Trung Quốc khiến cả thế giới chịu cú sốc chưa từng có

Tại vùng ngoại ô thành phố Surakarta, từng được mệnh danh là thủ đô hoàng gia cũ của đảo Java và nổi tiếng với nghề thủ công vải Batik truyền thống, hàng chục nhà máy dệt may từng sầm uất nay đã đóng cửa im lìm. Phía sau những cánh cổng rỉ sét là sự lụi tàn của một ngành công nghiệp từng nuôi sống hàng triệu lao động địa phương.

Ở một quán cà phê không xa nơi từng làm việc suốt hơn 3 thập kỷ, Hariyanto, 53 tuổi, cựu quản lý cấp thấp của một công ty may mặc, nói rằng hàng nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc là nguyên nhân chính khiến ngành dệt may Indonesia lụi bại. 

Ông là một trong số khoảng 1.500 lao động bị cho nghỉ việc trong năm qua và hiện đang dẫn đầu vụ kiện đòi tiền lương và trợ cấp thất nghiệp từ công ty đang bên bờ phá sản.

Theo Hiệp hội Sản xuất Xơ sợi Indonesia, chỉ trong 2 năm qua, quốc gia này đã mất khoảng 250.000 việc làm trong ngành dệt may và thêm nửa triệu việc làm nữa đang đứng trước nguy cơ biến mất trong năm 2025. Điều đó đồng nghĩa với việc cứ 4 người lao động trong ngành thì có 1 người đối mặt với nguy cơ thất nghiệp. Đây là tốc độ sụp đổ nhanh gấp nhiều lần so với “Cú sốc Trung Quốc” mà Mỹ từng trải qua giai đoạn 1999-2011.

Giáo sư Gordon Hanson, Trường Chính sách Công Harvard Kennedy, gọi đây là “Cú sốc Trung Quốc 2.0 hoặc 3.0”, khi năng lực sản xuất khổng lồ của Trung Quốc buộc họ phải tìm đầu ra ở khắp nơi trên thế giới, trong đó có Đông Nam Á. Ông cảnh báo: “Tác động chính trị sẽ rất nghiêm trọng. Người dân sẽ nổi giận.”

Tương tự như những gì từng xảy ra tại Mỹ, khi các thị trấn công nghiệp bị bỏ hoang góp phần đưa ông Trump lên nắm quyền với khẩu hiệu “đưa việc làm trở về nước Mỹ”, Indonesia đang chứng kiến làn sóng bất mãn ngày càng lớn. Tổng thống Trump khi quay lại Nhà Trắng đã tăng thêm 20% thuế với hàng hóa Trung Quốc kể từ tháng 1/2025 và đe dọa sẽ còn tăng mạnh hơn.

Trung Quốc buộc phải đẩy mạnh xuất khẩu hơn nữa, nhất là sau khi Chủ tịch Tập Cận Bình chủ động giải quyết bong bóng bất động sản và bơm vốn mạnh vào sản xuất công nghiệp. Kết quả là, thặng dư thương mại của Trung Quốc lập kỷ lục gần 1.000 tỷ USD trong năm 2024.

Hàng hóa dư thừa, từ xe điện, tấm pin mặt trời, thép cho đến áo quần và thiết bị điện gia dụng, tràn vào các thị trường mới nổi, trong đó Đông Nam Á trở thành “nạn nhân gần nhất”.

Các nền kinh tế như Indonesia, Thái Lan, Ấn Độ, Mexico và Malaysia đang đối mặt với làn sóng hàng giá rẻ làm tê liệt sản xuất trong nước. Các sàn thương mại điện tử như Temu và Shein cũng khiến hàng triệu đơn hàng lẻ từ Trung Quốc ồ ạt đến tay người tiêu dùng địa phương, bóp nghẹt doanh nghiệp bản xứ.

Trong năm nay, một số nước đã có phản ứng mạnh. Mexico nâng thuế nhập khẩu dệt may Trung Quốc lên 35%, Malaysia áp thuế 10% với hàng online giá thấp, còn Việt Nam yêu cầu Temu và Shein ngừng hoạt động do vi phạm đăng ký kinh doanh và thuế. 

Nhưng đa số các chính phủ vẫn phải đưa ra những biện pháp khéo léo để tránh khiến Bắc Kinh nổi giận, vì đây là đối tác thương mại lớn nhất, đồng thời là nhà đầu tư chiến lược trong các dự án điện, đường sắt cao tốc và khai khoáng.

Tổng thống Prabowo Subianto, người vừa nhậm chức với tỉ lệ ủng hộ cao, cho đến nay vẫn tránh đối đầu trực diện với Trung Quốc. Ông đe dọa sẽ đánh chìm tàu buôn lậu vải vóc và tìm cách cứu tập đoàn dệt may Sritex, nơi từng cung cấp cho Uniqlo, H&M và Zara, đang ngập trong nợ nần và có kế hoạch cắt giảm hàng chục nghìn lao động. Song, ông vẫn chưa ủng hộ biện pháp mạnh tay như đề xuất áp thuế 200% với hàng Trung Quốc từng được các bộ trưởng Indonesia nêu ra.

Giới quan sát cho rằng, với xu hướng dân túy và ưu tiên bảo hộ, ông Prabowo có thể sẽ hành động mạnh mẽ hơn trong thời gian tới nhất là khi người dân đang chịu ảnh hưởng trực tiếp.

Tại làng Laweyan, cái nôi của nghề vẽ Batik truyền thống hàng trăm năm, các cửa hàng vắng lặng trong mùa thấp điểm. Chủ tịch hiệp hội Batik địa phương, ông Alpha Febela Priyatmono, chia sẻ đầy lo lắng: “Chúng tôi từng bán 90 chiếc áo mỗi ngày, nay chỉ còn 10. Hàng Trung Quốc là thách thức lớn nhất. Cả làng có nguy cơ biến mất.”

Tham khảo BNB