Tối 5/12, tại Lễ trao giải VinFuture 2025, Giải thưởng Chính (trị giá 3 triệu USD, tương đương gần 80 tỷ đồng) đã gọi tên bốn nhà khoa học người Mỹ: TS John T.Schiller, TS Aimee R.Kreimer, GS Maura L.Gillison, và TS Douglas R. Lowy, vì những khám phá và phát triển vắc-xin HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người gây ra.
Trên thực tế, vắc-xin HPV đã được sử dụng cho hàng triệu bé gái và bé trai, và ước tính rằng việc tiêm chủng sẽ ngăn chặn ít nhất 8 triệu ca ung thư mới do HPV gây ra trong vòng 7 thập kỷ tới. Hơn 250 triệu liều vắc-xin đã được tiêm cho hơn 86 triệu bé gái và dự kiến cũng sẽ ngăn ngừa thêm hàng triệu ca bệnh.
Sau lễ trao giải VinFuture 2025, PV đã có cuộc PV với các chủ nhân của Giải thưởng Chính, đặc biệt là liên quan tới vắc-xin HPV.
-Chúc mừng ông/bà vừa đạt Giải thưởng Chính của VinFuture 2025. Giải thưởng này có ý nghĩa thế nào với ông/bà?
TS Douglas R. Lowy: Với tôi, giá trị lớn nhất nằm ngay trong công việc nghiên cứu và những tác động tích cực mà chúng tôi có thể tạo ra cho những người dù chưa từng gặp mặt. Đó là giúp họ sống khỏe mạnh hơn và kéo dài tuổi thọ.
Giải thưởng VinFuture là sự ghi nhận cho những nỗ lực đó. Chúng tôi thực sự may mắn khi được VinFuture lựa chọn, bởi vì có rất nhiều nhà khoa học cùng theo đuổi lĩnh vực nghiên cứu vắc xin HPV. Đồng nghiệp của tôi – TS Gillison - cũng đã có 25 năm gắn bó với nghiên cứu ung thư vùng cổ - miệng. Tất cả những điều này khiến giải thưởng lần này trở nên đặc biệt ý nghĩa đối với chúng tôi.
GS Maura L.Gillison: Tôi cho rằng chúng tôi chỉ là những người đại diện cho cộng đồng các nhà khoa học và bác sĩ trên toàn thế giới, những người đã nỗ lực không ngừng trong nghiên cứu về vắc xin HPV. Chúng tôi thực sự rất may mắn khi được lựa chọn nhận Giải thưởng Chính VinFuture, bởi vì chúng tôi hiểu rằng có rất nhiều nhà nghiên cứu khác cũng đang làm việc trong các lĩnh vực tương tự.
Chúng tôi cũng cảm thấy may mắn vì biết rằng có rất nhiều bác sĩ đã dành nhiều năm để tìm hiểu cách virus gây ung thư, những loại ung thư nào do virus gây ra và làm thế nào để can thiệp vào quá trình bệnh lý ở mọi giai đoạn nhằm cải thiện cuộc sống cho người bệnh, đặc biệt là nỗ lực ngăn ngừa để họ không trở thành bệnh nhân ung thư ngay từ đầu. Ngoài ra, còn là nhiệm vụ quan trọng trong việc điều trị những người không may mắc bệnh, tìm ra phương pháp tối ưu để nâng cao chất lượng sống và cơ hội sống sót của họ.
TS John T.Schiller: Điều tôi muốn nói cũng là điều mà Tiến sĩ Lowy vừa nhấn mạnh, đó là giải thưởng này tôn vinh công tác phòng ngừa bệnh tật. Thực tế phòng bệnh thường không được đánh giá đúng mức. Nếu bạn ngăn ngừa được 1 triệu ca ung thư ở phụ nữ thì không một ai trong số những người không mắc bệnh biết rằng: "Lẽ ra họ đã có thể bị ung thư". Trong khi đó, nếu bạn điều trị và chữa khỏi ung thư cho 100 bệnh nhân, thông tin ấy sẽ xuất hiện trên khắp các mặt báo. Thực tế thì phòng ngừa diễn ra trong thầm lặng và vì thế cũng thường bị xem nhẹ.
