Tiến sĩ danh giá nhưng vẫn bị từ chối xin việc gần 20 lần: "Tôi đi phỏng vấn liên tục nhưng đều thất bại"

Hai tháng sau khi hoàn tất chương trình tiến sĩ, Anja Ren, 29 tuổi, đã nộp hơn 18 hồ sơ xin việc và nhận được nhiều lời mời phỏng vấn. Tuy nhiên, lần nào cũng không thành công.

“Xin việc thời nay thật sự quá khó,” Anja chia sẻ sau khi liên tục ứng tuyển vào vị trí giảng viên tại nhiều trường đại học.

Emma Huang, 31 tuổi, tốt nghiệp tiến sĩ văn học tại một trường hàng đầu Trung Quốc, cũng thừa nhận khó có thể nhận được một vị trí ở giảng đường. Thành tích của cô chỉ dừng ở một bài báo khoa học cấp C, không đủ sức cạnh tranh. Cô đang cân nhắc tiếp tục chương trình sau tiến sĩ, dù con đường sự nghiệp phía trước vẫn nhiều rủi ro.

Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp cắt giảm tuyển dụng, không ít sinh viên chọn học tiếp cao học với hy vọng bằng cấp cao mang lại lợi thế. Nhưng thực tế cho thấy, tấm bằng tiến sĩ không đồng nghĩa với “tấm vé an toàn”, mà chỉ mở ra một cuộc đua mới đầy áp lực.

Tại Trung Quốc, những người vừa nhận bằng tiến sĩ như Anja phải bước vào cuộc cạnh tranh khốc liệt để tìm chỗ đứng. Theo The World of Chinese, riêng trong năm 2024, cả nước có trên 97.000 tân tiến sĩ – con số gấp đôi so với mười năm trước. Trái lại, số lượng biên chế tại các trường đại học và viện nghiên cứu chỉ tăng khoảng 10%.

Số liệu từ nền tảng tuyển dụng Zhilian cho thấy, năm 2024 chỉ 44% tiến sĩ tìm được việc làm, giảm hơn 12% so với năm trước. Với nhóm có bằng cử nhân, tỷ lệ cũng chỉ nhỉnh hơn đôi chút, đạt 45,4%. Điều này phản ánh sự bế tắc của thị trường lao động trình độ cao, nơi nhiều người dù được tuyển dụng vẫn phải đảm nhận công việc không yêu cầu tới bằng thạc sĩ hay tiến sĩ.

Trong các thư viện, nhiều nghiên cứu sinh tiến sĩ miệt mài làm việc để kịp có thêm công trình được công bố – một điều kiện gần như bắt buộc để tăng cơ hội xin việc.

Tình trạng này không chỉ diễn ra ở Trung Quốc. Trên phạm vi toàn cầu, số người có bằng tiến sĩ tăng 3–5% mỗi năm, trong khi số lượng vị trí giảng dạy lâu dài tăng rất chậm, thậm chí sụt giảm ở nhiều quốc gia.

Khảo sát do tạp chí Nature (Mỹ) công bố tháng 6 cho thấy mức độ cạnh tranh đặc biệt gay gắt tại Trung Quốc và Ấn Độ. Ở Mỹ, chỉ 17% tiến sĩ các ngành STEM tìm được vị trí giảng viên lâu dài trong vòng ba năm sau khi tốt nghiệp, trong khi khoảng 68.000 người phải chấp nhận các công việc nghiên cứu sau tiến sĩ (postdoc). Các nước châu Âu cũng ghi nhận thực trạng tương tự.

Khi nguồn cung nhân lực học thuật gia tăng, các trường đại học đưa ra tiêu chuẩn khắt khe hơn, yêu cầu ứng viên phải có công bố trên tạp chí hạng A hoặc đã chủ trì các dự án lớn.

Áp lực công bố công trình khoa học không dừng lại khi đã đi làm. Một số trường danh tiếng, chẳng hạn Đại học Thanh Hoa, áp dụng quy định “có bài báo khoa học hoặc sẽ bị sa thải”. Cách làm này cũng lan xuống nhiều trường hạng trung.

Khi liên hệ với các giảng viên cũ, Anja được cho biết hệ thống đánh giá dựa trên số lượng công bố và dự án đã trở thành quy chuẩn từ năm 2021, khiến áp lực càng gia tăng.

Dưới sức ép này, nhiều nghiên cứu sinh phải đánh đổi sức khỏe và đời sống cá nhân. Anja chia sẻ, trong thời gian học tiến sĩ, cô từng mất ngủ suốt hai năm liền vì kết quả nghiên cứu không đạt yêu cầu của giáo sư hướng dẫn.

Mặc dù vậy, không ít người vẫn ngần ngại rời bỏ học thuật sau nhiều năm gắn bó, bởi lo ngại sẽ bị đánh giá thấp nếu chuyển sang ngành nghề khác.

Pan Ying, 33 tuổi, tiến sĩ ngành sinh học, nhận xét rằng chương trình đào tạo tiến sĩ ở Trung Quốc chủ yếu thiên về nghiên cứu hàn lâm, ít gắn với thực tiễn.

Tuy nhiên, trong xã hội, bằng cấp học thuật từ lâu vẫn được xem trọng.

“Ít nhất thì việc học tiến sĩ giúp tôi rèn được tư duy logic, làm việc có hệ thống và phát triển bản thân,” Pan nói.

*Theo The World of Chinese