Lạm phát ở Mỹ nhìn từ quả trứng, bó rau: Tại sao người dân lại cảm thấy “tồi tệ” đến vậy ngay cả khi nền kinh tế vẫn được coi là mạnh mẽ?

Khi Kyle Connolly nhìn lại năm 2023, cô gọi đó là một năm của những thay đổi và thách thức. Người mẹ đơn thân này mới tái gia nhập thị trường lao động nhưng bị cho thôi việc ở một công ty xây dựng vào tháng 11. Trong khi đó, mọi thứ đề tăng giá, từ những quả trứng, bó rau, miếng thịt hay đồ dùng ở hàng tạp hóa cho đến tiền thuê căn hộ.

Để trang trải chi phí, Connolly đã cắt giảm gần như toàn bộ những thứ mà cô mô tả là “xa xỉ”, chẳng hạn như ăn ngoài hay đi xem phim. Giáng sinh với 3 đứa con của cô cũng đơn giản hơn so với những năm trước.

“Tôi cắt giảm mọi thứ có thể”, người phụ nữ 41 tuổi cho biết. “Thật tệ khi phải nói không với mong muốn các con. Thật tệ khi yêu cầu chúng bỏ lại thứ gì đó trong lúc thanh toán ở quầy tạp hóa. Thật tệ khi phải nói rằng: ‘Mẹ xin lỗi, chúng ta không thể mua nó’”.

Kinh tế khó khăn dường như được cảm nhận rõ ràng hơn trong cộng đồng của cô ở vùng mà người ta gọi là cán xoong của Florida. Connolly thấy trên đường có rất ít những chiếc Chevy đời 2022. Thay vào đó là những chiếc Toyota Camry đời cũ. Vùng nước, vốn tấp nập thuyền bè, cũng trở nên yên ắng lạ thường khi các chủ tàu cố gắng bán chúng hoặc giảm sự dụng để tiết kiệm chi phí xăng dầu. Các bậc cha mẹ giờ đây thường xuyên tham gia các nhóm Facebook để thảo luận về cách tiết kiệm tốt hơn hay tìm thêm thu nhập.

Những gì mà Connolly và những người hàng xóm của cô đang trải qua nêu bật một câu hỏi hóc búa, khiến nhiều chuyên gia kinh tế bối rối: “Tại sao người Mỹ bình thường lại cảm thấy tồi tệ đến vậy về một nền kinh tế vốn được coi là mạnh mẽ?”.

Giá cao khiến cuộc sống khó khăn

Theo nhiều đánh giá, 2023 được xem là một năm mà tỷ lệ lạm phát đang được khống chế. Tốc độ tăng giá đang trượt gần hơn tới mức mà FED ưa thích trong khi thị trường lao động vẫn mạnh. Ngày càng có nhiều hy vọng rằng FED đã hạ nhiệt lạm phát thành công nhưng không đẩy nền kinh tế Mỹ rơi vào suy thoái. Người ta thường gọi nó với thuật ngữ “hạ cánh mềm”.

Tuy nhiên, dữ liệu khảo sát mà Đại học Michigan theo dõi chặt chẽ cho thấy tâm lý người tiêu dùng, dù đã được cải thiện, nhưng vẫn ở mức khá xa so với trước đại dịch. Chỉ số tháng 12 cho thấy tâm lý được cải thiện 17% so với một năm trước nhưng vẫn giảm gần 30% so với cùng kỳ năm 2019.

Joanne Hsu, giám đốc khảo sát người tiêu dùng của Michigan, cho biết: “Vấn đề chính bắt nguồn từ việc giá các mặt hàng neo cao. Người Mỹ đang cố gắng chấp nhận ý tưởng cho rằng nước Mỹ sẽ không quay trở lại thời kỳ lạm phát và lãi suất thấp kéo dài như những năm 2010. Và thực tế là như vậy”.

Tuy nhiên, Hsu cho rằng có lý do để lạc quan nếu nhìn vào chi tiết. Tâm lý đã phần nào được cải thiện so với mức thấp nhất mọi thời đại vào tháng 6/2022 – cùng tháng mà CPI tăng tới 9,1% so với một năm trước đó. Điều đó có nghĩa mọi người đang thấy áp lực lạm phát giảm dần.

Trong khi đó, tâm lý tiêu dùng cũng sụt giảm trong tháng 5/2023, khi các nhà lập pháp Mỹ đàm phán về trần nợ của quốc gia. Ngoài ra, cuộc bầu cử Tổng thống năm 2024 cũng khiến một số người gia tăng cảm giác bất ổn về kinh tế.

Lạm phát và thị trường việc làm

Thị trường lao động tiếp tục mạnh mẽ chính là điều mà các nhà kinh tế kỳ vọng sẽ làm dịu đi nỗi lo kinh tế của người Mỹ. Tuy nhiên, vì người tiêu dùng quyết định cảm giác của họ một cách độc lập nên việc làm có thể ít quan trong hơn trong niềm tin tiêu dùng của mọi người so với lạm phát.

