Mở cơ chế mua bán điện trực tiếp: Cơ hội cho Tân binh năng lượng tỷ đô VinEnergo của tỷ phú Phạm Nhật Vượng

Năm 2025 đánh dấu bước ngoặt với Nghị quyết số 70-NQ/TW, Luật Điện lực (sửa đổi) chính thức tạo hành lanh pháp lý thị trường bán lẻ điện cạnh tranh.  Đây là "giấy thông hành" quan trọng để các doanh nghiệp như VinEnergo chuyển từ nhà đầu tư dự án,  trở thành công ty kinh doanh điện năng thương mại, khai thác hiệu quả nguồn điện xanh dồi dào.

Kỳ vọng mở cửa và áp lực nguồn cung

Tại diễn đàn năng lượng chiều 18/12, ông Hồ Đình Thám (Cục Điện lực, Bộ Công Thương) đã khẳng định lộ trình theo Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị: hoàn thiện thị trường bán buôn vào năm 2026 và mở cửa thị trường bán lẻ điện cạnh tranh từ đầu năm 2027. Điểm cốt lõi của định hướng này là trao quyền lựa chọn đơn vị cung cấp cho người tiêu dùng, thay thế cơ chế thụ động chấp nhận một mức giá như hiện nay.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh và mua bán điện EVN. Ảnh: DDDN

Tuy nhiên, lộ trình này vấp phải sự thận trọng từ đơn vị vận hành. Dẫn chứng nhiều quốc gia đã thất bại khi vội vàng mở cửa bán lẻ, ông Nguyễn Quốc Dũng (EVN) cho rằng điều kiện tiên quyết để vận hành hiệu quả là phụ tải phải bão hòa (tăng trưởng thấp 1-2%) và dự phòng nguồn điện trên lưới phải đảm bảo trên 30% để tạo áp lực giảm giá.

Thực tế Việt Nam lại đối diện bối cảnh hoàn toàn khác biệt với nhu cầu điện dự báo tăng 12-15% mỗi năm do bùng nổ kinh tế số và AI. EVN cảnh báo nguy cơ mất cân đối cung cầu nếu mở cửa khi chưa đáp ứng tiêu chí cơ bản. 

Ông Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, nói việc xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch là yếu tố quan trọng trong bối cảnh ngành năng lượng Việt Nam đứng trước yêu cầu chưa từng có về chuyển dịch xanh, đảm bảo an ninh.

Bước chạy đà 28.000 tỷ đồng với trọng tâm Năng lượng Tái tạo

Trước các cơ hội và thách thức, Vingroup đã thành lập VinEnergo, đơn vị phụ trách mảng năng lượng. Từ đầu năm đến nay, VinEnergo đã hoàn tất đợt tăng vốn điều lệ lên mức 28.335 tỷ đồng vào cuối tháng 10/2025. Quy mô vốn này đi cùng với danh mục dự án nguồn điện khoảng 5.700 MW, với trọng tâm chiến lược là năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) kết hợp hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS).

Việc tập trung vào nguồn điện xanh không chỉ đón đầu xu hướng Net Zero mà còn nhằm tận dụng tối đa các chứng chỉ xanh (I-REC) để phục vụ xuất khẩu.  

Nguồn: Phụng Tiên - Cafef

Về chiến lược tiết kiệm chi phí cho sản xuất công nghiệp, có thể tham khảo mô hình tự chủ năng lượng hiệu quả mà Tập đoàn Hòa Phát đang áp dụng.  Số liệu 6 tháng đầu năm 2025 cho thấy, nhờ công nghệ thu hồi nhiệt dư, Hòa Phát đã tự đáp ứng khoảng 90% nhu cầu điện cho sản xuất thép, tương đương giá trị khoảng 3.500 tỷ đồng. 

Tương tự, tại khu kinh tế Vũng Áng (Hà Tĩnh), sự hiện diện của các dự án công nghiệp nặng như nhà máy Pin VinES, dự án thép VinMetal và tổ hợp ô tô, đây chính là những nhà máy tiêu thụ điện khổng lồ, có thể mang lại dòng tiền ổn định cho VinEnergo ngay khi vận hành.

Tương tự tại Hải Phòng, tổ hợp sản xuất VinFast và dự án khu bến cảng và trung tâm logistics Nam Đồ Sơn cũng đòi hỏi nguồn cấp điện ổn định. Việc VinEnergo cung cấp điện tái tạo trực tiếp cho các "siêu nhà máy" này sẽ giúp Vingroup tái lập kịch bản tối ưu hóa hàng nghìn tỷ đồng chi phí vận hành mỗi năm, đồng thời đảm bảo công suất ổn định cho dây chuyền sản xuất.

Tuy nhiên, có sự khác biệt lớn về cấu trúc tài chính giữa hai mô hình này. Điện của Hòa Phát có giá thành thấp  nhờ tận dụng nhiệt dư - một loại nhiên liệu "0 đồng" sinh ra trong quá trình luyện thép. Ngược lại, VinEnergo phát triển các nguồn điện sơ cấp như Điện khí LNG và Điện gió, đòi hỏi suất đầu tư (Capex) lớn và chi phí nhiên liệu nhập khẩu (đối với LNG). 

Cơ hội: Bán lẻ trực tiếp và mở rộng khách hàng

Điểm khác biệt của VinEnergo so với mô hình tự dùng của Hòa Phát nằm ở tham vọng thương mại hóa. Với công suất nguồn phát dự kiến 5.700 MW, VinEnergo không chỉ dừng lại ở việc phục vụ nội bộ mà hoàn toàn có thể hướng tới phân khúc khách hàng bên ngoài.

Đối tượng tiềm năng nhất chính là các doanh nghiệp FDI đang hoạt động trong các khu công nghiệp. Đây là nhóm khách hàng sẵn sàng chi trả mức giá cao hơn biểu giá trung bình để đổi lấy nguồn điện chất lượng ổn định và có nguồn gốc năng lượng tái tạo rõ ràng.

Bên cạnh đó, với lợi thế quản lý hạ tầng tại các đại đô thị của Vinhomes, VinEnergo cũng có thể tính đến phương án cung cấp điện trực tiếp cho cộng đồng cư dân Vinhomes, tạo nên một hệ sinh thái tiện ích khép kín.

Thách thức về phí truyền tải và giá thành

Mặc dù cơ hội là rất lớn, nhưng bài toán cạnh tranh về giá khi bán lẻ ra bên ngoài vẫn là một thách thức không nhỏ. Nếu sử dụng hệ thống lưới điện quốc gia để truyền tải và phân phối điện đến khách hàng, VinEnergo sẽ phải gánh thêm các loại phí truyền tải, phí phân phối và phí điều độ hệ thống điện.

Khi cộng gộp các loại phí này vào giá thành sản xuất vốn đã không thấp (đặc biệt là điện khí LNG), áp lực lên giá bán cuối cùng sẽ rất lớn. Để cạnh tranh được với biểu giá bán lẻ của EVN, VinEnergo sẽ cần những bài toán quản trị chi phí tối ưu, hoặc tập trung vào các thị trường ngách nơi khách hàng chấp nhận trả giá cao cho "giá trị xanh" và sự ổn định, thay vì cạnh tranh trực tiếp về giá ở phân khúc đại trà.