Gia tăng thuốc lá điện tử nhập lậu, “lỗ hổng” từ quản lý?

Buôn bán thuốc lá điện tử là vi phạm pháp luật.

Bà Hoàng Thị Thu Hương (Vụ Pháp chế, Bộ Y tế) khẳng định: Thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng và shisha là các sản phẩm nhập lậu vì chưa được phép nhập khẩu vào Việt Nam. Tuy nhiên, nhiều tài khoản mạng xã hội vẫn ngang nhiên đăng bài quảng cáo, mua, bán thuốc lá điện tử, đây là các hành vi vi phạm pháp luật. Bởi vậy, các cơ quan chức năng cần có những biện pháp quản lý phù hợp, hiệu quả.

Vậy huốc lá điện tử nhập lậu vào Việt Nam bằng cách nào? Theo Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương), thuốc lá điện tử có mặt tại Việt Nam chủ yếu dưới dạng xách tay. Trong khi đó lại đang thiếu chính sách quản lý và quy định pháp luật cụ thể khiến cho việc kiểm soát, xử lý nhập thuốc lá điện tử gặp nhiều khó khăn.

Thời gian gần đây, thực hiện Công điện số 47/CĐ-TTg ngày 13/5/2024 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng, vì thế, Tổng cục đã tổng thể ra quân trên cả nước

Số liệu thống kê cho thấy, giai đoạn từ năm 2020 đến quý I/2024, đã phát hiện 707 vụ vi phạm về thuốc lá điện tử, với tổng giá trị hàng hóa vi phạm hơn 92 tỷ đồng.

Trong 5 tháng đầu năm 2024, Cục Quản lý thị trường TP Hồ Chí Minh đã kiểm tra, rà soát và giám sát chặt chẽ hoạt động kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng trên địa bàn và phát hiện hàng chục vụ vi phạm với tổng trị giá hơn 5 tỷ đồng.

Còn tại Hà Nội, ngày 23/5, Đội Quản lý thị trường số 24 mới phát hiện cơ sở kinh doanh đầu đốt dùng cho máy hút thuốc lá điện tử, địa chỉ: LK1-S09, Khu đô thị Splendora Bắc An Khánh, xã An Khánh, huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội. Đoàn đã tạm thu giữ 600 chiếc đầu đốt dùng cho máy hút thuốc lá điện tử, tổng trị giá hàng hoá vi phạm: 36.000.000 đồng. Đây đều là hàng hoá không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Gần đây nhất, ngày 14/5, Đội Cảnh sát điều tra tội phạm về kinh tế, ma túy, Công an thành phố Sơn La đã phát hiện, thu giữ gần 200 sản phẩm là thiết bị, phụ kiện và tinh dầu thuốc lá điện tử, gồm: 25 bộ thân máy thuốc lá điện tử, 49 lọ tinh dầu thuốc lá điện tử, 120 bộ phụ kiện đầu thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc xuất xứ…

Ngày 11/5, Công an thành phố Lào Cai phối hợp với Cục Quản lý thị trường Lào Cai kiểm tra thu giữ lô hàng hơn 500 máy và phụ kiện thuốc lá điện tử trên địa bàn phường Kim Tân, thành phố Lào Cai. Đối tượng vi phạm khai nhận do thấy lợi nhuận từ việc kinh doanh thuốc lá điện tử nên đã lên mạng xã hội đặt mua, tập kết và giao bán trên mạng xã hội Facebook để kiếm lời. Toàn bộ số hàng hóa trên được mua trôi nổi và không có giấy tờ, hóa đơn chứng minh nguồn gốc, xuất xứ.

Trước việc gia tăng mua bán thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng trong thời gian gần đây thực sự là hồi chuông báo động đối với hành vi vi phạm pháp luật này.

Chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe

Đại diện Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) cho hay, sau khi rà soát lại các luật quy định hiện hành không có quy định xác định thuốc lá thế hệ mới là mặt hàng cấm. Hàng hóa này hiện được xử lý theo dạng hàng nhập lậu hoặc hàng hóa chưa rõ nguồn gốc xuất xứ. Mức xử phạt cao nhất là 50 triệu đồng với cá nhân, 100 triệu đồng với tổ chức. Trong khi đó, với thuốc lá truyền thống có thể xử lý theo Bộ Luật Hình sự.

Như vậy, dù chưa có giấy phép kinh doanh nhưng thuốc lá điện tử lại không phải “hàng cấm”, nếu bị bắt cũng chỉ bị thu hồi sản phẩm và xử phạt hành chính cao nhất là 100 triệu đồng. Mức xử phạt trên được cho là quá nhẹ so với những tác hại mà thuốc lá điện tử gây ra đối với giới trẻ và lợi nhuận cho đối tượng buôn lậu. Rõ ràng mức phạt này chưa đủ răn đe.

Bên cạnh chế tài xử phạt nhẹ thì việc các cơ quan chức năng đang loay hoay với phương án, nên “quản” hay “cấm” thuốc lá điện tử? Hiện Bộ Công Thương đang trình Chính phủ dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 67 và 106, trong đó có nội dung thí điểm kinh doanh thuốc lá mới tại Việt Nam.

“Chính vì hành lang pháp lý và thuế chưa được thiết lập cho thuốc lá điện tử nên tất cả các sản phẩm thuốc này đều được nhập lậu và tiêu thụ tràn lan trên thị trường "chợ đen". Điều này đang đặt ra rất nhiều thách thức cho cơ quan quản lý thị trường trong việc kiểm soát và xử phạt do không có cơ sở pháp lý rõ ràng”, Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương nói.

Ở góc độ pháp lý, ông Lê Đại Hải, Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế (Bộ Tư pháp) cho biết, tại thời điểm xây dựng văn bản pháp luật về phòng chống tác hại về thuốc lá, các sản phẩm thuốc lá điện tử chưa phổ biến.

Những quy định pháp luật vẫn điều chỉnh đối với thuốc lá truyền thống mà chưa theo kịp sự phát triển của xã hội. Hiện nay các bên vẫn tranh cãi liệu thuốc lá thế hệ mới có phải là thuốc lá hay không. Ông Hải cho rằng, “việc tranh cãi đã diễn ra trong nhiều năm và đã đến lúc cần đưa thuốc lá điện tử vào khuôn khổ pháp lý để quản lý”.