TS Aimee R.Kreimer: Giải thưởng VinFuture ngày càng có tiếng vang và có sức ảnh hưởng lớn ở Việt Nam, trong khu vực cũng như trên toàn thế giới. Vì vậy, tôi hy vọng rằng việc Hội đồng Giải thưởng VinFuture quyết định vinh danh nghiên cứu về vắc xin HPV sẽ giúp nâng cao nhận thức, mở rộng mức độ tiếp cận, đồng thời củng cố sự hiểu biết về tầm quan trọng của vắc xin này. Bởi vì cuối cùng, điều mà tất cả chúng tôi mong muốn là nhiều bé gái được tiêm vắc xin HPV hơn, để sau này các em không trở thành bệnh nhân ung thư.
Vì thế, theo tôi, giải thưởng VinFuture có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Nó khuếch đại những thông điệp mà chúng tôi đã nỗ lực truyền tải suốt nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ và hy vọng sẽ giúp chúng tôi đạt được mục tiêu. Đó là nhiều người được tiêm vắc xin HPV hơn, để họ không phải đối mặt với nguy cơ ung thư trong tương lai.
-Cơ duyên nào đã đưa các chuyên gia tập trung nghiên cứu lĩnh vực ung thư, đặc biệt là ung thư cổ tử cung? Ở Việt Nam, chương trình tiêm vắc xin phòng ung thư cổ tử cung đã được triển khai khá lâu. Thông thường chúng tôi tiêm khoảng hai đến ba liều cho trẻ em gái từ 9 đến 26 tuổi. Liệu có thể tiêm cho những người trên 26 tuổi hay không, và hiệu quả của việc tiêm ở độ tuổi đó như thế nào?
TS John T.Schiller: Từ thập niên 1980 người ta phát hiện HPV là nguyên nhân chính gây ung thư cổ tử cung. Không nhiễm HPV thì sẽ không nhiễm ung thư cổ tử cung, đúng không nào? Không cần phải là một nhà khoa học lỗi lạc để hiểu được điều này. Nhưng suốt 10 năm không có vắc xin hiệu quả và cả thử nghiệm trên động vật cũng không cho ra kết quả tốt. Đó là thời điểm chúng tôi nảy ra một ý tưởng khác. Thay vì chỉ lấy những đoạn rất nhỏ của protein virus, chúng tôi sẽ lấy toàn bộ một loại protein và để nó tự lắp ráp thành cấu trúc giống virus. Đó chính là chìa khóa khi cấu trúc này tạo ra lượng lớn kháng thể bám vào virus và ngăn chặn nhiễm bệnh.
GS Maura L.Gillison: Trả lời cho câu hỏi là làm thế nào chúng tôi bước vào lĩnh vực này, làm thế nào chúng tôi lại hứng thú với nó, và những động lực nào thúc đẩy chúng tôi. Thực tế thì tôi vừa là bác sĩ y khoa vừa có bằng tiến sĩ về dịch tễ học, thống kê sinh học và nghiên cứu lâm sàng.
Trong quá trình đào tạo, tôi đã rất hào hứng và quan tâm đến việc nghiên cứu mối quan hệ giữa nhiễm trùng và ung thư. Lý do tôi quan tâm đến điều này là vì khi một bệnh nhiễm trùng được biết là gây ung thư, có rất nhiều cơ hội để can thiệp vào quá trình phát triển của ung thư thông qua các bước gồm sàng lọc, dự phòng, điều trị. Bạn thậm chí có thể sử dụng dữ liệu nghiên cứu để cải thiện các phương pháp điều trị.
