Đó là vấn nạn về ô nhiễm không khí. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, ô nhiễm không khí đang bào mòn sức khỏe cộng đồng và cướp đi sinh mạng của ít nhất 70.000 người Việt Nam mỗi năm, đồng thời làm giảm tuổi thọ trung bình của Việt Nam. Ô nhiễm không khí không chỉ gây ra các bệnh về hô hấp, tim mạch, ung thư mà cồn tác động tiêu cực đến các nhóm yếu thế nhất trong xã hội như trẻ em, người cao tuổi và phụ nữ mang thai.
Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới (tháng 6/2023), thiệt hại về kinh tế ở Việt Nam do ô nhiễm không khí lên đến hơn 13 tỷ USD mỗi năm, tương đương 4% GDP, bao gồm chi phí y tế và năng suất lao động suy giảm.
Theo các chuyên gia, bên cạnh công nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt, nguyên nhân chính được nhận diện rõ ràng gây ô nhiễm không khí là do giao thông (chiếm tới 70% lượng khí thải gây ô nhiễm đô thị), nhất là xe máy là nguồn phát thải bụi mịn lớn nhất.
Vậy, làm thế nào để "bảo vệ bầu trời xanh", giành lại không khí sạch cho mỗi người dân?
Về vấn đề này, bên lề lễ phát động chiến dịch "Cùng hành động vì bầu trời xanh" do Tập đoàn Vingroup cùng các công ty trong hệ sinh thái phát động ngày 10/9, PV đã có cuộc trao đổi nhanh với TS Hoàng Dương Tùng – Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường.
"Mỗi người vừa là nạn nhân vừa là thủ phạm của ô nhiễm không khí"
-Trong thời gian qua, chất lượng không khí ở những thành phố lớn như Hà Nội, TP HCM… rất xấu. Nguyên nhân gây ô nhiễm là do đâu, thưa ông?
Chất lượng không khí suy giảm, cụ thể là do bụi mịn PM2.5 nhỏ li ti có kích thước đường kính nhỏ hơn 1/30 sợi tóc. Vậy, bụi mịn từ đâu ra? Các nghiên cứu trong nhiều năm chỉ ra rằng có 4 nguồn chính. Thứ nhất, phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch (từ ống xả, bụi đường khi chạy, từ phanh). Thứ hai, hoạt động xây dựng nhà cửa đường sá, hạ tầng. Thứ ba, các cơ sở sản xuất ở ngoài nội đô (sử dụng than dầu để sản xuất mà không có thiết bị xử lý khí thải). Cuối cùng là do đốt hở như đốt rác trong và ngoài nội đô; đốt rơm rạ phụ phẩm nông nghiệp ngoài nội đô.
Nguồn phát thải nhiều, phân tán, ai cũng có vừa là nạn nhân nhưng đồng thời cũng là thủ phạm (giao thông, sản xuất, xây dựng, đốt hở…). Đặc biệt, Hà Nội có gần 7 triệu nguồn phát thải - ống khói xe máy. Tuy nhiên, rất khó "điểm mặt chỉ tên", nhất là với nguồn di động. Điều này cũng đòi hỏi quan trắc, giám sát kiểm soát phức tạp hơn.
-Nguyên nhân gây ô nhiễm không khí rất khó "điểm mặt chỉ tên", vậy để có bầu không khí trong lành, chúng ta phải làm thế nào và bắt đầu từ đâu, thưa ông?
Tôi nghĩ là không thể có "cây đũa thần" để hô biến không khí trong lành ngay lập tức, cũng không thể chỉ có một giải pháp đơn lẻ mà cần có tổng hợp các giải pháp. Hơn nữa, thực tế không thể có giải pháp đem lại hiệu quả tức thì, bởi việc này đòi hỏi quyết tâm nhưng rất kiên trì. Và hơn hết, trách nhiệm bảo vệ bầu trời xanh không chỉ của riêng ai. Mỗi chúng ta vừa là nạn nhân của ô nhiễm không khí, nhưng đồng thời cũng là thủ phạm.
