Phú Quốc được lựa chọn là điểm đến tổ chức APEC 2027 nhưng đến nay khu vực Bãi Xếp, An Thới hay trung tâm Dương Đông, những địa điểm vốn được quy hoạch trung tâm đô thị - du lịch chính còn nhiều khu dân cư tự phát, công trình cơi nới sát tận bãi biển.
Theo quy hoạch chung Phú Quốc đến năm 2040, hay trước đó là quy hoạch chung đến 2030, An Thới và Dương Đông được định vị là trung tâm đô thị - du lịch chính của Phú Quốc. Song đến nay, bộ mặt của hai khu vực trên, dòng sông, bãi biển vẫn ngổn ngang, rác thải và nước thải xả trực tiếp.
Khung cảnh Bãi Xếp lổn nhổn những cảng tàu thuyền và công trình tự phát lấn chiếm mặt biển.
Điển hình như tại Bãi Xếp, được định hướng phát triển để khai thác không gian mặt nước biển, cải tạo thành bãi tắm gắn với công viên – quảng trường công công. Nhưng giờ đây vẫn là một bãi biển trải dài cả km đang lổn nhổn những công trình phụ trợ của người dân, cảng thuyền tự phát.
An Thới vốn là khu dân cư lâu đời nhưng nhiều năm nay, người dân đã tự lập làng chài, xây dựng tự phátkhiến đường ra mặt biển bị thu lại nhỏ chỉ vừa đủ một xe máy, còn đất công cộng, bãi biển công cộng ngập rác và nước thải. Ngoài mặt biển, rác thải nhựa và rác sinh hoạt, rác thải đánh bắt ngổn ngang. Những ngôi nhà dột nát, những đường ống nhỏ to xả thẳng ra biển, dầu thuyền cá loang trên mặt nước.
Bên cạnh những công trình xây dựng tự phát, vùng biển An Thới còn tồn tại việc bè nuôi thủy sản tự phát, cano và tàu cá neo đậu ở các bãi ngang do chưa có quy hoạch vị trí neo đậu. Phần lớn các lồng bè đều thô sơ, kết cấu gỗ, rải rác gần bờ, không chỉ gây mất mỹ quan trên biển mà còn tác động đến chất lượng nguồn nước biển gần bờ do xả thải sinh hoạt, đánh bắt, sơ chế hải sản thẳng xuống biển.
Những công trình phụ trợ dột nát lấn sát mép nước, đường ống xả thải trực tiếp dội ra biển.
Không chỉ An Thới, từ nhiều năm trước, quy hoạch chi tiết hai bên bờ sông Dương Đông dài 21,6km là hai mảng xanh tách biệt với khu dân cư, để giữ cho dòng sông tránh bị ô nhiễm. Song thực tế đến nay, hai bờ sông trung tâm thành phố từ suối Đá Bạc đến cửa biển Dinh Cậu vẫn kín mít nhà cửa, hàng quán, chợ, cảng… chiếm diện tích 2 đường bờ sông. Xây dựng tràn lan không chỉ phá vỡ quy hoạch mà còn tạo hệ lụy ô nhiễm môi trường mà cần rất nhiều kinh phí để cải tạo.
Đặc biệt tại khu 3-9 của Dương Đông quanh năm đối mặt với tình trạng rác thải từ biển, rác sinh hoạt, nước xả thải trực tiếp xâm chiếm. Dù nhiều năm, các câu lạc bộ, tổ chức, tình nguyện viên đều ra quân dọn dẹp nhưng đều chỉ là biện pháp mang tính tạm thời.
Những công trình nhà ở, công trình phụ trợ trồi ra mặt sông Dương Đông và những vùng tụ rác, nước thải đen kịt.
Tại khu chợ Dương Đông tập trung đông đúc dân cư sinh sống và buôn bán đồ tươi sống, hải sản, rau củ.... Vấn đề nhức nhối hàng chục năm nay là nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý từ chợ vẫn theo cống thoát nước đổ thẳng ra sông Dương Đông và chảy ra biển, gây nguy cơ ô nhiễm môi trường và khiến Phú Quốc xấu xí trong mắt du khách.
Chính quyền địa phương đã từng thực hiện một kỳ để giải quyết vấn đề của sông Dương Đông và đến nay là phân loại rác thải sinh hoạt. Tuy nhiên vấn đề tồn tại còn rất lớn, nước thải sinh hoạt của người dân và thải buôn bán ở chợ vẫn xả thẳng xuống sông, nổi váng và bốc mùi ảnh hưởng đến môi trường sống xung quanh.
Hiện nay, tỉnh Kiên Giang đã lập hồ sơ thủ tục dự án quản lý nước bền vững Phú Quốc như xây hồ chứa trên Cửa Cạn, xã Cửa Cạn, hệ thống dẫn nước, cấp nước và hệ thống thu gom xử lý nước thải tập trung ở phường Dương Đông. Tuy nhiên, hệ thống xử lý nước thải sẽ xử lý được phần ngọn của vấn đề, còn một trong những vấn đề gốc rễ nằm ở quản lý đô thị, nhiều năm băm nát quy hoạch.
“Phú Quốc muốn phát triển kinh tế du lịch thì tư duy của lãnh đạo địa phương cũng theo hướng du lịch chứ không chỉ quản lý hành chính, quản lý đô thị một cách thông thường. Từ những việc xây dựng đô thị, môi trường, việc đối xử với khách ra sao, muốn đưa Phú Quốc đi theo con đường phát triển du lịch xanh và bền vững, là điểm đến đẳng cấp quốc tế thì càng phải chú trọng những yếu tố này. Rất cần thiết phải tạo ra môi trường du lịch thật sự thân thiện trên đảo, tạo những không gian xanh và xây dựng các nhà máy xử lý nước thải, rác thải. Những điều này thực hiện càng sớm càng tốt”, PGS.TS Phạm Trung Lương, Nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển du lịch Việt Nam chia sẻ về vấn đề phát triển bền vững tại Phú Quốc.
Những tồn đọng lâu năm là một thách thức lớn cho Phú Quốc trong chỉnh trang đô thị, thực hiện đồ án quy hoạch chung Phú Quốc trở thành một đô thị biển đảo, là trung tâm dịch vụ du lịch, nghỉ dưỡng chất lượng cao.
