Một bức tranh xám về những lời hứa hẹn không tưởng khiến nhiều người mất trắng toàn bộ vốn liếng, rơi vào tình trạng tuyệt vọng. Dự án IronSail liên quan đến Công ty Công ty Whydah cùng với vụ việc Kardiachain (KAI chain) là những minh chứng rõ nét. Các chuyên gia của Hiệp hội Blockchain và Tài sản số (VBA) đã có những khuyến cáo cho nhà đầu tư crypto.
Huy động tiền xong công ty biến mất
Câu chuyện của anh H., cựu nhân viên của Công ty Whydah và cũng là một nhà đầu tư vào dự án IronSail, là một ví dụ điển hình. Anh H. cùng các đồng nghiệp cũ, những người từng tin tưởng vào công ty, đã đầu tư tổng cộng khoảng 250.000 đô la Mỹ (gần 6 tỷ đồng).
Dự án IronSail được bắt đầu mở bán từ năm 2021, huy động vốn khoảng 25 triệu đô la Mỹ. Chủ dự án đã cam kết mạnh mẽ rằng 80% số vốn này sẽ được đầu tư vào Hạ tầng Game, 15% phát triển cộng đồng và truyền thông, 5% chi phí vận hành nhân sự và tư vấn.
Tuy nhiên, mọi cam kết đều tan vỡ. Đến cuối năm 2022, dự án dừng hẳn. Khi anh H. cùng các nạn nhân tìm đến công ty để hỏi về vốn, họ chỉ nhận được câu trả lời "không biết, không liên quan". Việc này xảy ra sau khi công ty Whydah giải thể và cắt giảm gần như toàn bộ nhân sự.
Sai lệch cam kết và lập lờ pháp lý
Các chuyên gia blockchain phân tích dòng tiền, được ghi nhận từ 06-07/02/2023 cho thấy một lượng tiền rất lớn đã được sử dụng khác biệt so với cam kết và vốn được phân thành 3 loại chính:
Phần lớn dòng tiền từ ví gọi vốn chuyển tới các ví liên quan đến 02 dự án game thuộc hệ sinh thái Iron Sail là Mytheria và Ark Rivals. Tuy nhiên, không ghi nhận thêm giao dịch triển khai hoặc sử dụng vốn sau quý 3/2022.
Khoảng 5 triệu USDT được chuyển sang các giao thức tài chính phi tập trung. Sau sự kiện đồng stablecoin USDT mất neo (ngày 9-13/5/2022), ChainTracer ghi nhận ví này bị thua lỗ và vẫn còn 551 nghìn USDT chưa được rút về. Khoản đầu tư này không trong cơ cấu sử dụng vốn.
Dữ liệu on-chain cũng ghi nhận nhiều giao dịch từ ví đến các ví nạp tiền thuộc sàn Binance, Houbi và FTX (sàn đã phá sàn), giá trị mỗi giao dịch từ 100.000 - 1,6 triệu USDT.
“Điều này khẳng định mục đích sử dụng vốn đã bị thay đổi”, chuyên gia của VBA nói.
Trong một dự án khác liên quan KAI chain, khi hợp đồng mua token ban đầu được ký kết chủ dự án đã đơn phương hủy hợp đồng, không làm đúng cam kết phát hành trên blockchain ban đầu. Thay vào đó, họ tạo ra một loại token khác, gọi là token "giả", trên một mạng lưới khác, khiến các nhà đầu tư không thể thu hồi giá trị thực tế. Hành vi này, theo các nhà đầu tư, không khác gì "lợi dụng cơ hội lừa đảo, thúc ép chiếm đoạt tài sản".
Một cách thức khác, đó là Công ty Whydah đã đóng cửa văn phòng. Tất cả các kênh mạng xã hội liên quan đến dự án IronSail đều đã dừng hoạt động từ tháng 4/2022. Sau đó, công ty giải thể, khiến các nhà đầu tư yêu cầu làm rõ về tài sản và dòng tiền.
Thiệt hại khổng lồ
Thiệt hại đối với nhà đầu tư là rất lớn. Riêng vụ dự án IronSail, tổng số tiền đầu tư theo ước tính ban đầu là 25 triệu đô la Mỹ. Trong vụ KAI chain, nếu tính toán số tiền mà nhà đầu tư nhận theo đúng thời điểm phát hành và hợp đồng, con số có thể lên tới 70 triệu đô la Mỹ.
Nhiều nhà đầu tư đã mất trắng toàn bộ số tiền. Anh H. và các đồng nghiệp đã đầu tư nhưng cuối cùng tiền mang về "bằng không".
