GS. Nguyễn Đức An: AI không thể thay thế các nhà báo

Đây là chia sẻ của GS. Nguyễn Đức An, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Truyền thông về Khoa học, Sức khỏe và Dữ liệu, ĐH Bournemouth, Vương quốc Anh, tại tọa đàm “Báo chí đi về đâu khi AI ngày càng giỏi?”, diễn ra sáng 8/4.

Sự kiện do Câu lạc bộ Cafe Số - đơn vị trực thuộc Hội Truyền thông Số Việt Nam (VDCA), phối hợp với Viện Đào tạo Báo chí & Truyền thông (SJC), Viện IPS và Tạp chí VietTimes tổ chức.

AI rất giỏi lấy thông tin có sẵn, hoàn thành tin bài theo khuôn mẫu

Buổi tọa đàm diễn ra trong bối cảnh AI đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong các cơ quan báo chí trên thế giới và tại Việt Nam. Từ việc viết tin nhanh, tóm tắt nội dung, dịch thuật đến tạo video và ảnh minh họa, AI đang dần thay đổi quy trình sản xuất tin tức truyền thống. Tuy nhiên, câu hỏi về vai trò và vị thế của nhà báo trong kỷ nguyên này vẫn đang được đặt ra một cách cấp thiết.

GS. Nguyễn Đức An, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Truyền thông về khoa học, sức khỏe và dữ liệu, ĐH Bournemouth, Vương quốc Anh, dẫn chứng, thực tế cho thấy, AI đang dần thay thế con người ở những công việc mang tính lặp lại và tốc độ cao.

Các hãng thông tấn lớn trên thế giới như AP đã sử dụng AI để viết hàng nghìn bản tin tài chính mỗi tháng, hay The Washington Post với AI 'Heliograf' tường thuật trực tiếp các sự kiện lớn.

Ngoài ra, một số công đoạn liên quan đến báo chí, như dịch thuật, tóm tắt nội dung báo chí nước ngoài hiện nay rất nhiều cơ quan sử dụng AI để dịch nhanh bài báo sang nhiều ngôn ngữ. Cụ thể, BBC, The New York Times sử dụng AI để dịch nội dung sang nhiều thứ tiếng mà không cần biên dịch viên.

Tại Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí như Báo Nhân Dân, VietnamPlus, VnExpress, và Vietnamnet cũng đang thử nghiệm và ứng dụng AI trong tóm tắt tin tức, tạo video tự động, chuyển văn bản thành giọng nói và dịch thuật.

GS. Nguyễn Đức An cũng chỉ ra khả năng tạo nội dung trực quan của AI, với các công cụ như Runway AI, MidJourney và DALL·E giúp tạo video và ảnh minh họa một cách nhanh chóng, điều mà một số cơ quan báo chí trong nước như Tuổi Trẻ và VTV24 đang thử nghiệm.

“AI rất giỏi lấy thông tin có sẵn, lắp số liệu để hoàn thành tin bài theo khuôn mẫu, định dạng do cơ quan báo chí yêu cầu, nhằm tối ưu thời gian cho các phóng viên. Nhờ đó, AI có thể đi vào thị trường ngách và phân tích các nguồn dữ liệu phức tạp, hỗ trợ đào sâu các nguồn thông tin với dữ liệu khổng lồ mà nhà báo không thể tự mình tìm hiểu trong thời gian ngắn”, ông An khẳng định.

Dẫn số liệu Heliograf, GS Nguyễn Đức An nói, một phóng viên Robot tự động tạo các bài báo về các chủ đề như thể thao và chính trị, có thể làm được 850 bài/ngày. Đây là một số lượng tin bài khổng lồ, giúp tòa soạn tăng quy mô sản lượng.