Nhưng may mắn là cơ hội của Việt Nam chúng ta là rất nhiều, nhận thức của cộng đồng về thực trạng và tác động của ô nhiễm không khí rất cao và sự quyết tâm "chính trị" của các cấp thể hiện qua Luật BVMT, kế hoạch hành động quốc gia, chiến lược chuyển đổi xanh không vì phát triển kinh tế mà hy sinh môi trường…
Giờ đây, chúng ta cần chuyển đổi số để chuyển đổi xanh, cụ thể là chuyển từ "thụ động" sang "chủ động" dựa trên dữ liệu, kiểm soát từng nguồn phát thải. Chẳng hạn, kiểm kê phát thải định kỳ để biết tỷ lệ phần trăm đóng góp ô nhiễm từ từng khu vực, từng loại hình, từ đó xây dựng các chính sách, lộ trình ưu tiên. Trong giao thông xanh, Việt Nam cần điện hóa phương tiện giao thông, hệ thống trạm sạc/đổi pin; tăng cường giao thông công cộng; vùng phát thải thấp; nâng cao chất lượng nhiên liệu; hệ thống OBD (On-Board Diagnostics); đo từ xa các xe diesel đang lưu hành; dùng ANPR/camera; GPS để kiểm soát…
"Đến xem sông Tô Lịch bây giờ, sung sướng vô cùng"
-Hà Nội, TP HCM muốn đặt mục tiêu sẽ thoát khỏi top các thành phố ô nhiễm nhất thế giới thì đâu sẽ là sự thay đổi quan trọng nhất cần phải làm, thưa ông?
Cả Hà Nội và TP HCM đều xác định rằng giao thông đô thị là nguồn gây ô nhiễm chính. Do đó, cả 2 thành phố đều nên tập trung vào vấn đề này như chuyển đổi xe xăng sang xe điện, vùng phát thải thấp… Tôi nghĩ đây là hướng đúng. Hơn nữa, cả 2 thành phố cần tăng cường hệ thống giao thông công cộng để làm giảm lượng xe cá nhân vừa giúp giảm ô nhiễm vừa đỡ ùn tắc.
Ngoài ra, các thành phố lớn này cần khẩn trương kiểm soát về lượng ô nhiễm từ các cơ sở sản xuất xung quanh, các công trường xây dựng… Bụi từ những nơi này rất nhiều. Đương nhiên giải quyết những việc này là không dễ, nhưng nếu thật sự quyết tâm thì chúng ta sẽ làm được. Bài học kinh nghiệm từ sông Tô Lịch trong thời gian gần đây là một minh chứng. Mấy hôm nay chúng ta đến xem sông Tô Lịch, thấy thế nào? Đúng là sung sướng vô cùng! Đây là minh chứng cho thấy một khi đã quyết tâm cùng với những giải pháp kỹ thuật đúng đắn thì chúng ta sẽ làm được.
(Trong những ngày gần đây, sau khi được bổ cập nước từ hồ Tây, hình ảnh dòng nước trong xanh chảy trên sông Tô Lịch, đẩy lui dòng nước đen, đã thu hút sự quan tâm của người dân Hà Nội - PV).
-Việc chuyển đổi sang xe đi điện được coi là một trong những giải pháp để bảo vệ bầu trời xanh. Ở các quốc gia có nhiều bài học tốt để khuyến khích người dân chuyển đổi xe điện. Vậy, Việt Nam chúng ta cần có những chính sách ra sao, thưa ông?
Khi Việt Nam có chính sách chuyển đổi sang xe điện thì chúng ta cũng đã có sự lường trước về sự khác biệt. Nhiều nước có chính sách chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện từ cách đây chục năm rồi. Chúng ta phải vận dụng chính sách này phù hợp với hoàn cảnh của nước ta. Thứ nhất, bởi vì xe máy ở Việt Nam được coi là một tài sản lớn đối với mỗi gia đình. Thứ hai, xe máy là một phương tiện khá thuận tiện. Thứ ba, đây là phương tiện đã thành thói quen của người Việt Nam. Vậy, trong hoàn cảnh của Việt Nam thì phải làm thế nào?
Sở dĩ người dân còn do dự, chần chừ trong việc chuyển xe xăng sang xe điện là do kinh phí và vấn đề an toàn.
Theo tôi, chúng ta cần có chính sách hỗ trợ để giảm thiểu sự tác động đó, làm sao để việc này không bị sốc. Bởi khoản tiền để mỗi gia đình chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện là không hề nhỏ. Nhưng may mắn là Việt Nam có các doanh nghiệp lớn như Vingroup hỗ trợ. Chúng ta có xe điện sản xuất trong nước được mấy năm rồi nên việc chuyển đổi này sẽ dễ dàng hơn nhiều. Ngoài ra, chúng ta cũng cần có cơ chế thị trường cùng với sạc pin, chuyển đổi pin… Hiện nay, khi có một doanh nghiệp lớn trong nước dẫn dắt, tiên phong thì cũng có rất nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước tham gia vào việc chuyển đổi xanh, từ đó tạo nên một hệ sinh thái, rất tuyệt vời.
