Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn, Indonesia – nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á – đang đối mặt với làn sóng sa thải hàng loạt ở các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, du lịch – khách sạn và cả công nghệ.
Chỉ trong 4 tháng đầu năm nay, gần 70.000 người lao động đã bị sa thải, theo ước tính của liên đoàn lao động. Con số này đến từ ít nhất 80 doanh nghiệp, phần lớn trong lĩnh vực sản xuất – vốn từng là trụ cột tạo việc làm và nâng đỡ tầng lớp trung lưu.
Áp lực thất nghiệp, đặc biệt với nhóm lao động trẻ và cử nhân mới tốt nghiệp, đang buộc chính phủ nước này đẩy mạnh chiến lược đưa lao động lành nghề ra nước ngoài, trong đó Nhật Bản nổi lên như thị trường chủ lực.
Khủng hoảng việc làm
Năm 2024 – 2025, hàng loạt nhà máy dệt may, xưởng giày dép đóng cửa hoặc cắt giảm nhân sự do đơn hàng sụt giảm bởi tác động của chiến tranh thương mại Mỹ–Trung, căng thẳng địa chính trị và tiêu dùng toàn cầu chững lại. Ngành du lịch – khách sạn chưa hồi phục hoàn toàn sau COVID-19, trong khi mảng công nghệ cũng chứng kiến nhiều đợt cắt giảm nhân sự.
Dù chính phủ công bố tỷ lệ thất nghiệp 4,76% – mức thấp nhất từ năm 1998 – các chuyên gia cho rằng con số này chưa phản ánh thực tế, khi tiêu chí "có việc làm" chỉ cần làm tối thiểu một giờ/tuần. Điều này khiến nhiều lao động, đặc biệt là sinh viên tốt nghiệp đại học, rơi vào cảnh "thất nghiệp ngầm" với thu nhập bấp bênh.
Tỷ trọng ngành sản xuất chế tạo trong GDP đã giảm từ 32% năm 2002 xuống chỉ 19% năm 2024. Các chuyên gia cảnh báo Indonesia đang trải qua tình trạng "phi công nghiệp hóa sớm" khi nguồn vốn và việc làm dịch chuyển sang các nước láng giềng.
Từ năm 2000 đến 2024, ngành sản xuất chỉ tăng trưởng trung bình 4,3% mỗi năm, thấp hơn một nửa so với mức 10,7% trong ba thập kỷ từ năm 1967 đến 1997. Dữ liệu chính thức cho thấy, từ tháng 1 đến tháng 6/2025, hơn 42.385 việc làm đã bị xóa sổ, hơn 50% trong số đó thuộc ngành sản xuất, tăng 32% so với cùng kỳ năm ngoái.
Tuy nhiên con số chính thức của liên đoàn lao động nước này lên đến 70.000 người.
Điều đáng nói là, không chỉ lao động phổ thông bị ảnh hưởng. Các ngành công nghiệp mới nổi như công nghệ và dịch vụ cũng không nằm ngoài vòng xoáy. Nhiều công ty khởi nghiệp công nghệ phải cắt giảm nhân sự để tối ưu hóa chi phí, khiến cho một lượng lớn sinh viên tốt nghiệp đại học, thậm chí cả người có bằng thạc sĩ, rơi vào cảnh thất nghiệp. Mặc dù chính phủ công bố tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp, thực tế cho thấy sự chênh lệch lớn giữa cung và cầu lao động có chất lượng.
Trái lại, Nhật Bản lại đang đối mặt với tình trạng già hóa dân số và thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực trong các ngành điều dưỡng, logistics, vận tải, xây dựng, nông – ngư nghiệp. Chính phủ Nhật đặt mục tiêu tiếp nhận tới 820.000 lao động nước ngoài theo chương trình "Lao động kỹ năng đặc định" (SSW) đến năm 2029.
Indonesia nhìn thấy cơ hội. Bộ Bảo hộ Lao động Di cư (P2MI) đã nâng mục tiêu đưa 250.000 lao động lành nghề sang Nhật trong 5 năm tới, gấp 2,5 lần kế hoạch ban đầu. Năm 2024, số lao động Indonesia tại Nhật đã đạt 169.539 người, tăng gần 40% so với năm trước.
"Chúng ta có lợi thế dân số trẻ. Nếu không tận dụng, ‘dân số vàng’ sẽ trở thành gánh nặng," Bộ trưởng Abdul Kadir Karding cảnh báo, nhấn mạnh hợp tác với Hội đồng Doanh nghiệp Indonesia (IBC) nhằm mở rộng mạng lưới với doanh nghiệp Nhật.
Khác với trước đây, khi phần lớn lao động di cư Indonesia làm việc trong các ngành giản đơn như giúp việc gia đình, nông trại hay xây dựng ở Malaysia, Hong Kong hay Trung Đông, làn sóng mới hướng tới xuất khẩu lao động có kỹ năng và trình độ.
Hàng nghìn cử nhân, thậm chí thạc sĩ, đang đăng ký các khóa đào tạo tiếng Nhật, kỹ năng nghề để đủ điều kiện sang Nhật. Chênh lệch thu nhập là yếu tố quyết định: một điều dưỡng tại Indonesia chỉ nhận khoảng 3 triệu Rupiah/tháng (khoảng 183 USD), trong khi tại Nhật con số này gấp 4–5 lần.
