Cơn ghen tị Trung Quốc tại Thung lũng Silicon: “Khoảnh khắc Sputnik” của Bắc Kinh đe dọa bản sắc nước Mỹ

Giới công nghệ Mỹ đang trải qua một cơn “ghen tị Trung Quốc”. Trên mạng xã hội, podcast, phỏng vấn và các bản tin, giới tinh hoa công nghệ của Thung lũng Silicon thể hiện sự ngưỡng mộ trước tốc độ xây dựng hạ tầng thần tốc, năng lực sản xuất vượt trội và sự sáng tạo của công ty trí tuệ nhân tạo (AI) DeepSeek từ Trung Quốc. Đồng thời, họ bày tỏ thất vọng về cơ sở hạ tầng lạc hậu, hệ thống pháp lý rườm rà và một nền kinh tế Mỹ đang đánh mất khả năng tự sản xuất những thứ tưởng chừng đơn giản như ốc vít, drone hay máy móc công nghiệp.

Nhiều lãnh đạo công nghệ kêu gọi Mỹ nên có “phiên bản DeepSeek” của riêng mình, đăng các tuyên ngôn công nghiệp lấy cảm hứng từ Trung Quốc, hoặc thậm chí áp dụng văn hóa làm việc “996” nổi tiếng khắc nghiệt ở nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới – làm từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày một tuần.

“Trong khi Trung Quốc đang bứt tốc, di chuyển hàng hóa, con người và dữ liệu với tốc độ của máy móc, chúng ta có nguy cơ bị mắc kẹt trong quá khứ”, công ty đầu tư mạo hiểm Andreessen Horowitz đưa ra cảnh báo trong một bài đăng gần đây.

Trong giới lãnh đạo công nghệ Mỹ và một số chính trị gia Dân chủ, Trung Quốc đang trở thành tâm điểm của sự chú ý, mang lại cảm giác vừa tò mò, vừa lo âu và cả ghen tị. Những định kiến lâu năm về Trung Quốc đang bị xem xét lại.

Các doanh nghiệp Trung Quốc từng bị coi là “kẻ sao chép công nghệ” nay lại được Mỹ nghiên cứu như hình mẫu về hiệu suất và quy mô. Hệ thống kinh tế do nhà nước dẫn dắt giờ được mô tả như biểu tượng của hiệu quả và khả năng thực thi.

Hai cách nhìn – “Trung Quốc gian lận” và “Trung Quốc khổng lồ” – đều là những phản ứng đơn giản trước thực tế phức tạp hơn nhiều. Nhưng sự phổ biến của chúng phản ánh tâm lý sâu sắc của nước Mỹ, khi quốc gia này đang vật lộn với thực tế rằng mình không còn là trung tâm duy nhất của tiến bộ công nghệ.

“Với người Mỹ, việc phải thừa nhận rằng tương lai đang được kiến tạo ở nơi khác chứ không phải Mỹ là điều khó chấp nhận”, cây bút công nghệ Afra Wang từ Thung lũng Silicon nói. “Đây không chỉ là câu chuyện về công nghệ, mà là về bản sắc quốc gia”.

Khủng hoảng bản sắc ấy vượt ra ngoài lĩnh vực công nghệ. Nó hiện diện trong tâm lý của những người Dân chủ theo xu hướng “thịnh vượng” – những người thất vọng vì Mỹ không thể xây được nhà ở hay đường sắt cao tốc, trong khi du khách Mỹ liên tục đăng video về cầu, tàu và thành phố hiện đại của Trung Quốc.

Sự ngưỡng mộ mới dành cho Trung Quốc vừa cho thấy người Mỹ hiểu ít về nước này, vừa thể hiện sự mất niềm tin vào chính đất nước họ. Qua tấm gương Trung Quốc, nước Mỹ đang nhìn thấy rõ hơn điểm mạnh và điểm yếu của mình.

Giới công nghệ Mỹ có lý do để lo lắng. Mô hình cũ – “Mỹ sáng tạo, sản xuất và xuất khẩu” – đã sụp đổ khi nước này chuyển phần lớn sản xuất ra nước ngoài. Giờ đây, Mỹ chỉ còn thiết kế, trong khi Trung Quốc lại trở thành hiện thân của chính mô hình “xây dựng và sản xuất” từng làm nên sức mạnh của Mỹ.

Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị căng thẳng, khả năng sản xuất trở thành lợi thế chiến lược sống còn. Việc tích hợp AI với phần cứng cũng đang trở thành hướng đi tất yếu. “Máy móc ngày nay chính là phiên bản vật lý của phần mềm – là hình thái hữu hình của AI”, nhà đầu tư Marc Andreessen nhận xét. “Chiếc xe giờ không chỉ là thép và kính, mà là một con robot có bánh xe”.

Andreessen thừa nhận Trung Quốc “đi trước trong mọi lĩnh vực liên quan đến chế tạo” và vượt trội trong việc kết hợp AI với phần cứng.

Đáng chú ý là giới công nghệ Trung Quốc đã dành nhiều năm học hỏi Mỹ. Họ đọc tiểu sử Steve Jobs, Elon Musk, nghiền ngẫm cuốn “Zero to One” của Peter Thiel, và phát triển mô hình kinh doanh dựa trên triết lý Thung lũng Silicon. Giờ đây, vai trò dường như đảo ngược.

Các công ty Mỹ chạy đua phát triển trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – những cỗ máy thông minh hơn con người. Trong khi đó, doanh nhân Trung Quốc tập trung vào ứng dụng AI vào sản xuất, thiết bị và dịch vụ.

“Rất hiếm khi kỹ sư công nghệ Trung Quốc nói về AGI”, một chuyên gia tại Bắc Kinh cho biết.

Trong một bài viết trên New York Times, cựu Chủ tịch Google Eric Schmidt và đồng tác giả Selina Xu kêu gọi Thung lũng Silicon “bớt ám ảnh với AGI” và học tinh thần thực dụng của Trung Quốc – biến AI thành công cụ phục vụ đời sống. Đây là một minh chứng nữa về sự đối lập giữa chủ nghĩa thực dụng Trung Quốc và lý tưởng Mỹ.

CEO Nvidia Jensen Huang từng tuyên bố chip Trung Quốc chỉ “chậm hơn vài nano giây” và Trung Quốc “không hề tụt hậu trong AI”. Phát biểu này bị hoài nghi nhưng cho thấy Trung Quốc nay đã trở thành chuẩn so sánh trong hầu hết lĩnh vực công nghệ mũi nhọn.

Tuy nhiên, sự ngưỡng mộ này cũng có giới hạn. Một phần động cơ đằng sau việc này là để gây áp lực lên Washington nhằm siết chặt đối thủ Trung Quốc bằng thuế quan và quy định, từ đó mở đường cho các gói tài trợ lớn hơn cho doanh nghiệp Mỹ. Bằng cách mô tả Trung Quốc như mối đe dọa hiện hữu, giới công nghệ Mỹ có thể thuyết phục chính phủ bơm nhiều tiền hơn vào ngành của họ.

Trong khi Mỹ vẫn tranh luận cách phục hồi sản xuất, Trung Quốc tiếp tục rót vốn nhà nước mạnh mẽ cho nghiên cứu và phát triển. Nhưng mô hình đó cũng để lại cái giá lớn: nợ công địa phương phình to, lương trì trệ và hệ thống an sinh xã hội mong manh.

Cây cầu cao nhất thế giới mới hoàn thành ở Quý Châu nằm trong tỉnh ngập nợ, nơi nhiều người già nông thôn sống với chưa đến 20 USD mỗi tháng. Sau những chuyến taxi giá 1,5 USD mà khách du lịch Mỹ trầm trồ là tầng lớp tài xế xe công nghệ – gồm cả luật sư, giáo viên và kế toán thất nghiệp.

Sự trỗi dậy của Trung Quốc là có thật, nhưng không vô hạn. Cũng như Mỹ, Trung Quốc có thành tựu song hành với bất ổn. Cơn “ghen Trung Quốc” của Thung lũng Silicon thực chất phản chiếu nỗi hoang mang của chính nước Mỹ vốn đang vật lộn với sự mất tự tin.

Cuộc đua công nghệ Mỹ - Trung vẫn tiếp diễn. Nếu “khoảnh khắc Sputnik” của Trung Quốc năm 2018 được kích hoạt bởi lệnh trừng phạt của Mỹ, thì “khoảnh khắc ChatGPT” năm 2022 lại khiến các kỹ sư Trung Quốc nhận ra khoảng cách với nền kinh tế số 1 thế giới.

Nhưng 2 năm sau, DeepSeek ra mắt chatbot mạnh mẽ và tiết kiệm chi phí dù dùng chip yếu hơn, trở thành “khoảnh khắc Sputnik” ngược cho chính ngành AI Mỹ.

Cuộc đua chưa bao giờ dừng lại. Và lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, Thung lũng Silicon đang phải học ngược từ Trung Quốc.

Nguồn: NY Times