Đó cũng là lý do tại sao tôi lại hứng thú với lĩnh vực này. Tôi cũng thấy rằng HPV không chỉ gây ung thư cổ tử cung ở phụ nữ mà còn gây ra các bệnh nguy hiểm khác như ung thư hậu môn, cũng như các bệnh ảnh hưởng đến nam giới. Tuy nhiên, khi nói về ung thư, chúng ta vẫn thấy có sự do dự và định kiến đối với phụ nữ mắc bệnh. Do vậy, việc đưa nam giới tham gia vào các chương trình liên quan đến HPV sẽ khiến kế hoạch trở nên trung lập về giới hơn, và cho thấy rằng đây là vấn đề của toàn nhân loại, chứ không chỉ của phụ nữ.
TS Aimee R. Kreimer: Khi tôi bắt đầu sự nghiệp nghiên cứu, chúng tôi bắt đầu thấy những dấu hiệu cho thấy vắc-xin HPV sẽ có hiệu quả trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng. Tôi thực sự bị thu hút bởi ý tưởng rằng nhiễm trùng HPV có thể ảnh hưởng đến rất nhiều vị trí trên cơ thể như cổ tử cung, âm hộ, âm đạo, tất cả các vùng sinh dục ở phụ nữ, cũng như dương vật và hậu môn ở nam giới.
Sau đó, GS Gillison chỉ ra rằng cổ họng cũng có thể bị ảnh hưởng và có thể phát triển ung thư do HPV. Trong khi đó, có một loại vắc-xin đang được phát triển. Tôi thấy thật thú vị khi chỉ một loại vắc-xin duy nhất có thể giảm nguy cơ ung thư ở rất nhiều bộ phận khác nhau của cơ thể. Hãy tưởng tượng rằng một loại vắc-xin có thể ngăn ngừa ung thư ở nhiều vị trí (cười – PV).
Tôi cũng xin trả lời cho câu hỏi về việc tiêm vắc-xin cho phụ nữ lớn tuổi hoặc phụ nữ trong độ tuổi 20 và 30. Cách thức hoạt động của vắc-xin HPV là ngăn chặn nhiễm trùng xâm nhập vào tế bào. Một khi nhiễm trùng đã xâm nhập vào tế bào thì vắc-xin không thể giúp ích. Vì vậy, đối với phụ nữ ở độ tuổi 26, 27 hoặc 35, họ thường đã bị nhiễm bệnh. Do đó, cách chúng ta ngăn ngừa ung thư cổ tử cung ở những người đã bị nhiễm bệnh là thông qua sàng lọc.
Bạn vẫn có thể tiêm vắc-xin HPV cho phụ nữ ở độ tuổi cuối 20, nhưng khả năng nó giúp ích cho họ thấp hơn so với các cô gái trẻ chưa bị nhiễm HPV. Đối với các cô gái trẻ, tiêm vắc-xin HPV rất hiệu quả, trong khi đối với phụ nữ lớn tuổi chúng ta có thể sử dụng phương pháp sàng lọc ung thư cổ tử cung.
TS John T.Schiller: Tôi xin bổ sung thêm. Như chúng ta cũng thấy, phụ nữ lớn tuổi dễ bị ảnh hưởng bởi HPV hơn. Nguyên nhân chủ yếu là do hệ miễn dịch. Hầu hết hệ miễn dịch có cơ chế tự loại bỏ các vi khuẩn xâm nhập, nhưng thực tế vẫn có một số trường hợp virus HPV tồn tại trong cơ thể và chúng ta có thể có một số phương án dự phòng. Đó cũng là mục đích của chúng tôi khi thực hiện việc sàng lọc này.
"Chỉ với 1 mũi tiêm, chúng ta có thể giúp con gái hoặc con trai mình giảm tới 90% nguy cơ mắc ung thư"
-Hiện nay, việc tiêm vắc-xin phòng ngừa HPV cho các chị em phụ nữ đã khá phổ biến trong khi nam giới cũng là đối tượng nguy cơ nhưng vẫn chưa thực sự quan tâm. Xin ông/bà phân tích kỹ các nguy cơ của virú HPV đối với nam giới và tầm quan trọng của việc đi tiêm ở lứa tuổi phù hợp?
