Travis Kalanick và câu chuyện 'mất ghế' CEO Uber: Tài năng khởi nghiệp không đồng nghĩa với năng lực điều hành

Năm 2017, giới kinh doanh công nghệ chấn động khi Travis Kalanick – người sáng lập và cũng là linh hồn của Uber – buộc từ chức CEO dưới áp lực của hội đồng quản trị và các nhà đầu tư lớn. Trước đó, Kalanick không chỉ là người đặt nền móng cho Uber trở thành startup kỳ lân đình đám bậc nhất thế giới, mà còn được xem như biểu tượng của phong cách “move fast, break things” (tạm dịch: đi nhanh, phá luật) – đặc trưng của làn sóng khởi nghiệp Silicon Valley thời kỳ hoàng kim. 

Tuy nhiên, chính phong cách đó, khi không được điều chỉnh theo đà trưởng thành của công ty, đã khiến ông phải rời ghế ở đỉnh cao. Đằng sau câu chuyện là một bài học sâu sắc về vai trò của lãnh đạo, sự trưởng thành tổ chức và ranh giới giữa tài năng và giới hạn.

TỪ MỘT Ý TƯỞNG ĐƠN GIẢN ĐẾN ĐẾ CHẾ CÔNG NGHỆ

Travis Kalanick đồng sáng lập Uber vào năm 2009 cùng Garrett Camp chỉ với một ý tưởng đơn giản: đặt xe qua ứng dụng di động. Nhưng dưới sự dẫn dắt của Kalanick, Uber không chỉ là một công ty gọi xe. Nó trở thành một biểu tượng phá vỡ ngành công nghiệp truyền thống, thách thức các hãng taxi trên toàn thế giới, mở rộng nhanh chóng sang các lĩnh vực như giao đồ ăn (Uber Eats), vận chuyển hàng hóa, thậm chí cả xe tự lái.

Phong cách lãnh đạo của Kalanick được mô tả là quyết liệt, bất chấp và cực kỳ tham vọng. Ông xây dựng một văn hóa Uber chiến đấu để thắng, sẵn sàng va chạm với pháp lý, vượt qua rào cản chính trị và truyền thông, miễn là công ty mở rộng nhanh. Sự liều lĩnh đó giúp Uber đạt mức định giá gần 70 tỷ USD vào năm 2017, trở thành một trong những kỳ lân lớn nhất thế giới.

CHUỖI SCANDAL ĐẨY UBER VÀO KHỦNG HOẢNG

Tuy nhiên, chính văn hóa tăng trưởng bằng mọi giá đó đã gây ra những hệ lụy nghiêm trọng. Từ năm 2016 đến giữa năm 2017, Uber liên tục bị dính vào các bê bối lớn:

• -Cáo buộc quấy rối tình dục và phân biệt giới tính trong nội bộ: Bắt đầu từ blog của Susan Fowler – cựu kỹ sư Uber – tố cáo môi trường độc hại, thiếu minh bạch, phớt lờ tố cáo từ nhân viên nữ.
• -Video Kalanick cãi nhau và lăng mạ tài xế Uber: Một clip lan truyền cho thấy CEO tỏ ra kiêu ngạo và thiếu tôn trọng tài xế, làm dấy lên tranh cãi về thái độ của ông với chính lực lượng lao động của công ty.
• -Phần mềm "Greyball": Uber bị phát hiện dùng phần mềm để né kiểm tra của cơ quan quản lý tại các thành phố cấm hoặc hạn chế hoạt động.
• -Xung đột với Apple và Google: Uber bị Apple cảnh cáo vì vi phạm quyền riêng tư người dùng, trong khi bộ phận xe tự lái của Uber bị kiện bởi Waymo (Google) vì đánh cắp công nghệ.

Tập hợp những sự cố này khiến danh tiếng của Uber bị ảnh hưởng nặng nề. Từ một startup được ngưỡng mộ, Uber trở thành ví dụ tiêu cực về đạo đức doanh nghiệp, văn hóa công ty và vai trò lãnh đạo.

ÁP LỰC TỪ HỘI ĐỒNG VÀ NHÀ ĐẦU TƯ

Đỉnh điểm của khủng hoảng là vào giữa năm 2017, khi 5 nhà đầu tư lớn trong hội đồng quản trị – bao gồm Benchmark Capital – gửi thư yêu cầu Kalanick từ chức CEO. Họ cho rằng ông đã không còn đủ khả năng dẫn dắt Uber trong giai đoạn cần tái cấu trúc, minh bạch hóa và chuyên nghiệp hóa. Bản thân văn hóa mà ông tạo ra cũng không còn phù hợp với quy mô và tầm ảnh hưởng của công ty.

Trước áp lực này, Travis Kalanick buộc phải rút lui khỏi vị trí CEO vào tháng 6/2017, dù vẫn giữ ghế trong hội đồng quản trị một thời gian sau đó. Thay thế ông là Dara Khosrowshahi – cựu CEO của Expedia – người sau này đã dẫn dắt Uber IPO và tái cấu trúc văn hóa theo hướng chuyên nghiệp và bền vững hơn.

BÀI HỌC LÃNH ĐẠO TỪ CÂU CHUYỆN CỦA KALANICK

1. Tài năng khởi nghiệp không đồng nghĩa với năng lực điều hành lâu dài

Kalanick là một nhà sáng lập xuất sắc – không thể phủ nhận. Nhưng những kỹ năng cần có để dẫn dắt một startup giai đoạn đầu không giống với khả năng điều hành một công ty hàng tỷ USD, hoạt động tại hàng trăm quốc gia và chịu giám sát từ công chúng.

Một CEO giỏi không chỉ cần giấc mơ lớn, mà còn cần biết lắng nghe, điều chỉnh và chuyển hóa bản thân khi tổ chức phát triển.

2. Văn hóa doanh nghiệp là con dao hai lưỡi

Uber từng nổi tiếng là nơi có đội ngũ “chiến binh” – làm việc cực kỳ chăm chỉ, sẵn sàng cạnh tranh không khoan nhượng. Nhưng văn hóa đó, khi không được định hình bằng giá trị đạo đức rõ ràng, dễ trượt sang độc hại.

Văn hóa công ty không phải chỉ để “động viên nhân viên làm việc nhiều hơn”, mà còn là nền tảng cho niềm tin, sự bền vững và uy tín đối với cả khách hàng lẫn cổ đông.

3. Quyền lực CEO luôn có giới hạn

Ngay cả với người sáng lập, sở hữu cổ phần và tầm ảnh hưởng lớn – như Travis Kalanick – vẫn có thể bị thay thế nếu mất niềm tin của hội đồng quản trị và nhà đầu tư.

Các công ty lớn không còn là “sân chơi của một cá nhân”. Họ là hệ sinh thái của hàng nghìn người, hàng triệu khách hàng và hàng tỷ USD vốn hóa. Trách nhiệm và minh bạch quan trọng hơn cái tôi sáng tạo của bất kỳ lãnh đạo nào.