Hãng tin CNN nhận định phiên tòa xử vụ Christopher Pelkey bị sát hại tại Arizona đã mở ra một trang mới trong lịch sử tư pháp khi gia đình anh sử dụng trí thông minh nhân tạo (AI) để tạo một video tái hiện hình ảnh và giọng nói của Pelkey trong phiên tuyên án ngày 1/5/2025.
Việc thẩm phán công nhận bằng chứng này đã gây ra rất nhiều tranh cãi về tính đạo đức, pháp lý xung quanh "hình nhân AI" trong tòa án.
Một mặt, nhiều người nhận định công nghệ này truyền đi thông điệp cảm thông và tha thứ khi phục dựng người đã mất, trong khi những người phản đối cho rằng chúng không có tính pháp lý và vô đạo đức.
Phiên tòa AI
Nạn nhân Christopher Pelkey bị Gabriel Paul Horcasitas rút súng bắn chết vì một tranh cãi giao thông vào tháng 11/2021.
Vụ án trải qua hai phiên xét xử kéo dài đến tháng 5/2025 mới kết thúc với bản án "ngộ sát" và "gây nguy hiểm" cho Horcasitas.
Phiên tòa cuối cùng diễn ra tại Tòa án Hạt Maricopa, Arizona, nơi thân nhân nạn nhân được đọc những lời tuyên bố kết thúc trước khi thẩm phán Todd Lang tuyên án.
Chị gái Stacey Wales (họ chồng) của Pelkey đã dành hai năm để chuẩn bị bài phát biểu của mình, nhưng vẫn cảm thấy không thể truyền tải trọn vẹn cá tính và suy nghĩ của em trai.
Bởi vậy cô và chồng, vốn là chuyên gia có kinh nghiệm làm việc với AI để tạo các video phát biểu của CEO trong hội nghị, đã có một quyết định táo bạo: tái hiện em trai bằng AI.
Bằng việc sử dụng ảnh và video cũ để huấn luyện các nền tảng AI tạo hình ảnh động và giọng nói tái hiện Pelkey, một video đã được trình chiếu tại tòa án với nạn nhân mặc quần áo thường ngày và đọc lời xin tha thứ cho Horcasitas, khép lại bằng câu: "Trong một cuộc đời khác, có lẽ chúng ta đã có thể làm bạn".
"Tôi rất thích AI này. Tôi đã nghe được sự tha thứ", thẩm phán Todd Lang đã dành lời khen cho video này trước khi tuyên án Horcasitas 10,5 năm tù, cao hơn mức đề nghị 9,5 năm của công tố viên.
Mặc dù video phục dựng bằng AI đem lại nhiều cảm xúc tại phiên tòa nhưng cũng gây ra tranh cãi bởi chúng ảnh hưởng đến quyết định của tòa án và làm tăng thêm 1 năm tù cho bị cáo.
Luật sư bào chữa đã nộp đơn kháng cáo khi cho rằng việc sử dụng video AI đã tạo "lợi thế không công bằng" vì khuấy động tình cảm của thẩm phán, đồng thời nhận định việc dùng video phục dựng không được thông báo trước.
Hình nhân AI
Theo CNN, việc sử dụng hình nhân AI đang gây tranh cãi lớn về tính minh bạch trong bằng chứng tại tòa án.
Theo một dự thảo quy định liên bang, mọi bằng chứng AI phải đáp ứng tiêu chuẩn độ tin cậy như nhân chứng chuyên môn.
Bởi vậy hãng tin Reuters nhận định việc đưa ảnh hay video nạn nhân không phải bằng chứng, vật chứng trước khi kết luận có thể bị xem là "làm méo lệch hồ sơ" và gây áp lực không công bằng cho thẩm phán hoặc bồi thẩm đoàn.
Đồng quan điểm, giáo sư Paul Grimm của đại học Duke, đồng thời là cựu thẩm phán ở Maryland, khuyến nghị các bên đối lập phải được xem trước và phản biện nội dung AI trước khi trình chiếu.
Điều này nhằm bảo đảm quá trình tố tụng không bị chi phối bởi yếu tố bất ngờ hoặc công nghệ "không thể kiểm chứng".
Lập luận của những người chống đối cho rằng hệ thống pháp lý mang tính chuẩn mực rõ ràng cao nên việc AI có thể tạo ra hình ảnh sống động đáng kinh ngạc nhưng cũng dễ kích thích cảm xúc mạnh, nhất là với thân nhân nạn nhân và thẩm phán chưa được đào tạo chống lại ảnh hưởng này sẽ đem lại những phán quyết cảm tính.
Bên cạnh đó, việc "phục sinh" người đã khuất cũng đặt ra câu hỏi đạo đức liệu có vi phạm quyền được "an nghỉ" của người quá cố?
Bất chấp những thách thức trên, nhiều người ủng hộ cho rằng từ việc mô phỏng nhân chứng đến dựng lại hiện trường bằng thực tế ảo, AI hứa hẹn sẽ cải thiện tính minh bạch tố tụng trong một khung pháp lý chặt chẽ.
Thậm chí nhiều tòa án đang thí điểm kính thực tế ảo (VR) để tái hiện tình huống tự vệ, trong khi một số nơi thì cấm hoàn toàn "hình nhân ảo" cho bồi thẩm đoàn.
Bang Arizona cũng vừa trở thành bang đầu tiên tại Mỹ cho phép sử dụng avatar AI trong phiên xử Tòa Án Tối Cao.
Hãng tin CNN nhận định vụ án của Christopher Pelkey không chỉ khép lại chuỗi xét xử hai lần kéo dài ba năm rưỡi mà còn mở ra tiền lệ pháp lý mới cho AI trong tòa án.
Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt về cách chúng ta cân bằng giữa công nghệ và công lý: làm sao để tận dụng sức mạnh thuyết phục của AI mà không để nó đánh lừa hoặc sai lệch quá trình xét xử?
Công cuộc xây dựng quy định, chuẩn mực cho AI trong pháp lý vẫn đang ở giai đoạn đầu và chắc chắn sẽ còn nhiều tranh cãi.
*Nguồn: CNN, Reuters
.jpg "HOSE bị giả mạo")
.png "Một thế lực bất ngờ tung nghìn tỷ \"gom\" cổ phiếu Việt Nam trong tuần go-live KRX")