Tình trạng này dẫn đến sự tuyệt vọng, một số nạn nhân đã tự đăng tải thông tin lên mạng xã hội để nhờ cộng đồng hỗ trợ làm rõ dòng vốn. Thậm chí, một nhà đầu tư trong vụ KAI chain đã chuyển 200 triệu VND vào tài khoản cá nhân của chủ dự án, nhưng sau đó, khoản tiền này cũng bị chiếm đoạt khi chủ dự án đơn phương hủy hợp đồng.
Xử lý pháp lý gặp thách thức
Dù thủ đoạn lừa đảo rất rõ ràng, chiếm đoạt tài sản (tiền mặt/tiền điện tử), sử dụng mạng viễn thông để lừa đảo, và liên quan đến yếu tố quốc tế để né tránh, việc xử lý pháp lý lại gặp vô vàn khó khăn. Nguyên nhân được các chuyên gia VBA chỉ ra:
Thứ nhất là vướng mắc pháp lý. Ở thời điểm xảy ra vụ việc (năm 2020-2021), Việt Nam chưa công nhận tiền điện tử là tài sản. Điều này làm phức tạp hóa việc xử lý hình sự, mặc dù có trường hợp nhà đầu tư chuyển tiền mặt (VND) vào tài khoản cá nhân của chủ dự án và có xác nhận ngân hàng.
Thứ hai vướng mắc thẩm quyền giải quyết. Các đơn tố cáo thường bị đùn đẩy giữa các cơ quan. Các cơ quan thường đưa lý do là "không thể xử lý" vì vụ việc liên quan đến tài sản điện tử hoặc quy mô quốc tế.
Hiện các tổ chức hỗ trợ kỹ thuật và cộng đồng đã vào cuộc, tuy nhiên họ không thay thế các cơ quan pháp lý, nhưng họ cung cấp dịch vụ truy vết kỹ thuật (on-chain tracing) và hỗ trợ kết nối giữa nạn nhân với chủ dự án để làm rõ dòng tiền và tạo ra các cuộc đối thoại.
Tuy nhiên, khả năng thu hồi vốn cho nạn nhân vẫn rất thấp (chưa đến 10%). Các chuyên gia nhấn mạnh rằng việc giải quyết các vụ án blockchain đòi hỏi sự phối hợp của các cơ quan quản lý và cần có khung pháp lý rõ ràng.
Bài học cho cả nhà đầu tư chuyên nghiệp
Trước bài học này, các chuyên gia VBA cảnh báo rằng ngay cả những nhà đầu tư chuyên nghiệp cũng có thể bị lừa. Bài học lớn nhất rút ra từ các vụ việc này là sự sai lệch giữa cam kết và thực tế sử dụng vốn.
Theo chuyên gia VBA, các nhà đầu tư cẩn trọng với cam kết lợi nhuận. Bởi các dự án cam kết lợi nhuận cố định cao thường là "thao túng" và chắc chắn là lừa đảo.
Nhà đầu tư phải quan tâm đến việc giám sát sự tuân thủ và dòng tiền. Sự mập mờ, thiếu công khai về dòng tiền là dấu hiệu báo động nghiêm trọng.
Nhà đầu tư cần thận trọng với thủ đoạn kỹ thuật. Cần nhận biết thủ đoạn tạo token giả hoặc sử dụng các mạng lưới phụ để đánh lạc hướng nhà đầu tư. Chỉ cần có sự trùng lặp về logo hay tên gọi, hoặc có sự chuyển đổi token bất thường, đó đã là dấu hiệu rõ ràng của việc lừa đảo.
“Khi bị lừa đảo, việc đầu tiên là lên tiếng và kết nối cộng đồng nạn nhân để tạo ra sức ép pháp lý và công chúng”, chuyên gia VBA nhấn mạnh.
Thị trường blockchain vẫn còn rất nhiều tiềm năng, nhưng nó cũng đầy rẫy những "thiên tài" lừa đảo. Nếu nhà đầu tư không trang bị đủ kiến thức, họ sẽ dễ dàng trở thành con mồi.
Hiện tại, sự hỗ trợ từ cơ quan chức năng còn vô cùng hạn chế. Để bảo vệ nhà đầu tư, cần có một cơ chế pháp lý rõ ràng, cho phép truy vết và xử lý hình sự đối với hành vi chiếm đoạt tài sản kỹ thuật số. Nếu không có sự tập trung giải quyết các vấn đề này dưới góc độ pháp lý và hình sự hóa, nguồn lực xã hội sẽ tiếp tục tốn kém để giải quyết hậu quả, và những kẻ lừa đảo sẽ tiếp tục lẩn trốn.
.png "Giá vàng trong nước trái chiều, vàng thế giới giảm vì chính sách thuế mới của Trung Quốc")
.png "G7 tung hàng loạt kế đất điếm, Mỹ thêm đồng minh thách thức thế độc tôn của Trung Quốc: Hiệu quả đến đâu?")
