Chuỗi cung ứng xanh toàn cầu đang tái cấu trúc: Việt Nam cần làm gì để không bị loại khỏi cuộc chơi?

Điều này tạo ra áp lực chưa từng có đối với một ngành vốn phụ thuộc nhiều vào vật liệu truyền thống, công nghệ thi công cũ và mô hình vận hành nặng về nhân công như tại Việt Nam.

Sự chuyển dịch này diễn ra rất nhanh. Các quốc gia tiên phong như Singapore, Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc hay EU đã đưa các yêu cầu giảm phát thải vào tiêu chuẩn xây dựng. Vật liệu không chứng minh được mức phát thải vòng đời thấp sẽ bị loại khỏi dự án. Nhà thầu không ứng dụng BIM hay công nghệ giảm tiêu hao vật liệu sẽ bị hạn chế tham gia các gói thầu lớn. Chuỗi cung ứng nào không có dữ liệu carbon minh bạch sẽ bị giảm hạng hoặc bị loại hoàn toàn.

Thế giới đang dịch chuyển sang mô hình xây dựng phát thải thấp, công nghệ cao và chuỗi cung ứng minh bạch dữ liệu. Nếu tài chính xanh từng là “hộ chiếu” để doanh nghiệp Việt tiếp cận thị trường, thì tiêu chuẩn phát thải – công nghệ và dữ liệu carbon mới là “giấy thông hành” thật sự của 10 năm tới.

Các thị trường tiên phong như Singapore, Nhật Bản, Úc hay EU đã đưa yêu cầu giảm phát thải vào tiêu chuẩn xây dựng. Vật liệu không có EPD – không chứng minh được vòng đời carbon thấp sẽ bị loại khỏi dự án. Nhà thầu không triển khai BIM hoặc không có dữ liệu vật liệu sẽ khó tham gia các gói thầu lớn. Chuỗi cung ứng không minh bạch carbon bị giảm hạng hoặc loại hoàn toàn.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi không còn là “khi nào phải chuyển đổi?”, mà là: “Việt Nam có chuyển đổi đủ nhanh để không đánh mất cơ hội của 30 năm tới hay không?

Cuộc chơi vật liệu xanh: Từ lợi thế giá rẻ sang lợi thế công nghệ và phát thải thấp

Ở các quốc gia phát triển, vật liệu xanh đang trở thành tiêu chuẩn mặc định của ngành xây dựng. Xi măng giảm clinker, bê tông geopolymer, vật liệu tái chế, thép xanh, gạch carbon thấp hay các dòng vật liệu sinh học đang được thương mại hóa với tốc độ nhanh chóng. Tất cả đều có điểm chung: phải chứng minh bằng dữ liệu phát thải cụ thể thông qua LCA – EPD và phải được kiểm định độc lập.

Tại Việt Nam, phần lớn vật liệu xây dựng vẫn thiếu dữ liệu carbon và chưa đầu tư dây chuyền tiết kiệm năng lượng, khiến sản phẩm khó cạnh tranh dù giá thấp. Cuộc chơi đang chuyển từ “giá thấp” sang “phát thải thấp”.

Xu hướng này không chỉ là lý thuyết, mà đang được triển khai rất chặt chẽ tại các quốc gia tiên phong như Singapore. Từ 2025, Singapore yêu cầu tất cả dự án lớn phải đạt chuẩn Green Mark 2021, giúp giảm 20-30% phát thải vận hành. Quốc gia này đã áp LCA bắt buộc trong thiết kế công trình công từ 2023. Kết quả cho thấy gần 49% tất cả công trình tại Singapore đã được chứng nhận xanh, thuộc nhóm cao nhất thế giới.

Công nghệ xây dựng – năng lực mới quyết định vị thế: Từ mô hình nhân công sang mô hình công nghệ – dữ liệu

Nếu vật liệu là “gốc” của chuỗi cung ứng, thì công nghệ thi công là “đòn bẩy” giúp giảm phát thải và nâng cao năng suất. Thế giới đang chuyển dịch mạnh sang BIM 4D – 5D, AI dự báo tiêu hao vật liệu, IoT giám sát năng lượng tại công trường, robot thi công, mô hình modular và công nghệ in 3D. Những công nghệ này giúp giảm đáng kể lượng vật liệu dư thừa, tối ưu tiến độ, giảm tiếng ồn, giảm rác thải xây dựng và đặc biệt là giảm phát thải CO₂ trong suốt vòng đời công trình.

Phần lớn doanh nghiệp Việt mới dùng BIM ở mức mô phỏng, chưa tích hợp dữ liệu phát thải – vòng đời vật liệu, nên chưa đủ tiêu chuẩn tham gia chuỗi cung ứng quốc tế.

Sự thật là: thời đại dựa vào nhân công giá rẻ đã qua. Năng lực công nghệ mới là yếu tố quyết định vị thế doanh nghiệp.

Chuỗi cung ứng minh bạch: Thước đo mới của năng lực cạnh tranh

Trong xây dựng, chuỗi cung ứng chiếm đến 70–80% phát thải của một dự án. Vì vậy, chuỗi cung ứng xanh đang trở thành tiêu chí trọng yếu để đánh giá năng lực doanh nghiệp. Các chủ đầu tư lớn tại EU, Úc, Mỹ đều yêu cầu minh bạch phát thải theo thời gian thực; truy xuất nguồn gốc vật liệu từ mỏ, nhà máy đến công trường; giám sát logistic carbon thấp; và quản lý nhà cung cấp theo tiêu chuẩn ESG.

