Được ca ngợi là “Detroit của châu Âu”, Slovakia – quốc gia chỉ hơn 5 triệu dân nằm giữa trung tâm châu Âu – từng là biểu tượng cho kỳ tích công nghiệp: một nền kinh tế nhỏ bé nhưng sản xuất ô tô nhiều nhất thế giới tính theo đầu người. Từ Bratislava đến Žilina, những nhà máy của Volkswagen, Kia, Peugeot và Jaguar Land Rover hoạt động ngày đêm, biến Slovakia thành công xưởng xuất khẩu xe hơi cho cả lục địa.
Nhưng ánh hào quang ấy đang mờ dần. Cơn gió toàn cầu mang tên “chuyển đổi xanh” và làn sóng bảo hộ thương mại từ Mỹ đang đe dọa làm lung lay cả đế chế công nghiệp mà Slovakia dày công xây dựng suốt ba thập kỷ.
Theo CNBC, Slovakia giờ phải vật lộn để bảo vệ danh tiếng trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Donald Trump tái áp thuế nhập khẩu 25% với xe hơi châu Âu. Lệnh thuế này không chỉ nhắm tới các hãng Đức, Pháp hay Ý, mà còn đánh trúng các nhà máy tại Trung Âu – nơi phần lớn sản lượng được lắp ráp rồi xuất khẩu sang Mỹ dưới nhãn hiệu phương Tây. Slovakia, vốn phụ thuộc nặng nề vào xuất khẩu ô tô (chiếm tới gần một nửa tổng sản lượng công nghiệp), chịu ảnh hưởng trực tiếp và nặng nề nhất.
Tác động từ thuế quan chỉ là bề nổi. Cốt lõi vấn đề nằm ở chỗ Slovakia đã xây dựng thành công một nền công nghiệp quy mô lớn, nhưng chưa bao giờ thực sự kiểm soát chuỗi giá trị. Các tập đoàn nước ngoài chiếm lĩnh mọi khâu quan trọng – từ thiết kế, R&D đến marketing – còn phần việc ở Slovakia chủ yếu là lắp ráp và sản xuất linh kiện. Khi thế giới chuyển hướng sang xe điện, chuỗi cung ứng toàn cầu tái cấu trúc, và công nghệ trở thành yếu tố then chốt, mô hình “gia công công nghiệp” ấy bắt đầu bộc lộ điểm yếu.
Thực tế, xe điện cần ít linh kiện hơn xe xăng, và phần mềm, pin hay cảm biến mới là nơi tạo ra giá trị lớn nhất. Một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Công nghiệp Slovakia cảnh báo rằng nếu không thích ứng kịp, gần 85.000 việc làm – tương đương 3% lực lượng lao động cả nước – có thể biến mất trong thập kỷ tới. Sự dịch chuyển này đang diễn ra thầm lặng: các nhà máy linh kiện cơ khí mất hợp đồng, doanh nghiệp phụ trợ giảm công suất, trong khi lĩnh vực sản xuất pin hay công nghệ lại chưa phát triển đủ nhanh để bù đắp.
Với tốc độ điện hóa chóng mặt, Slovakia đang đứng trước “khoảnh khắc Detroit” – thời điểm mà một trung tâm công nghiệp từng thịnh vượng đột ngột lạc nhịp trước bước ngoặt công nghệ. Thành phố Detroit ở Mỹ từng sụp đổ vì không kịp thích nghi với toàn cầu hóa và công nghệ mới; giờ, nơi đây có nguy cơ lặp lại bi kịch đó theo một cách châu Âu hơn – chậm rãi, âm thầm nhưng không kém phần nghiệt ngã.
Trong khi đó, cạnh tranh từ Trung Quốc lại đang khiến châu Âu thêm phần lo lắng. Các hãng xe điện Trung Quốc như BYD, Nio, SAIC đang đổ bộ vào thị trường EU với giá thành thấp và chuỗi cung ứng nội địa mạnh mẽ. Chính phủ Slovakia hiểu rõ áp lực này. Họ đã tung gói hỗ trợ hàng trăm triệu euro cho các dự án pin và xe điện, trong đó nổi bật là việc Liên minh châu Âu phê chuẩn khoản trợ cấp cho nhà máy xe điện Volvo tại phía đông Slovakia – một nỗ lực nhằm cứu lấy hàng nghìn việc làm.
Nhưng dù có Volvo, tương lai vẫn mong manh. Các chuyên gia của Reuters cảnh báo rằng nếu chỉ dựa vào trợ cấp mà không nâng cấp kỹ năng lao động và hạ tầng R&D, Slovakia sẽ mãi là “xưởng lắp ráp của người khác”.
Mọi thứ đang đẩy nhanh một xu thế vốn đã diễn ra: ngành ô tô châu Âu đang phải tái định vị, từ phụ thuộc vào Trung Âu giá rẻ sang sản xuất gần thị trường tiêu thụ. Sự dịch chuyển dây chuyền lắp ráp về Mỹ, Mexico hay Tây Âu có thể khiến Trung Âu – và đặc biệt là Slovakia – mất vị thế trung tâm. Các nhà kinh tế của Wall Street Journal gọi đó là “làn sóng hồi hương sản xuất” – khi toàn cầu hóa đảo chiều, chuỗi cung ứng rút ngắn, và những nền kinh tế dựa vào FDI như Slovakia sẽ là nạn nhân đầu tiên.
Trước tình hình đó, chính phủ Slovakia cố gắng xoay trục. Họ ký thỏa thuận với Hyundai Mobis của Hàn Quốc để xây dựng nhà máy linh kiện xe điện tại Nitra, đồng thời thúc đẩy đào tạo kỹ sư pin và tự động hóa. Tuy nhiên, đó là những bước đi cần thời gian và vốn lớn, trong khi thị trường thay đổi từng tháng. Một quan chức giấu tên nói với Le Monde: “Chúng tôi không thiếu nhà máy, chúng tôi thiếu công nghệ”. Câu nói ấy phản ánh chính xác “căn bệnh cấu trúc” của mô hình công nghiệp Slovakia – giàu năng suất, nhưng nghèo sáng tạo.
Nếu muốn duy trì vị thế, Slovakia không thể chỉ trông vào ưu đãi thuế hay chi phí lao động thấp. Nước này cần tạo ra hệ sinh thái công nghệ đủ sức giữ chân các tập đoàn khi họ chuyển sang sản xuất pin, phần mềm và xe điện thông minh. Điều đó có nghĩa là đầu tư mạnh vào giáo dục kỹ thuật, liên kết với các viện nghiên cứu, và khuyến khích doanh nghiệp nội tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng. Nhiều chuyên gia cho rằng Slovakia nên học mô hình của Thụy Điển – nơi ngành ô tô (Volvo, Scania) gắn liền với hệ sinh thái phần mềm, năng lượng và robot, thay vì chỉ dựa vào nhân công rẻ.
Thách thức lớn, nhưng không phải không có cơ hội. Vị trí địa lý trung tâm, hạ tầng công nghiệp sẵn có và mối liên kết chặt với Đức vẫn là lợi thế then chốt. Nếu Slovakia có thể chuyển mình từ “Detroit của châu Âu” thành “Thung lũng pin của châu Âu”, câu chuyện có thể đảo chiều.
Theo: CNBC, Reuters, WSJ
.jpeg "Dragon Capital đưa ra 3 khuyến nghị quan trọng cho nhà đầu tư giữa sóng gió thị trường")