Các doanh nghiệp Nhật đánh giá lao động Indonesia dễ hòa nhập, tính cách linh hoạt và hợp tác tốt – một lợi thế so với nguồn nhân lực từ Myanmar và các thị trường ĐNÁ khác vốn đang chững lại.
Chiến lược "xuất khẩu" lao động lành nghề không dừng ở Nhật. Chỉ trong tháng 8/2025, Indonesia đã đưa 191 lao động sang Hàn Quốc (ngành sản xuất, thủy sản, dịch vụ), 11 y tá sang Đức và mở đàm phán với Australia, Brunei cùng nhiều quốc gia châu Âu.
Bộ P2MI còn ký kết với Liên đoàn Ô tô Indonesia (IMI) và Phòng Thương mại – Công nghiệp (Kadin) để đào tạo tài xế, kỹ thuật viên ô tô cho thị trường Nhật, đặt mục tiêu cung cấp 50 lái xe tải mỗi tháng và hàng trăm thợ giàn giáo, cơ khí.
Bài toán kép
Tờ Nikkei Asian Review nhận định Indonesia đang gặp phải bài toán kép khi vừa phải giảm áp lực thất nghiệp, đồng thời phải tăng ngoại tệ.
Theo IBC Institute, nếu tăng số lao động xuất khẩu thêm 30%, Indonesia có thể giảm tỷ lệ thất nghiệp 0,28 điểm phần trăm và thu về tới 440 nghìn tỷ Rupiah (khoảng 30 tỷ USD) ngoại tệ mỗi năm. Năm 2024, kiều hối từ lao động di cư đã đạt 253,3 nghìn tỷ Rupiah (khoảng 15,6 tỷ USD).
Tuy nhiên, việc phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu lao động tiềm ẩn rủi ro như chảy máu chất xám, áp lực hội nhập văn hóa, và nguy cơ lao động bị bóc lột nếu thiếu hệ thống bảo vệ chặt chẽ. Bộ P2MI cho biết sẽ nâng tiêu chuẩn đào tạo, cải thiện bảo hộ và thúc đẩy cơ chế hợp tác trực tiếp giữa doanh nghiệp hai nước (P-to-P) để giảm tình trạng trung gian ép giá.
Bộ Bảo vệ Lao động Di cư Indonesia đã hợp tác chặt chẽ với các tổ chức như Hội đồng Kinh doanh Indonesia (IBC) để thiết lập mạng lưới với các công ty Nhật Bản.
"Với sự tham gia của IBC, chúng tôi hy vọng IBC có thể mở ra cơ hội hợp tác với các công ty Nhật Bản", Bộ trưởng Abdul Kadir Karding phát biểu, đồng thời lưu ý đến lực lượng lao động đang già hóa của Nhật Bản và dân số ngày càng tăng của Indonesia.
"Chúng ta không được để lợi thế dân số biến thành thảm họa", ông Karding nói thêm.
Indonesia từ lâu đã là nguồn lao động nhập cư chính ở châu Á. Trong nhiều thập kỷ, họ chủ yếu là lao động tay nghề thấp, chẳng hạn như người giúp việc gia đình và công nhân đồn điền, ở các quốc gia như Malaysia, Hồng Kông và Trung Đông.
Với số lượng sinh viên tốt nghiệp đại học ngày càng tăng và số lượng việc làm trong nước còn hạn chế, nhiều nhóm lao động nhập cư Indonesia mới đang tìm kiếm cơ hội việc làm tốt hơn ở các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Australia.
Số lượng người Indonesia sống tại Nhật Bản với thị thực lao động có tay nghề cụ thể đã đạt 53.000 người vào năm 2024, tăng từ 44.000 người của năm trước. Tính đến tháng 7, đã có thêm 10.181 người đến quốc gia Đông Á này trong năm nay.
"Chúng tôi đang liên kết các bên liên quan của Indonesia và Nhật Bản", Giám đốc điều hành IBC Sofyan Djalil phát biểu với Nikkei Asia. "Vì vậy, nhiều lao động Indonesia có trình độ sẽ được đưa đến Nhật Bản nhanh hơn và tỷ lệ thất nghiệp trong nước sẽ giảm."
Trong ngắn hạn, xuất khẩu lao động lành nghề đang là "van an toàn" cho thị trường việc làm Indonesia, đồng thời đáp ứng nhu cầu nhân lực của Nhật Bản. Tuy nhiên về lâu dài, nếu không song song cải cách thị trường lao động trong nước và nâng năng lực sản xuất, Indonesia có thể rơi vào vòng luẩn quẩn: phụ thuộc vào xuất khẩu nhân lực thay vì tạo ra việc làm chất lượng cao tại quê nhà.
*Nguồn: Nikkei, Fortune, BI
.png "Khoan thủng 3,3 km đất đá, hơn 200 tỷ mét khối khí phun lên ngùn ngụt, Trung Quốc trúng đậm ‘kho báu’ trải rộng xuyên tỉnh, củng cố an ninh năng lượng")
.png "VVA tổ chức khai giảng khóa đào tạo thẩm định giá K163 tại Đà Nẵng")
