Camera AI giao thông mắc lỗi khó hiểu từng khiến 2.000 tài xế ở đây dính phạt oan, 626 người bị tước bằng

Sử dụng camera thông minh hay sau này là camera AI trong quản lý giao thông không phải là điều quá mới mẻ. Nhiều quốc gia đã tiên phong dùng phương thức này từ lâu, tiêu biểu như Úc, Anh và Pháp.

Tuy nhiên, mỗi quốc gia lại có những cách áp dụng và sử dụng công nghệ khác nhau, dẫn đến những kết quả cũng có cả những thành công lẫn sai sót.

Ức - Tiên phong nhưng “hơi lỗi”

Úc, đặc biệt là bang New South Wales (NSW), được coi là "cái nôi" của việc ứng dụng AI vào phạt nguội hành vi lái xe. Sự quyết liệt trong chính sách của Úc cung cấp những dữ liệu quý giá nhất về hiệu quả thay đổi hành vi cũng như những bài học đắt giá về quy trình quản lý.

NSW là nơi triển khai chương trình camera phát hiện điện thoại di động đầu tiên trên thế giới vào tháng 12/2019. Khác với cách tiếp cận truyền thống là đặt biển báo cảnh báo trước vị trí có camera, NSW áp dụng chiến lược không báo trước, tạo ra tâm lý "bất cứ lúc nào cũng có thể bị giám sát".

Từ khi bắt đầu chương trình đến cuối năm 2022, tỷ lệ vi phạm sử dụng điện thoại bị phát hiện bởi camera đã giảm 6 lần. Tỷ lệ tử vong do tai nạn giao thông tại NSW đã giảm từ 4.4 xuống 3.5 người trên 100.000 dân mỗi năm trong giai đoạn triển khai.

Trung tâm An toàn Đường bộ NSW (NSW Centre for Road Safety) ước tính rằng nếu chương trình duy trì mức độ răn đe từ 30-40%, bang này sẽ ngăn chặn được từ 86 đến 115 ca thương vong mỗi năm. Về mặt kinh tế, điều này tương đương với việc tiết kiệm chi phí xã hội khoảng 33,6 triệu đô la Úc hàng năm.

Trong khi NSW là hình mẫu về hiệu quả, Queensland lại là bài học cảnh tỉnh về những rủi ro khi triển khai công nghệ mà thiếu các đánh giá tác động đầy đủ.

Vào tháng 9/2023, hệ thống xử lý vi phạm của Queensland đã gặp một sự cố nghiêm trọng. Khoảng 2.000 tài xế đã bị cấp sai thông báo phạt, dẫn đến việc 626 người bị tước bằng lái oan.

Không phải do AI nhận diện sai hình ảnh, mà do lỗi thiết kế phần mềm trong quy trình xử lý hậu kỳ. Hệ thống đã áp dụng sai quy tắc "nhân đôi điểm phạt" cho các lỗi không thuộc diện áp dụng. Sự cố này buộc chính quyền phải rà soát lại toàn bộ quy trình, hoàn trả tiền phạt và khôi phục điểm số, đồng thời đặt ra câu hỏi về độ chính xác của hệ thống hành chính tự động.

Tại Victoria, mặc dù có sự kiểm duyệt của con người, các sai sót vẫn lọt lưới. Một trường hợp điển hình lan truyền trên mạng xã hội liên quan đến một tài xế bị phạt 661 AUD vì AI (và nhân viên thẩm định) nhầm lẫn hành động anh ta đặt tay lên tai là đang cầm điện thoại.

Trong một trường hợp khác, một vật thể hình chữ nhật màu đen trên đùi tài xế bị nhận diện nhầm là điện thoại. Những vụ việc này đặt ra câu hỏi về "độ phân giải nhận thức" của cả AI và con người khi xử lý hàng triệu hình ảnh trong trạng thái mệt mỏi.

Vương Quốc Anh: Nhiều vụ phạt sai

Vương quốc Anh đang trải qua một giai đoạn mâu thuẫn. Một mặt, họ là nơi phát triển các công nghệ tiên tiến (như các thử nghiệm của Acusensus và Redspeed); mặt khác, họ đang đối mặt với sự sụp đổ niềm tin đối với hệ thống "Cao tốc Thông minh" (Smart Motorways).

Khái niệm "Smart Motorways" tại Anh dựa trên việc loại bỏ làn dừng khẩn cấp cứng để mở rộng làn đường xe chạy, phụ thuộc hoàn toàn vào hệ thống camera và radar để phát hiện sự cố và điều tiết tốc độ.

Vào cuối năm 2025, một cuộc điều tra đã phơi bày lỗi kỹ thuật nghiêm trọng trên các camera biến đổi tốc độ loại HADECS 3.

