Trong phân tích cơ bản, nhiều nhà đầu tư mới (F0) thường chỉ chăm chú vào báo cáo kết quả kinh doanh để xem doanh nghiệp lãi hay lỗ. Nhưng lợi nhuận chưa nói hết câu chuyện. Một doanh nghiệp có thể báo lãi lớn trong ngắn hạn, nhưng sức khỏe tài chính tiềm ẩn rủi ro lại nằm ở nơi khác: bảng cân đối kế toán.
Đây được ví như “tấm ảnh chụp” toàn bộ tài sản, nợ và vốn chủ sở hữu tại một thời điểm. Hiểu được bức tranh này, nhà đầu tư có thể đánh giá nhanh doanh nghiệp khỏe mạnh hay đang tiềm ẩn nhiều nguy cơ.
Tài sản – Doanh nghiệp đang nắm giữ gì?
Phần tài sản cho thấy doanh nghiệp sở hữu những gì, chia thành tài sản ngắn hạn (tiền, khoản phải thu, hàng tồn kho) và tài sản dài hạn (máy móc, bất động sản, dự án đầu tư).
Một công ty có lượng tiền mặt và đầu tư tài chính ngắn hạn dồi dào sẽ có “vốn đệm” để vượt qua giai đoạn khó khăn. Ngược lại, nếu hàng tồn kho phình to nhưng không bán được, đó có thể là dấu hiệu doanh nghiệp gặp vấn đề về tiêu thụ.
Ví dụ, trong giai đoạn 2020–2021, nhiều doanh nghiệp thép tăng mạnh hàng tồn kho khi giá thép lên đỉnh. Nhưng khi thị trường quay đầu, lượng tồn kho này trở thành gánh nặng, khiến kết quả kinh doanh quý sau lao dốc. Đọc bảng cân đối kế toán sẽ giúp nhà đầu tư sớm nhận diện rủi ro này.
Nợ phải trả – Áp lực tài chính ra sao?
Nếu tài sản cho biết doanh nghiệp có gì, thì phần nợ phải trả cho biết doanh nghiệp đang mắc nợ bao nhiêu. Nợ được chia thành ngắn hạn (cần trả trong vòng 12 tháng) và dài hạn (trả sau một năm).
Một chỉ số quan trọng mà nhà đầu tư cần để ý là Debt/Equity (D/E) – tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu. Nếu D/E ở mức 0,5–1 lần, tức nợ bằng một nửa đến ngang vốn chủ, thường vẫn chấp nhận được. Nhưng nếu D/E vọt lên 3–4 lần, doanh nghiệp đang phụ thuộc nặng nề vào vay nợ. Trong trường hợp lãi suất tăng hoặc dòng tiền yếu, gánh nặng trả lãi có thể “ăn mòn” lợi nhuận.
Ngành bất động sản là ví dụ điển hình: nhiều công ty vay nợ lớn để mở rộng dự án, nhưng khi thanh khoản thị trường suy giảm, áp lực trả nợ khiến lợi nhuận sụt giảm mạnh.
Vốn chủ sở hữu – Đệm an toàn cho cổ đông
Phần cuối cùng của bảng cân đối kế toán là vốn chủ sở hữu – phần tài sản thực sự thuộc về cổ đông sau khi trừ đi nợ phải trả. Vốn chủ lớn chứng tỏ doanh nghiệp có nền tảng tài chính vững, ít phụ thuộc vào vay nợ.
Một chỉ số quan trọng liên quan đến vốn chủ là ROE (Return on Equity) – lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu. ROE cho thấy một đồng vốn của cổ đông tạo ra bao nhiêu đồng lợi nhuận. Nếu ROE duy trì trên 15% và ổn định qua nhiều năm, đó là tín hiệu doanh nghiệp sử dụng vốn hiệu quả.
Ngược lại, nếu vốn chủ thấp, lợi nhuận không ổn định, hoặc liên tục phát hành thêm cổ phiếu để tăng vốn, nhà đầu tư cần thận trọng. Điều này có thể làm pha loãng quyền lợi cổ đông và cho thấy doanh nghiệp chưa tự tạo ra đủ lợi nhuận để tái đầu tư.
Đọc nhanh bảng cân đối kế toán như thế nào?
Với nhà đầu tư mới, không nhất thiết phải phân tích chi li từng dòng. Chỉ cần tập trung vào ba điểm chính:
Tài sản: có nhiều tiền mặt, hàng tồn kho có hợp lý không?
Nợ phải trả: tỷ lệ nợ trên vốn chủ (D/E) có quá cao không?
Vốn chủ sở hữu: ROE duy trì ở mức nào, có ổn định không?
Nếu cả ba yếu tố đều ở mức an toàn, khả năng cao doanh nghiệp đủ sức vượt qua biến động ngắn hạn để duy trì tăng trưởng dài hạn.
Bảng cân đối kế toán không khô khan như nhiều người nghĩ. Nó chính là bản đồ sức khỏe tài chính của doanh nghiệp. Với nhà đầu tư mới, việc nắm vững ba yếu tố cốt lõi – tài sản, nợ, vốn chủ – đã đủ để lọc ra doanh nghiệp khỏe mạnh, tránh rơi vào bẫy lợi nhuận ảo.
Trên thị trường chứng khoán, lợi nhuận có thể “đẹp” trong một quý, nhưng sức khỏe tài chính bền vững mới là yếu tố quyết định giá trị lâu dài của cổ phiếu.
.jpg "Cung cấp số tài khoản cho công ty để nhận lương, cô gái sinh năm 2000 bất ngờ nhận được hàng loạt “giấy báo nợ”, bị phong toả thẻ ngân hàng")
