Đề xuất thuê thẩm phán nước ngoài tham gia Hội đồng xét xử tại Trung tâm Tài chính Quốc tế

Tại các phiên thảo luận của Quốc hội vừa qua, nội dung về mô hình tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính Quốc tế (IFC) tại TP.HCM và Đà Nẵng đã nhận được nhiều ý kiến đóng góp. Thông tin từ Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao Nguyễn Văn Quảng cho biết, Chính phủ đã có chỉ đạo trong tháng 12 này phải đưa Trung tâm tài chính quốc tế đi vào hoạt động. Yêu cầu về mặt thời gian đòi hỏi các thiết chế pháp lý nền tảng cần sớm được hoàn thiện.

Theo Chánh án, qua tiếp xúc thực tế, các nhà đầu tư quốc tế thường đặt ra hai câu hỏi lớn trước khi quyết định đầu tư. Vấn đề thứ nhất liên quan đến cơ chế dòng tiền, cụ thể là quy trình đưa vốn ngoại tệ vào kinh doanh và chuyển lợi nhuận ra nước ngoài. Vấn đề thứ hai tập trung vào cơ chế giải quyết tranh chấp: vụ việc sẽ được xử lý theo luật nào và cơ quan nào đứng ra phán quyết. 

Lãnh đạo ngành Tòa án nhấn mạnh, Tòa án là cơ quan mang tính quyền lực Nhà nước quan trọng nhất để đảm bảo niềm tin. Nếu không có một thiết chế đủ uy tín, nhà đầu tư sẽ có xu hướng lựa chọn các trung tâm tài chính khác như Singapore hay Dubai để giải quyết tranh chấp.

Chánh án TANDTC Nguyễn Văn Quảng, ĐBQH TP. Đà Nẵng phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng, quochoi.vn

Giải trình về sự cần thiết của các cơ chế đặc thù, Chánh án Nguyễn Văn Quảng chia sẻ: "Việc xây dựng Luật gặp nhiều khó khăn do Việt Nam sử dụng hệ thống dân luật trong khi yêu cầu quốc tế lại dựa trên hệ thống thông luật, tức là thiên về án lệ và các trình tự, thủ tục mang tính ngắn gọn. Vì vậy, trong quá trình triển khai dự án Luật này, TANDTC sẽ vừa làm vừa tiếp thu vừa hoàn thiện". Để giải quyết sự khác biệt về hệ thống pháp luật này, dự thảo Luật đề xuất cho phép thẩm phán là người nước ngoài tham gia Hội đồng xét xử.

Cơ sở của đề xuất này xuất phát từ thực tế đội ngũ nhân sự trong nước hiện chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu về ngoại ngữ chuyên ngành để xét xử các tranh chấp tài chính phức tạp, cũng như còn hạn chế về kinh nghiệm đối với hệ thống Thông luật. Chánh án cũng dẫn chứng kinh nghiệm từ Dubai, trong 10 năm đầu phát triển trung tâm tài chính, quốc gia này đã thuê thẩm phán từ Anh, Singapore hay Hong Kong để tham gia xét xử nhằm củng cố niềm tin của nhà đầu tư.

Bên cạnh yếu tố nhân sự, mô hình tố tụng tại Tòa án chuyên biệt cũng được thiết kế theo hướng tiếp cận thông lệ quốc tế. Đáng chú ý là quy định loại trừ sự tham gia của Viện kiểm sát trong quá trình xét xử các vụ án tại đây, nhằm đề cao quyền tự định đoạt của các đương sự và đảm bảo tính trung lập của Tòa án. Về mô hình tổ chức, dự kiến sẽ thành lập một Tòa án chuyên biệt đặt tại TP.HCM, có thẩm quyền giải quyết tranh chấp cho cả Trung tâm tài chính tại TP.HCM và Đà Nẵng, với cơ cấu gồm hai cấp xét xử là Sơ thẩm và Phúc thẩm.

Đại biểu Lê Minh Trí - Ảnh: Q.P. Báo Tuổi trẻ

Thảo luận về mô hình này, đại biểu Lê Minh Trí, Phó trưởng Ban thường trực Ban Nội chính Trung ương phát biểu: "Thế nên vấn đề đặt ra nếu mình đã làm phải chấp nhận cuộc chơi vượt trội này. Chúng ta hình dung hiện nay cuộc chơi này giống như chúng ta xây một bệnh viện chuyên khoa và khi có bệnh nhân (tức là tranh chấp), chúng ta sẽ ký hợp đồng mời bác sĩ chuyên khoa giỏi nhất hôm đó vào để mổ, mổ xong đi ra". Ông nhấn mạnh: "Hiểu theo mô hình như vậy mới được. Còn nếu cứ ràng buộc cái này cái kia thì không làm được. Thiên hạ họ làm trước mình mất rồi".

Tuy nhiên, cơ chế tuyển dụng thẩm phán nước ngoài vẫn còn những ý kiến băn khoăn về tính khả thi. Đại biểu Lê Thanh Phong (TP.HCM) cho rằng quy định bổ nhiệm nhiệm kỳ 5 năm có thể cứng nhắc, khó thu hút được các thẩm phán giỏi đang đương chức ở nước ngoài. Ông đề xuất xem xét cơ chế tuyển chọn theo hợp đồng vụ việc hoặc ngắn hạn để linh hoạt hơn trong công tác nhân sự.

Dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính Quốc tế dự kiến sẽ được Quốc hội xem xét thông qua vào chiều ngày 11/12 tới đây. Tiến độ rất gấp, vì vậy Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đề nghị Tòa án nhân dân Tối cao và các cơ quan thẩm tra "làm ngày, làm đêm", tiếp thu đầy đủ ý kiến đại biểu và chuyên gia, bảo đảm dự thảo trình Quốc hội có chất lượng cao nhất.