Có một độ trễ khoảng 10 giây giữa thời điểm biển báo điện tử trên giá long môn thay đổi tốc độ giới hạn và thời điểm camera cập nhật thông số mới. Ví dụ, khi biển báo tăng tốc độ từ 50 lên 60 dặm/giờ, camera vẫn giữ mức kích hoạt ở 50 dặm/giờ trong 10 giây tiếp theo.

Những tài xế tuân thủ biển báo và tăng tốc ngay lập tức đã bị camera ghi lại là vi phạm. Hơn 36.000 vụ việc bị coi là truy tố sai. Ít nhất 2.650 lượt kích hoạt sai đã được xác nhận.

Cảnh sát tại 22 khu vực phải tạm dừng cưỡng chế phạt từ các camera bị ảnh hưởng. National Highways (Cơ quan quản lý đường cao tốc) phải công khai xin lỗi, hoàn trả tiền phạt và xóa điểm phạt cho hàng nghìn tài xế.

Không chỉ camera tốc độ, hệ thống radar phát hiện xe dừng đỗ (Stopped Vehicle Detection - SVD) – xương sống an toàn của cao tốc thông minh – cũng gặp vấn đề nghiêm trọng.

Dữ liệu Tự do Thông tin (FOI) cho thấy có tới 392 sự cố mất điện từ tháng 6/2022 đến tháng 2/2024, khiến radar và camera "mù" trong nhiều ngày. Tại một số giao lộ quan trọng như M6 và M62, hệ thống đã ngừng hoạt động tới 5 ngày liên tục. Sự bất ổn này đã khiến công chúng Anh phản đối mô hình Smart Motorways, coi đây là "bẫy tử thần".

Pháp – Camera bị phá

Pháp đang trong quá trình thay thế toàn bộ hệ thống cũ bằng các "Radars Tourelles" (Radar Tháp) sử dụng thiết bị Mesta Fusion 2. Đây là dòng thiết bị hiện đại nhất thế giới hiện nay.

Đây là hệ thống có thể theo dõi 126 xe cùng lúc. Đặc biệt, độ phân giải 36MP cho phép nhìn rõ khuôn mặt và hành vi bên trong xe. Dự luật tài chính 2025 đã phân bổ 46,3 triệu Euro để nâng cấp phần mềm và mở rộng mạng lưới lên 4.160 thiết bị. Mục tiêu là đến năm 2026, hệ thống sẽ chính thức phạt tự động các lỗi: không thắt dây an toàn, dùng điện thoại, và không giữ khoảng cách an toàn.

Mặc dù camera có khả năng kỹ thuật để bắt lỗi điện thoại từ năm 2019, nhưng đến cuối năm 2024, Pháp vẫn chưa thể phạt nguội tự động các lỗi này.

Theo đó, quy trình "Homologation" (phê duyệt kiểu loại) của Pháp cực kỳ khắt khe. Thiết bị phải chứng minh độ chính xác tuyệt đối trong mọi điều kiện môi trường để được công nhận là bằng chứng pháp lý. Đến nay, chưa có chứng nhận nào được cấp cho tính năng phát hiện điện thoại/dây an toàn của Mesta Fusion 2. Do đó, dữ liệu hiện tại chỉ mang tính chất thống kê hoặc thử nghiệm.

Bên cạnh đó, không nơi nào trên thế giới mà camera giao thông bị tấn công dữ dội như tại Pháp.

Trong cao điểm phong trào "Gilets Jaunes" (2018-2019), khoảng 75% tổng số camera trên toàn quốc đã bị phá hủy, sơn đen hoặc đốt cháy. Sự kiện tái diễn vào năm 2024 trong các cuộc biểu tình khiến tỷ lệ hoạt động của camera giảm từ 88% xuống 81%. Chi phí sửa chữa lên tới hàng chục triệu Euro và ngân sách thất thu khoảng 500 triệu Euro tiền phạt.

Dù AI được quảng cáo là chính xác, thực tế tại Anh (lỗi đồng bộ) và Úc (nhầm lẫn hình ảnh) cho thấy công nghệ chưa hoàn hảo. Điều này cho thấy không thể loại bỏ hoàn toàn yếu tố con người. Quy trình kiểm duyệt kép là bắt buộc. Ngoài ra, cần có cơ chế khiếu nại đơn giản, miễn phí cho người dân khi bị phạt oan, tránh tình trạng "được vạ thì má đã sưng".

Nhìn chung, hệ thống camera AI đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử quản lý giao thông. Dù còn đang trong quá trình hoàn thiện nhưng hiệu quả rõ rệt của nó là không thể bác bỏ.