Từ thực tế quốc tế, GS An cho rằng đây là vấn đề tương tự ở Việt Nam. AI có thể gợi ý và chỉnh sửa bản thảo, trợ lý nghiên cứu, lên ý tưởng tin bài, xác minh thông tin, tóm lược tin bài, tạo tư liệu minh hoạ hoặc chuyển mô thức đưa tin (bài viết thành âm thanh, chuyển ngữ và thực hiện rất nhiều việc khác trong tương lai.

Tòa soạn tương lai vẫn gồm các nhà báo

Tuy nhiên, GS An cho rằng, AI có thể xử lý dữ liệu và thông tin quy mô lớn, tốc độ chóng mặt, nhưng AI không thể có mặt tại hiện trường vụ tai nạn, trong tòa án, hay cuộc họp. AI cũng không thể đến thăm một gia đình đang đau buồn hay nhìn vào mắt ai đó và ngờ rằng họ đang nói dối.

“Thay vì né tránh nó hay sợ hãi nó, chúng tôi đang nói rằng AI đã đến và sẽ ở lại, vì vậy cần bình tĩnh hơn trong cách tiếp cận AI”, GS An nói.

Theo ông Nguyễn Đức An, AI có thể xử lý dữ liệu và thông tin quy mô lớn, với tốc độ chóng mặt, nhưng thiếu khả năng tư duy theo bối cảnh như các phóng viên. Cùng với đó, AI thiếu khả năng phán xét thông tin, không nhất quán trong cách suy nghĩ do được lập trình nhiều trên sự ngẫu sinh.

AI thiếu “trí tuệ xúc cảm” (emotional intelligence) để kể chuyện báo chí một cách tinh tế, đầy sắc thái nhân bản. Đây là yếu tố làm nên thành công của nhà báo, phóng viên. Nhà báo phải biết đưa xúc cảm vào bài viết để kể một câu chuyện tinh tế, cảm xúc cho người đọc mà AI không thể làm được. Cùng với đó, AI không có ý niệm về đạo đức khi quyết định tin bài.

Theo phân tích của GS An, AI mang tới nhiều rủi ro như gia cố các định kiến xã hội hiện hữu trong bối cảnh xã hội hiện có đầy những thiên kiến, bị giới hạn về chủng tộc, kinh tế. Đặc biệt, đã có nhiều trường hợp bị ảo giác do AI cung cấp thông tin sai lệch. Đây càng ngày là vấn đề càng lớn và cực kỳ nguy hiểm.

“Chỉ cần chat một dòng yêu cầu, AI đưa thông tin rất ‘đã’ nhưng thực ra trật lất. Hiếm khi nào AI trả lời ‘không biết’, hay ‘không chắc’ mà đa phần tự tin trả lời , nhưng nhiều nội dung sai. Điều này dễ bị các tác nhân xấu lạm dụng để làm ô nhiễm môi trường thông tin”, GS An nói.

Từ những phân tích về AI của thực tiễn quốc tế, GS Nguyễn Đức An cho rằng AI sẽ không thay thế các nhà báo mà sẽ khiến sứ mệnh mang tới sự thật của nhà báo càng quan trọng hơn. Nếu được tận dụng thích hợp, AI đồng thời trao cho nhà báo những công cụ đầy quyền năng siêu việt để thực hiện sứ mệnh đó.

GS An nhận định: tòa soạn tương lai vẫn gồm các nhà báo, vẫn máy tính, vẫn bút giấy và giờ đây thêm công nghệ ứng dụng AI. Trong đó, con người kiểm soát AI, nhà báo “ra lệnh” cho AI thực hiện theo yêu cầu.

“AI nhanh, mạnh, khả năng xử lý số liệu tốt nhưng nó còn lâu mới bằng mình. Đừng thánh hóa AI. Việc thử nghiệm AI cần mục đích rõ ràng, đừng làm theo phong trào, luôn có cần có sự giám sát của nhà báo con người và minh bạch với người dùng”, ông Nguyễn Đức An nói và nhấn mạnh rằng nhà báo nên lấy sáng tạo, đạo đức và lợi ích công chúng làm kim chỉ nam.