GS Maura L.Gillison: Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng HPV có thể gây ung thư vòm họng, cụ thể là ở phía sau họng, amidan và gốc lưỡi. Tỷ lệ ung thư này đã tăng đáng kể ở Mỹ và các nước phương Tây khác như châu Âu, Úc và Nhật Bản. Sự gia tăng này cũng đã được quan sát thấy ở nam giới kể từ khoảng những năm 1980 và hiện nay đã trở thành loại ung thư tăng nhanh nhất ở nam giới tại Mỹ.
Nam giới cũng có thể có nguy cơ mắc ung thư hậu môn. Đặc biệt, nam giới quan hệ tình dục đồng giới được coi là nhóm có nguy cơ cao, bởi vì họ có tỷ lệ ung thư hậu môn cực kỳ lớn. Tuy nhiên, vắc-xin HPV đã được chứng minh là có thể ngăn ngừa nhiễm trùng hậu môn ở nam giới.
Về chiến lược tiêm chủng, tôi nghĩ mục tiêu quan trọng nhất là đạt được sự bảo vệ cộng đồng, bởi vì hầu hết các trường hợp nhiễm HPV đều lây truyền qua đường tình dục. Do đó, nếu bạn tiêm vắc-xin cho một tỷ lệ nhất định trong dân số, bạn có thể giúp bảo vệ cho những người chưa được tiêm vắc-xin.
TS Aimee R.Kreimer: Mục tiêu của chương trình tiêm chủng là để ngăn ngừa ung thư và tất nhiên là ngăn ngừa tử vong do ung thư. Vì vậy, chúng ta nghĩ về việc nên tiêm vắc-xin cho bao nhiêu người, cho ai để ngăn ngừa những loại ung thư này. Thông thường, các nghiên cứu cho thấy chúng ta nên tiêm vắc-xin HPV cho các bé gái khoảng 11 tuổi, trước khi quan hệ tình dục, vì chúng ta đang ngăn ngừa nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục. Nếu có nhiều nguồn lực hơn hoặc nhiều liều vắc-xin hơn thì giải pháp thường là tiêm vắc-xin cho nhiều bé gái hơn. Vì vậy, nếu ban đầu kế hoạch là tiêm cho các bé gái 11 tuổi, có thể chúng ta sẽ thêm các bé gái 11 và 12 tuổi, hoặc từ 11 - 13 tuổi.
Ngoài ra, một trong những lý do, mặc dù dữ liệu không đầy đủ cho thấy là khi vắc-xin được tiêm cho cả bé gái và bé trai, dường như có ít sự do dự hơn về vắc-xin và ít lo lắng hơn về việc "tại sao chúng ta chỉ tiêm vắc-xin cho bé gái?". Vì vậy, đây cũng là một điểm cần cân nhắc khi so sánh việc chỉ tiêm vắc-xin cho trẻ em gái với việc triển khai chương trình tiêm vắc-xin HPV phổ cập cho cả bé trai và bé gái. Tất nhiên, như GS Gillison đã nói, bé trai cũng mắc các bệnh và ung thư do HPV gây ra, nhưng tỷ lệ mắc bệnh ở nhiều nơi thấp hơn so với bé gái và phụ nữ. Đó cũng là lý do tại sao các chương trình tiêm vắc-xin HPV thường ưu tiên trẻ em gái và phụ nữ trước.
Theo tôi, điều quan trọng nhất là tất cả các quốc gia nên triển khai vắc xin HPV cho các trẻ em gái vì càng sớm thì hiệu quả sẽ càng cao. Bởi vì các loại vắc xin này đã được chứng thực là rất an toàn và nó có khả năng bảo vệ rất là tốt đối với các căn bệnh liên quan đến HPV.
