Kinh tế Iran ra sao trước các lệnh trừng phạt và xung đột với Israel?

Khi Mỹ và Liên minh Châu Âu (EU) xem xét các biện pháp trừng phạt kinh tế mới lên Iran thì nước Cộng hòa Hồi giáo này đang thể hiện sự kiên cường trước các cuộc tẩy chay của phương Tây. Theo chính phủ Iran, nước này đã xuất khẩu nhiều dầu hơn bao giờ hết trong 6 năm qua, bất chấp các lệnh trừng phạt do cựu tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt vào năm 2018.

Tháng trước, Bộ trưởng Dầu mỏ Javad Owji của Iran cho biết xuất khẩu dầu đã tạo ra doanh thu hơn 35 tỷ USD vào năm 2023. Tờ Financial Times dẫn lời ông nói rằng “hiện nay, chúng tôi có thể xuất khẩu dầu tới bất kỳ nơi nào chúng tôi muốn với mức chiết khấu tối thiểu”.

Năm 2023, GDP của Iran tăng trưởng 5,4%, mức tốt nhất kể từ khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân quốc tế với Tehran vào năm 2018 và thực hiện chính sách gây áp lực tối đa đối với nước này. Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) dự báo kinh tế Iran có thể tăng trưởng ở mức 3,7% trong năm tài chính 2024 và tăng 3,2% vào năm 2025.

Tuy nhiên, quốc gia này cũng đang phải chịu cảnh lạm phát tăng vọt, đồng nội tệ rial mất giá, và các lệnh trừng phạt quốc tế.

Lạm phát tăng vọt

Lạm phát của Iran gần đây đã tăng lên mức cao mới, khoảng 40% trong tháng 2. Djavad Salehi-Isfahani, giáo sư kinh tế tại Đại học Bách khoa Virginia, nói với DW rằng diễn biến xấu đi do căng thẳng địa chính trị leo thang sẽ chỉ khiến giá tiêu dùng tăng thêm.

Ông cũng lưu ý rằng đồng đô la Mỹ đã tăng khoảng 15% so với đồng rial của Iran trong những tuần gần đây, trong bối cảnh có những lo ngại về xung đột gia tăng với Israel.

Chuyên gia Trung Đông cho biết: “Chênh lệch tỷ giá hối đoái lớn sẽ dẫn đến giá cả cao hơn, bởi vì Iran nhập khẩu rất nhiều loại hàng hóa và nhiều mặt hàng sản xuất tại Iran cũng có thành phần nhập khẩu”.

Theo Salehi-Isfahani, mức sống của tầng lớp trung lưu Iran cũng giảm mạnh trong những năm gần đây và đang quay “trở lại 20 năm trước”.

Cỗ máy in tiền: Dầu mỏ

Theo Statista, lĩnh vực dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn nhất, 47%, trong tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Iran vào năm 2022. Tiếp theo là công nghiệp (40%) và nông nghiệp (12,5%).

Phần lớn doanh thu của ngành công nghiệp đến từ dầu mỏ, với hơn 90% lượng dầu thô được vận chuyển sang Trung Quốc. Các biện pháp trừng phạt của phương Tây ít có tác động đến hoạt động buôn bán dầu mỏ của Iran với Bắc Kinh. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Iran ngày càng lo ngại rằng các cơ sở sản xuất dầu mỏ có thể trở thành mục tiêu của một cuộc tấn công quân sự từ Israel.

Sau cú sốc ban đầu từ lệnh trừng phạt năm 2018 của ông Trump, Iran đã khôi phục 80% khối lượng xuất khẩu trước đây. Hầu hết chuyên gia cho rằng điều này là bởi các biện pháp trừng phạt được nới lỏng kể từ khi Tổng thống Mỹ Joe Biden nhậm chức.

Trong ba tháng đầu năm, Tehran đã bán được trung bình 1,56 triệu thùng dầu thô mỗi ngày, chủ yếu xuất sang Trung Quốc. Theo đơn vị cung cấp dữ liệu Vortexa, đây là khối lượng cao nhất kể từ quý 3/2018.

“Nền kinh tế Iran thực sự đã tăng trưởng, một phần nhờ xuất khẩu dầu tăng. Mức tăng GDP hàng năm đạt khoảng 5%, không thấp so với tình hình khu vực sau đại dịch COVID-19,” Salehi-Isfahani nói.

Kênh tin tức Press TV của Iran cho biết: Với hơn một nửa GDP là dựa vào dịch vụ, nền kinh tế có khả năng phục hồi trước những biến động không thường xuyên trong các lĩnh vực khác như dầu khí, công nghiệp và khai thác mỏ, nông nghiệp và xây dựng. Tuy vậy, tiềm năng to lớn này đã bị suy yếu bởi các biện pháp trừng phạt bên ngoài cũng như những thiếu sót bên trong liên quan đến sự kém cỏi, tham nhũng và quản lý yếu kém.

Mặc dù doanh thu xuất khẩu dầu ngày càng ổn định trong những năm gần đây, Iran vẫn chưa phải là một đối thủ nặng ký về kinh tế với Israel. Với dân số khoảng 88 triệu người, gấp gần mười lần so với Israel – nơi có 9 triệu người. Tuy nhiên, GDP của nước này vào năm 2022 đạt mức 413 tỷ USD, thấp hơn đáng kể so với 525 tỷ USD của Israel.

Tờ DW nhận định khả năng Iran duy trì đối đầu với Israel phụ thuộc rất nhiều vào việc liệu các lệnh trừng phạt mới của phương Tây có thể khiến xuất khẩu dầu của Iran bị giảm đáng kể hay không.