Việt Nam: Tăng trưởng kinh tế đặt ra những rủi ro lớn về thâm hụt tài khoá và lạm phát

Những hạn chế chính sách

Phát biểu tại Toạ đàm tham vấn ý kiến chuyên gia về tình hình kinh tế - xã hội mới đây, TS. Phạm Thế Anh, Khoa Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho rằng về chính sách tài khóa, cần cải tổ mạnh mẽ cơ cấu chi và thu mặc dù tỷ lệ thu ngân sách/GDP của Việt Nam khá cao so với các nước ASEAN-5, cơ cấu thu đang trở nên kém bền vững.

Tỷ trọng thu từ thuế và phí giảm nhanh, từ gần 90% đầu thập kỷ 2010 xuống còn 71–78%, trong khi các khoản thu không ổn định như tiền sử dụng đất, thu hồi vốn và cổ tức lại gia tăng đáng kể. Các sắc thuế trực thu như thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân dù đóng góp lớn nhưng khả năng tăng thu thêm rất hạn chế do thuế suất đã cao và áp lực giảm để khuyến khích sản xuất, tiêu dùng.

Về chi, cơ cấu chi cũng bất hợp lý khi chi thường xuyên chiếm tỷ trọng quá lớn (khoảng 65% tổng thu NSNN, hoặc 85-90% nếu tính cả trả nợ gốc và lãi), trong khi chi đầu tư phát triển chỉ bằng một nửa, chủ yếu được tài trợ bằng vay nợ mới. Thêm vào đó, nghĩa vụ trả nợ của chính phủ đang tiệm cận ngưỡng trần 25% tổng thu NSNN, và tình trạng giải ngân đầu tư công chậm trễ, ách tắc đã khiến lượng vốn lớn không được sử dụng. Điều này làm hạn chế đáng kể dư địa tài khóa cho các dự án đầu tư quy mô lớn.

Về chính sách tiền tệ, rủi ro từ cung tiền và tín dụng tăng nhanh, chính sách tiền tệ của Việt Nam đang thực hiện đa mục tiêu, không chỉ kiểm soát lạm phát mà còn hỗ trợ tăng trưởng, đôi khi thông qua can thiệp hành chính như "hạn mức tăng trưởng tín dụng" thay vì các công cụ thị trường. Tốc độ tăng cung tiền vẫn rất cao, dẫn đến tỷ lệ M2/GDP và tín dụng/GDP thuộc hàng cao nhất khu vực (khoảng 156% và 136% vào cuối năm 2024), vượt xa tốc độ tăng GDP.

“Tình trạng này tiềm ẩn sức ép lạm phát và nguy cơ bong bóng giá tài sản, đặc biệt là bất động sản, khiến nguồn lực xã hội bị hút vào đầu cơ thay vì sản xuất”, TS. Phạm Thế Anh lưu ý.

Lãi suất thực thấp và lãi suất chính sách trong nước thấp hơn Cục Dự trữ Liên bang Mỹ từ năm 2023 đang gây áp lực mất giá đồng nội tệ và hạn chế dư địa nới lỏng tiền tệ.

Ngoài ra, chất lượng và đích đến của tín dụng còn là dấu hỏi lớn khi một phần dòng vốn có thể chảy vào đầu cơ. Tiến độ áp dụng các chuẩn mực quốc tế như Basel II còn chậm và nợ xấu có nguy cơ gia tăng do cú sốc từ COVID-19 và các yếu tố bên trong, bên ngoài.

Với những hạn chế tài khóa và tiền tệ hiện hữu, việc tăng cường đầu tư quy mô lớn vào cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực đặt ra những thách thức khổng lồ. Nếu không có chính sách đồng bộ để nâng cao hiệu quả chi tiêu, tái cơ cấu thu chi và tìm kiếm nguồn thu bền vững mới, nền kinh tế Việt Nam dễ đối mặt với nguy cơ thâm hụt ngân sách cao, bất ổn vĩ mô và thậm chí là khủng hoảng.

“Lạm dụng mở rộng tiền tệ để kích thích đầu tư trong điều kiện dư địa hạn chế có thể gây ra lạm phát, bong bóng tài sản, áp lực tỷ giá, làm chệch hướng dòng vốn khỏi sản xuất và suy yếu ổn định kinh tế vĩ mô”, TS. Phạm Thế Anh nhấn mạnh.

Giải pháp quan trọng để bứt phá

Theo TS. Phạm Thế Anh, để đạt được mục tiêu tăng trưởng cao một cách bền vững, Việt Nam cần thực hiện đồng thời nhiều giải pháp quyết liệt. Cụ thể:

Thu hẹp và nâng cao hiệu quả chi thường xuyên, trong đó cần tinh giản bộ máy nhà nước, kiểm soát chặt các khoản chi kém hiệu quả để tiết kiệm nguồn vốn tái phân bổ cho đầu tư phát triển hạ tầng.

Tìm kiếm nguồn thu bền vững mới, chú trọng cải cách hệ thống thuế thu nhập, thiết kế lại biểu thuế theo hướng giảm gánh nặng cho thu nhập từ tiền công/tiền lương, lãi/cổ tức, lợi nhuận doanh nghiệp.

Đồng thời tăng thuế đối với các hoạt động đầu cơ, găm giữ tài sản không phục vụ sản xuất như bất động sản bỏ không/găm giữ, căn nhà thứ hai trở đi, vàng hay tiền mã hóa. Thuế bất động sản sẽ hạn chế đầu cơ, tăng nguồn cung, ổn định giá nhà, tạo nguồn thu ổn định cho hạ tầng địa phương và mở ra cơ hội giảm các sắc thuế khác làm giảm động lực sản xuất.

Sửa đổi/cắt giảm thuế thu nhập cá nhân, điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và các bậc thuế để kích thích tiêu dùng nội địa, giảm phụ thuộc vào xuất khẩu.

Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp dựa trên tỷ lệ nội địa hóa, tạo động lực cho doanh nghiệp xuất khẩu tăng cường sử dụng nguyên liệu, linh kiện trong nước, thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ và giảm rủi ro từ căng thẳng thương mại toàn cầu.

Thoái vốn khỏi doanh nghiệp nhà nước (DNNN) kém hiệu quả. Nguồn thu từ thoái vốn cần được đầu tư vào các dự án trọng điểm quốc gia, hoặc thông qua hợp tác công-tư (PPP) để tận dụng nguồn lực tư nhân.

Bên cạnh đó, định vị lại chính sách tiền tệ. Ngân hàng Nhà nước cần có sự độc lập hơn, với mục tiêu trọng tâm là kiểm soát lạm phát, ổn định giá trị đồng tiền và bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, không phải chạy theo mục tiêu tăng trưởng hai con số.

Cùng với đó, kiểm soát tăng trưởng cung tiền hợp lý. Tốc độ tăng cung tiền nên được duy trì ở mức 5-8%/năm, phù hợp với tốc độ tăng trưởng GDP để tránh tạo ra cú sốc lạm phát và bong bóng tài sản, đồng thời hướng nguồn lực vào sản xuất thực. Hạn mức tín dụng chỉ nên nới lỏng cho các ngân hàng đáp ứng chuẩn an toàn vốn và quản trị rủi ro, kèm theo hệ thống giám sát minh bạch.

Việt Nam có đủ tiềm năng để đạt được mục tiêu tăng trưởng cao, nhưng điều này đòi hỏi sự thay đổi tư duy mạnh mẽ, quyết tâm cải cách và phối hợp chính sách đồng bộ, minh bạch để chuyển hóa thách thức thành cơ hội bứt phá trong dài hạn.