Ở nhiều quốc gia châu Á, hệ thống này đã hình thành tương đối hoàn chỉnh. Singapore yêu cầu tất cả dự án lớn phải có dữ liệu carbon ngay từ giai đoạn thiết kế. Úc áp dụng LCA bắt buộc trong các dự án hạ tầng. Nhật Bản và Hàn Quốc đã thương mại hóa vật liệu geopolymer và thép xanh. UAE triển khai các khu đô thị Net Zero.

So sánh với khu vực, Việt Nam đang phát triển nhanh hệ thống hạ tầng và năng lực thi công, nhưng lại thiếu những mảnh ghép quan trọng nhất để bước vào chuỗi cung ứng quốc tế: tiêu chuẩn xanh, dữ liệu carbon, công nghệ minh bạch hóa chuỗi cung ứng và vật liệu carbon thấp.

Nếu không hành động nhanh, Việt Nam sẽ rơi vào vị trí “đáy chuỗi giá trị”: chỉ đảm nhiệm phần việc giá rẻ, lợi nhuận thấp, và dễ bị thay thế.

Việt Nam cần một “cú trục xanh” thật sự: tái cấu trúc từ vật liệu đến công nghệ

Để bắt kịp tốc độ dịch chuyển của thế giới, Việt Nam không thể tiếp tục tiến từng bước nhỏ. Chúng ta cần một chương trình tái cấu trúc toàn diện ở cấp quốc gia.

Vật liệu phải xanh ngay từ gốc. Đó là chuyển đổi sang dây chuyền sản xuất tiết kiệm năng lượng, áp dụng xi măng giảm clinker, phát triển bê tông geopolymer, mở rộng vật liệu tái chế, công bố EPD và minh bạch hóa toàn bộ dữ liệu phát thải.

Công nghệ xây dựng phải tiến lên một cấp độ mới. BIM phải được triển khai ở mức sâu, tích hợp dữ liệu vòng đời vật liệu, phát thải và mô phỏng vận hành. Công trường phải được số hóa bằng IoT. Prefabrication và modular building cần được xem như hướng đi chiến lược để giảm phát thải và rút ngắn tiến độ.

Chuỗi cung ứng phải được kết nối bằng dữ liệu. Khi toàn bộ mắt xích: từ khai thác, sản xuất, vận chuyển đến thi công, đều được đo đếm bằng dữ liệu carbon, Việt Nam sẽ đủ điều kiện bước vào chuỗi cung ứng xanh khu vực.

Đây không chỉ là bài toán của doanh nghiệp. Đây là bài toán của cả nền kinh tế.

“Chúng ta đang đứng trước cơ hội vàng 30 năm. Nếu đi chậm, cơ hội sẽ thuộc về các quốc gia khác. Nếu đi nhanh, Việt Nam có thể định vị lại năng lực xây dựng trên bản đồ thế giới.”
— TS. Nguyễn Kinh Luân

Cơ hội 30 năm – nhưng chỉ dành cho người đi trước

Ba thập kỷ tới sẽ là thời kỳ thế giới chi hàng nghìn tỷ USD để tái tạo hạ tầng theo hướng Net Zero. Ai tiến vào chuỗi cung ứng xanh sớm sẽ hưởng lợi lớn. Ai chậm sẽ bị loại. Nếu Việt Nam nắm bắt kịp thời, chúng ta có thể xây dựng ngành vật liệu xanh đủ sức xuất khẩu, phát triển nhà thầu Việt trở thành tổng thầu quốc tế đúng nghĩa, thu hút vốn xanh quy mô lớn và trở thành trung tâm xây dựng bền vững của khu vực.

Nếu không, chúng ta sẽ chỉ làm những phần việc rẻ nhất trong chuỗi cung ứng, trong khi các quốc gia khác chiếm lĩnh toàn bộ phân khúc giá trị cao.

Tương lai của ngành xây dựng Việt Nam phụ thuộc vào tốc độ chúng ta chuyển đổi hôm nay. Công nghệ xây dựng và vật liệu xanh không còn là lựa chọn, mà là con đường duy nhất để Việt Nam bước vào kỷ nguyên Net Zero với vị thế mới – tự tin hơn, giá trị cao hơn và bền vững hơn.

Ghi chú: Thuật ngữ & Từ viết tắt

LCA (Life Cycle Assessment) – Đánh giá vòng đời sản phẩm; đo phát thải và tác động môi trường từ sản xuất đến thải bỏ.
EPD (Environmental Product Declaration) – Tuyên bố môi trường sản phẩm; hồ sơ công bố dữ liệu phát thải dựa trên LCA.
ESG (Environmental – Social – Governance) – Bộ tiêu chuẩn đánh giá mức độ bền vững và minh bạch của doanh nghiệp.
BIM (Building Information Modeling) – Mô hình thông tin công trình 3D–5D dùng để tối ưu thiết kế, tiến độ, vật liệu và phát thải.
AI (Artificial Intelligence) – Trí tuệ nhân tạo; hỗ trợ dự báo vật liệu, năng lượng và giảm phát thải trong thi công.
IoT (Internet of Things) – Hệ thống cảm biến kết nối giúp theo dõi vật liệu, năng lượng và carbon theo thời gian thực.
VLXD – Vật liệu xây dựng.
CO₂ – Khí carbon dioxide; nguyên nhân chính gây phát thải trong ngành xây dựng.
Net Zero – Phát thải ròng bằng 0 sau khi trừ phần bù trừ.
EU (European Union) – Liên minh châu Âu; thị trường đang áp dụng các tiêu chuẩn carbon ngày càng chặt chẽ.