Dữ liệu mới nhất từ Cục Lao động cho biết vẫn có nhiều cơ hội việc làm hơn số người thất nghiệp. Số liệu được điều chỉnh theo mùa của Bộ Lao động Mỹ cho thấy mức lương trung bình theo giờ tiếp tục tằng mặc dù với tốc độ chậm hơn so với thời kỳ đại dịch. Trong tháng 11 vừa qua, mức lương này tăng khoảng 20% so với cùng kỳ 4 năm trước.

Ngoài ra, một chỉ số được nhiều người theo dõi khác cũng đang tăng. Chỉ số niềm tin tiêu dùng của Conference Board cho thấy kết quả sơ bộ tháng 12 thấp hơn khoảng 14% so với cùng kỳ năm 2019 – có nghĩa nó phục hồi hơn nhiều so với chỉ số mà Đại học Michigan đưa ra.

Trong khi khảo sát của Michigan gồm tập hợp các câu hỏi tập trung vào điều kiện tài chính và sức mua thì chỉ số của Conference Board đánh giá chặt chẽ hơn cảm nhận của một người về thị trường việc làm. Camelia Kuhnen, giáo sư tài chính tại Đại học Bắc Carolina, cho rằng cách làm của Conference Board khiến dữ liệu có vẻ lạc quan hơn.

“Bạn sẽ nghĩ đó là đánh giá về 2 quốc gia khác nhau. Chúng khác nhau bởi vì chúng tập trung vào các khía cạnh khác nhau của những gì được mọi người coi là một phần thực tại kinh tế của họ”, Giáo sư Kuhne cho biết.

Trong khi đó, Hsu cho rằng thị trường việc làm nóng có thể là con dao hai lưỡi với tâm lý. Nó cho phép người lao động tìm kiếm cơ hội việc làm tốt hơn, được trả lương cao hơn. Nhưng chính những người đó, khi trở lại với vai trò của một người tiêu dùng, họ vẫn phải chi tiêu nhiều hơn.

Những người ngược dòng

Các nhà kinh tế cho biết những lý do khác lại đang khiến người tiêu dùng tích cực hơn với nền kinh tế nhưng nó chỉ đúng với một số nhóm nhất định và thường là nhóm giàu có hơn. Cụ thể, người Mỹ có thể sẽ hài lòng nếu họ là chủ nhà thấy giá thuê tăng cao. Một lý do khác để lạc quan là “bắt đáy” đúng thời điểm. Một nhà đầu tư sẽ rất vui nếu đổ tiền vào thị trường chứng khoán phục hồi.

Nếu không có những khoảng đệm đó, những người thu nhập thấp hơn sẽ cảm thấy khó khăn hơn khi chi phí tăng cao ảnh hưởng tới số tiền tiết kiệm còn sót lại từ thời đại dịch. Karen Dynan, giáo sư Harvard và cựu nhà kinh tế trưởng của Bộ Tài chính Mỹ, cho biết: “Tiếp tục thanh toán những khoản vay sinh viên cũng có thể gây ra bất bình cho những người đang nợ”.

Marissa Lyda cùng chồng và hai con chuyển đến Phoenix từ Portland vào đầu năm nay một phần do chi phí nhà ở thấp hơn. Với lợi nhuận khá khẩm từ khoản đầu tư bất động sản năm 2019, gia đình cô có một căn nhà đẹp hơn.

Tuy nhiên, gia đình cô phải trả số tiền gấp đôi những gì trả cho ngôi nhà cũ. Mặc dù mức thuế thu nhập thấp hơn của Arizona làm tăng thêm số tiền của gia đình nhưng Lyda vẫn nhận thấy mình phải chi phần lớn trong số tiền đó cho hóa đơn ngày càng tăng của gia đình về thực phẩm và nhu yếu phẩm.

Họ buộc phải lựa chọn mua hàng tạp hóa tại các siêu thị lớn với hy vọng giá rẻ hơn phần nào. Thậm chí, những công thức món ăn cần ít nguyên liệu hơn cũng được ưu tiên. Lyda nói rằng tình hình tài chính của gia đình cô chắc chắn không phản ánh cái gọi là thực trạng kinh tế mà các chuyên gia nói đến. Thay vào đó, nó giống những video cô vẫn xem trên TikTok hay trong những câu chuyện tán gẫu với bạn bè về việc lạm phát đang ảnh hưởng như thế nào tới túi tiền của họ.

“Tôi xem tin tức và tự hỏi: Ôi, những điều tươi sáng họ nói đang ở đâu vậy”, Lyda nói.

Về phần mình, một số nhà kinh tế cho rằng việc nói về suy thoái trong cuộc sống và trên mạng xã hội có thể khiến người Mỹ cảm thấy tồi tệ hơn. Thậm chí, có nhà kinh tế còn cho rằng những ảnh hưởng của thời kỳ lạm phát phi mã khiến người tiêu dùng tiếp tục lo lắng giá cả tăng cao ngay cả khi lạm phát đã được hạ nhiệt.

Tham khảo: CNBC