Tuy nhiên, song song với việc chuyển sang xe điện, chúng ta cũng cần mở rộng hệ thống xe buýt công cộng.
Với nhiều việc trên cùng với sự chung tay của nhiều bên, tôi nghĩ tác động chắc chắn là có. Nhưng trong quá trình xanh hóa, chúng ta cũng phải chấp nhận đánh đổi. Bởi mọi thứ không thể nào làm "free" (miễn phí) được. Do đó, nhà nước, doanh nghiệp và người dân đều phải chung tay và có trách nhiệm. Nhiều người cứ phi xe máy xăng bụi mù lên nhưng lại đòi hỏi bầu không khí sạch thì không có được.
-Nói như vậy, việc chuyển xe xăng sang xe điện là việc tất yếu để bảo vệ bầu không khí. Nhưng, có một vấn đề là sau khi xe xăng mình thu hồi về thì sẽ phải xử lý như thế nào để tránh tình trạng đưa nguồn ô nhiễm từ nơi này sang nơi khác?
Đây là một câu hỏi rất hay! Tôi nghĩ rằng đây là câu hỏi mà không phải Việt Nam gặp đầu tiên. Bởi các nước khác cũng đã gặp rồi và đã có nhiều cách để xử lý. Ví dụ, trong chính sách thu hồi xe xăng của một số quốc gia, họ sẽ kiểm tra và chỉnh lại các động cơ để đạt những tiêu chuẩn nhất định. Xe không đạt tiêu chuẩn thì sẽ bị tiêu hủy. Sau nữa, họ sẽ có thể dùng những xe đạt tiêu chuẩn để chuyển về một số nơi có ít phương tiện. Điều này cho thấy tầm quan trọng của chuyển đổi số, tức là cần nghiên cứu kỹ lưỡng về khả năng chịu tải ở những nơi này ra sao. Những chiếc xe xăng này cũng sẽ dần dần bị bỏ đi, nhưng việc này sẽ chuyển đổi một cách từ từ. Do đó, không có chuyện xe xăng gây ô nhiễm vừa thu gom xong lại chuyển hết về một nơi khác.
Lo thiệt hại, lo an toàn là tâm lý rất bình thường khi mới chuyển sang xe điện
-Khi chúng ta đồng loạt chuyển sang sử dụng xe điện thì vấn đề xử lý sử dụng pin như thế nào, thưa ông? Làm sao để khuyến khích người dân chuyển sang dùng xe điện?
Sử dụng pin là vấn đề chúng ta đã biết. Đây là việc chúng ta phải biết và chủ động. Tôi tin rằng các doanh nghiệp lớn cũng đã có các giải pháp. Hơn nữa, công nghệ xử lý pin xe điện hiện nay cũng đã phát triển. Pin xe điện cũng kéo dài tuổi thọ hơn. Tôi tin trong một vài năm tới, chúng ta sẽ có những bước phát triển vượt bậc về pin xe điện, cả trong việc tái chế, tái sử dụng… Đây là trách nhiệm của các doanh nghiệp sản xuất pin.
Với người dân, vấn đề lớn nhất là khi chuyển xe xăng sang xe điện thì sẽ bị thiệt hại thế nào. Đây là tâm lý rất bình thường. Thứ hai, trước kia đi xe xăng đổ xăng rất thuận tiện, vậy xe điện thì thế nào? Thứ ba, nhiều người lo lắng về sự an toàn khi đi xe điện…
Do đó, chính quyền cũng như các doanh nghiệp đang có những cái biện pháp dựa trên những kinh nghiệm của các nước khác là triển khai phải giảm thiểu những cái tác động đấy đúng không? Chẳng hạn, người dân lo ngại về sạc pin, nhưng giờ đây có thể không cần sạc, chúng ta có thể đổi pin.
Tôi nghĩ rằng chắc chắn là trong thời gian đầu sẽ có những cái chuyện này chuyện kia, thử nghiệm và tham khảo có chọn lọc những bài học đi trước của các quốc gia, nhưng cái cần nhất sự quyết tâm và rốt ráo hơn nữa của chính quyền cũng như tuyên truyền đúng tới người dân. Vừa qua, Sở Xây dựng Hà Nội có văn bản gửi 126 xã, phường đề nghị phối hợp rà soát quỹ đất để lắp đặt trạm sạc cho các phương tiện sử dụng năng lượng sạch. Tôi nghĩ rằng Hà Nội rất cương quyết và đã đổi mới.
