.
Tuy nhiên, năm nay, Bắc Kinh không đặt một đơn hàng nào. Điều này đặc biệt nghiêm trọng khi xét đến việc từ niên vụ 2021-2022, Trung Quốc chiếm tới 25% tổng sản lượng đậu tương Mỹ và đỉnh điểm là 31% một năm trước đó nhờ thỏa thuận giai đoạn một mà ông Trump từng ký kết sau cuộc chiến thương mại đầu tiên.
Tỷ trọng đậu tương Mỹ trong nhập khẩu đậu tương của Trung Quốc đã giảm xuống chỉ còn 21% vào năm 2024, so với mức 34% vào năm 2017, trước khi chiến tranh thương mại nổ ra. Trong khi đó, Brazil, đối thủ cạnh tranh lớn nhất, đã gia tăng thị phần lên tới 71%, từ mức 53% cách đây 7 năm.
Vết thương hằn sâu ở North Dakota
Tại bang North Dakota, tình hình còn thê thảm hơn. Với hơn 70% đậu tương từng được xuất sang Trung Quốc, việc Bắc Kinh ngừng mua khiến hàng ngàn nông dân như Josh và Jordan Gackle, chủ trang trại 76 năm tuổi, đứng bên bờ vực phá sản.
Gia đình Gackle dự báo sẽ mất hơn 400.000 USD trong năm 2025. Đậu tương không bán được chất đầy trong các kho thép, chờ đợi một thị trường chưa hẹn ngày hồi phục.
Jordan Gackle, 44 tuổi, chia sẻ: “Mức độ căng thẳng hiện tại còn tệ hơn cả cuộc khủng hoảng nông nghiệp những năm 1980.” Ông cho biết, giá phân bón, hóa chất, đất đai và máy móc đều tăng, trong khi giá nông sản lại giảm. “Tất cả mọi thứ đều tăng, ngoại trừ thứ duy nhất chúng tôi bán.”
Chính quyền Trump từng cam kết sẽ bảo vệ nông dân trước hậu quả của chiến tranh thương mại. Trong năm 2019, một gói hỗ trợ tài chính đã được triển khai.
Dẫu vậy, đối với những người như McCranie hay Gackle, những khoản tiền cứu trợ không phải là giải pháp lâu dài. “Chúng tôi không muốn sống nhờ cứu trợ. Chúng tôi muốn mở cửa thị trường và cạnh tranh công bằng,” họ nói.
Ngay cả khi ông Trump tiếp tục thúc giục Trung Quốc mua thêm nông sản, thì cho đến nay, mọi nỗ lực vẫn chưa đem lại kết quả cụ thể. Một thỏa thuận thương mại toàn diện vẫn chưa hình thành và Trung Quốc vẫn giữ im lặng về cam kết mua đậu tương.
Justin Sherlock, Chủ tịch Hiệp hội Người trồng đậu tương North Dakota, lo ngại: “Nếu vài tuần tới không có tiến triển, vấn đề này sẽ trở thành khủng hoảng kéo dài nhiều năm, thay vì chỉ một mùa vụ khó khăn.”
Theo New York Times, một tình tiết đáng chú ý trong cuộc đàm phán hiện nay là vai trò của Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, người đang trực tiếp dẫn đầu các cuộc thương lượng với Trung Quốc. Bessent không chỉ là một cựu quản lý quỹ đầu tư giàu có mà còn sở hữu hàng nghìn hecta đất nông nghiệp trồng đậu tương và ngô ở North Dakota.
Theo hồ sơ công khai, ông Bessent kiếm được tới 1 triệu USD mỗi năm từ việc cho thuê các mảnh đất này. Tuy nhiên, ông lại chưa hoàn tất việc bán đất theo yêu cầu về đạo đức của chính phủ, làm dấy lên nghi vấn xung đột lợi ích khi chính ông đang đàm phán một thỏa thuận có thể ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị tài sản cá nhân.
Trong một tuyên bố gần đây, Văn phòng Đạo đức Chính phủ đã yêu cầu ông Bessent hoàn tất việc thoái vốn trước ngày 15/12. Bộ Tài chính không bình luận liệu ông Bessent có rút khỏi các phần thương lượng liên quan đến đậu tương hay không.
Chuỗi cung ứng đứt gãy
Không chỉ nông dân, toàn bộ chuỗi cung ứng đậu tương Mỹ đang bị gián đoạn. Tại các nhà kho lớn ở North Dakota, như công ty Arthur Companies, Kevin Karel đang phải xây thêm kho tạm bằng bạt để chứa đến 7 triệu giạ đậu tương. Ông cũng buộc phải tăng cường xuất khẩu ngô sang các nước khác để giải phóng không gian lưu trữ.
“Nếu không có Trung Quốc, không quốc gia nào có thể thay thế được quy mô mua hàng,” Karel nói.
Dù vậy, Trung Quốc chưa hẳn đã đóng cửa hoàn toàn. Trong những tuần gần đây, phái đoàn Trung Quốc đã đến North Dakota và Washington để thảo luận khả năng mua lại đậu tương trong tương lai.
Giáo sư Bill Wilson từ Đại học Bang North Dakota nhận định rằng Bắc Kinh vẫn cần duy trì một phần thương mại nông sản với Mỹ, đề phòng các sự cố như đình công cảng biển tại Brazil.
“Nhưng quyền lực mềm của Trung Quốc đang ở mức cao. Và họ sẽ không dễ dàng buông bỏ đòn bẩy này,” ông Wilson kết luận.
Tham khảo SCMP; NYT
.jpg "55 tỷ USD: Màn đặt cược của Hyundai nhằm tạo ra 500.000 xe/năm, mục tiêu 80% xe bán tại Mỹ được sản xuất ngay tại Mỹ")