TS John T.Schiller: Tôi xin bổ sung thêm ý của TS Aimee R.Kreimer. Đầu tiên, chúng ta cứ tiêm hết các bé gái từ 11 - 15 tuổi thay vì chỉ tiêm cho bé gái 11 tuổi trong giai đoạn tạm thời. Điều này chỉ áp dụng trong thời kỳ triển khai ban đầu của chương trình, nhằm 'bù' cho những bé gái sắp vượt quá độ tuổi phù hợp để tiêm. Sau vài năm đầu, khi việc tiêm bù này đã hoàn tất thì nguồn lực có thể được chuyển sang tiêm cho bé trai.
Mỗi liều vắc xin mà chúng ta cung cấp cho những trẻ em gái ở tuổi vị thành niên cũng sẽ giúp chúng ta rất là nhiều trong việc phòng chống những căn bệnh sau này.
Cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh một thông điệp tới cộng đồng. Đó là chúng ta có thể giúp con gái hoặc con trai mình giảm tới 90% nguy cơ mắc một căn bệnh ung thư khủng khiếp trong tương lai, chỉ với một mũi tiêm duy nhất, thì vì lý do gì chúng ta lại không lựa chọn cho con cái mình?
"Chúng tôi sẵn lòng giúp Việt Nam giảm mạnh ung thư do HPV"
-Xin ông/bà chia sẻ về giải pháp để giảm giá thành và tăng mức độ bao phủ của vắc-xin HPV? Ông/bà có lời khuyên gì đối với chính phủ hoặc là doanh nghiệp để thúc đẩy tiêm chủng mở rộng đối với loại vắc-xin này?
TS Aimee R.Kreimer: Vắc-xin HPV là một loại vắc-xin (rất quan trọng, có khả năng ngăn ngừa nhiễm HPV, một loại vi-rút gây ung thư cổ tử cung ở phụ nữ và có thể gây ung thư ở các vị trí giải phẫu khác.
Chúng tôi đã nỗ lực hết sức để xây dựng bằng chứng khoa học để chứng minh cần tiêm bao nhiêu liều vắc-xin để ngăn ngừa bệnh. Chúng tôi đã chứng minh được rằng chỉ cần một liều duy nhất là có thể bảo vệ gần như hoàn toàn phụ nữ khỏi nhiễm HPV cổ tử cung. Cần nhấn mạnh rằng HPV là nguyên nhân tất yếu gây ung thư cổ tử cung. Nếu ngăn ngừa HPV bằng vắc-xin, chúng ta sẽ ngăn ngừa được ung thư cổ tử cung.
Tôi muốn bổ sung thêm rằng, tiêm vắc xin HPV chính là một khoản đầu tư cho tương lai. Thực tế, bạn tiêm vắc xin ngay bây giờ, nhưng phải 10 - 15 năm sau mới nhìn thấy lợi ích rõ rệt. Tuy nhiên, ở những quốc gia có nhiều ưu tiên y tế cấp bách khác, việc phân bổ nguồn lực cho một chương trình mà hiệu quả xuất hiện trong tương lai có thể là một thách thức.
Đây cũng là lý do tầm soát ung thư cổ tử cung vô cùng quan trọng. Khi tầm soát và phát hiện những tổn thương tiền ung thư ở phụ nữ, lợi ích sẽ đến gần như ngay lập tức. Đó là điều trị sớm giúp ngăn họ tiến triển thành ung thư. Vì thế, hai biện pháp này phải đi cùng nhau: Tiêm vắc xin HPV cho trẻ em gái và tầm soát ung thư cổ tử cung cho phụ nữ. Chỉ có làm như vậy mới có thể giảm được gánh nặng ung thư cổ tử cung.
TS John T.Schiller: Liên quan đến khả năng chi trả hay là chi phí vắc-xin, theo tôi, sự đắt đỏ ở đây chính là vì chúng được nhập khẩu từ các nước có thu nhập cao. Để giảm chi phí, một trong những điều chúng tôi đang cố gắng vận động là việc sản xuất vắc-xin thực hiện ở ngay các nước có thu nhập trung bình.