Muốn bầu trời xanh cần tất cả cùng chung tay
-Là người gắn bó và đau đáu với vấn đề không khí sạch trong hàng chục năm trời, lần đầu tham dự một lễ phát động chiến dịch "Cùng hành động vì bầu trời xanh", cảm xúc của ông thấy thế nào?
Tôi làm trong ngành môi trường cũng lâu, mấy chục năm rồi, nhưng mà lúc nào cũng cảm thấy là rằng cái không khí dường như chưa được quan tâm như nước. Rõ ràng ai cũng phải hít thở hàng ngày đúng không, nhưng không khí lại không được quan tâm như tầm quan trọng của nó. Điều này thể hiện từ các cái chính sách, các cái nguồn kinh phí cùng với sự quan tâm của cộng đồng.
Thế nhưng, mấy năm gần đây thì tôi thấy là có thay đổi rõ rệt và đặc biệt là từ năm ngoái đến năm nay, khi Vingroup có rất nhiều sự kiện kêu gọi, phát động, hành động tiên phong. Điều này còn cho thấy một sự bền bỉ, không nản của một doanh nghiệp lớn trong việc thực hiện trách nhiệm với xã hội và môi trường. Bởi mỗi lần tổ chức như thế không phải là dễ hay không tốn kém, chuyện nọ chuyện kia. Tôi đánh giá cao sự dấn thân và quyết tâm của Vingroup, đặc biệt là việc tạo ra một hệ sinh thái để cùng hành động, thực hiện vai trò đầu tàu của mình trong việc giành lại bầu trời xanh cho cộng đồng. Điều này rất đáng quý.
Tôi rất mong là những hoạt động này sẽ truyền cảm hứng về bảo vệ môi trường, không khí đối với các doanh nghiệp khác của nước ta, để từ đó có nhiều sáng kiến, hành động xanh hơn để mang lại bầu không khí trong lành theo thời gian.
Tôi nghĩ "Cùng hành động vì bầu trời xanh" mà Vingroup vừa phát động là chiến dịch "lôi kéo" được tất cả các cộng đồng, từ các doanh nghiệp đến người dân cùng tham gia vì một mục đích chung, đó là sức khỏe của chúng ta. Chắc là không ai trong chúng ta muốn cứ hít thở cái không khí ô nhiễm như thế, ốm đau phải mua thuốc… Nhưng để bảo vệ bầu trời xanh thì không chỉ một mình Vingroup hay một phía là có thể thay đổi được, mà tất cả phải cùng chung tay thì mới có tác động cộng hưởng. Chỉ cần mỗi người một tý cùng làm thì cái tác động sẽ rất lớn và mọi người mới cảm thấy rằng "à, để có bầu không khí sạch một ngày không xa thì có sự đóng góp của mình".
-Xin cảm ơn ông!
(Ảnh: MH/VIC)
Chiến dịch "Cùng hành động vì bầu trời xanh" được Quỹ Vì Tương Lai Xanh cùng các công ty thành viên và liên kết của Tập đoàn Vingroup, phát động ngày 10/9.
Chiến dịch "Cùng hành động vì bầu trời xanh" được Vingroup phát động ngày 10/9. Chiến dịch này được triển khai trên quy mô toàn quốc nhằm hướng tới nâng cao nhận thức cộng đồng, khuyến khích hành động thiết thực cũng như truyền cảm hứng về một lối sống hài hòa và trách nhiệm với môi trường.
.png "Vingroup của tỷ phú Phạm Nhật Vượng lập kỷ lục vốn hóa sau khi khởi kiện 68 tổ chức, cá nhân đưa thông tin sai sự thật")
.png "Tỷ phú Phạm Nhật Vượng bỏ 1.300 tỷ đồng để chiêu mộ bác sĩ nội trú: Bao trọn học phí hơn 900 triệu đồng/năm, còn phát thêm 10 triệu/tháng")
.jpg "Từ số vốn 2.000 USD đến 'ông trùm AI Cloud': Oracle lột xác sau 50 năm, nay được cả thế giới công nhận là 'Nvidia mới'")
.png "Giá xăng giảm nhẹ, dầu diesel và dầu hỏa tăng")
.png "Không phải chứng khoán hay tiền số, 1 loại tài sản lợi nhuận tích luỹ tháng tới 3.821% khiến nhà đầu tư ‘mê mẩn’, chấp nhận rủi ro 1 vết xước cũng khiến giá trị về 0")