Như chúng ta đã biết, vắc xin đã được sản xuất tại Trung Quốc và Ấn Độ. Một số nhà sản xuất tại đây hiện đã được cơ quan quản lý phê duyệt và thậm chí được WHO tiền thẩm định để cung cấp vắc-xin tại các quốc gia được WHO tài trợ. Điều này sẽ giúp giảm đáng kể chi phí vắc-xin. Chúng tôi sẵn lòng giúp đỡ các đơn vị hay công ty sản xuất nào có mong muốn xây dựng nhà máy hay là cơ sở sản xuất vắc xin này ở Việt Nam.
TS Aimee R.Kreimer: Tôi xin nói thêm rằng, trong khi TS John T.Schiller thường làm việc với các công ty để thảo luận về chuyển giao công nghệ và hỗ trợ phát triển vắc-xin HPV để sử dụng trong nước, tôi thường trao đổi với Bộ Y tế và các tổ chức chính phủ khác để giúp phổ biến dữ liệu và thông tin về vắc-xin HPV, hiệu quả và dịch tễ học của vắc-xin HPV, giúp cung cấp thông tin cho việc ra quyết định về chính sách. Vì vậy, tôi cũng rất sẵn lòng trao đổi với bất kỳ tổ chức chính phủ nào tại Việt Nam quan tâm đến việc áp dụng vắc-xin HPV trong Chương trình Quốc gia.
TS Douglas R. Lowy: TS John T.Schiller đã đến Việt Nam hơn 10 năm trước với mục tiêu rõ ràng là hỗ trợ Việt Nam trong việc sản xuất vắc-xin. Vì vậy, chúng tôi luôn sẵn sàng hợp tác với các quốc gia, trong đó có Việt Nam. TS Aimée có thể hỗ trợ trong việc triển khai các chương trình, bởi vì cô ấy có khả năng tổ chức những thử nghiệm lâm sàng quy mô rất lớn. Còn chúng tôi có thể hỗ trợ theo nhiều cách khác nhau.
Với tôi, một yếu tố rất quan trọng đang được nhấn mạnh hơn nhờ Giải thưởng VinFuture chính là vai trò của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Nghiên cứu do TS Aimée dẫn dắt tại Costa Rica vừa được công bố trong tuần này, cho thấy chỉ cần một liều vắc-xin là đủ. Chúng tôi tin rằng kết quả này cộng với sự ghi nhận của Giải thưởng VinFuture sẽ dẫn tới khuyến nghị mạnh mẽ hơn nữa từ WHO về việc tiêm một liều vắc-xin HPV. Điều đó sẽ giúp tăng tỷ lệ tiêm chủng.
Tôi vẫn hay nói rằng dù chúng tôi không phải là các nhà kinh tế, nhưng chúng tôi cũng hiểu rằng một liều chắc chắn sẽ rẻ hơn hai liều (cười – PV).
Xin cảm ơn ông/bà đã chia sẻ!
Các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của virus papilloma ở người (HPV) do TS Douglas Lowy và TS John Schiller thực hiện đã tạo tiền đề cho sự phát triển của các loại vắc-xin HPV hiệu quả cao, giúp ngăn ngừa hàng triệu ca ung thư cổ tử cung, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Hơn nữa, việc tiêm chủng HPV với phác đồ liều đơn, được xác nhận qua các nghiên cứu lâm sàng có tính bước ngoặt của TS Aimée Kreimer đã mở rộng khả năng tiếp cận trên toàn cầu và hiện đã được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị.
Ngoài ra, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm dịch tễ học của GS Maura Gillison và TS Kreimer cũng đã xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu – cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể được giảm thiểu nhờ tiêm vắc-xin HPV. Thành tựu của 4 nhà khoa học người Mỹ đã cứu sống hàng triệu người và sẽ tiếp tục góp phần làm giảm gánh nặng ung thư toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới.
