The Economist: Thời kỳ ‘phấn khởi’ của kinh tế toàn cầu có thể sẽ không kéo dài, thị trường cần chú ý những 'báo động đỏ' phía trước

The Economist viết, kinh tế toàn cầu vẫn “tươi sáng” trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị ở nhiều khu vực. Chỉ cách đây 1 năm, nhiều người vẫn nghĩ rằng lãi suất cao hơn có thể đẩy nền kinh tế rơi vào suy thoái. Nhưng thị trường lại đang diễn biến “lạ lùng” theo một cách riêng.

Kinh tế Mỹ đã bùng nổ trong quý III/2023 với tốc độ tăng trưởng đáng kinh ngạc 4,9%. Trên khắp thế giới, lạm phát đang hạ nhiệt, tỷ lệ thất nghiệp đa phần vẫn ở mức thấp và nhiều ngân hàng trung ương lớn đang phát tín hiệu tạm dừng tăng lãi suất. Trung Quốc cũng có những gói kích thích kinh tế tiềm năng. 

Tuy nhiên, có vẻ, niềm “phấn khởi” này khó có thể kéo dài, The Economist nhận định. Nền tảng cho sự tăng trưởng hiện tại dường như không ổn định và vẫn tồn tại những mối đe dọa phía trước. 

Thứ nhất, nền kinh tế vẫn mạnh mẽ khiến nhiều người đặt cược rằng lãi suất dù không còn tăng nhanh nhưng sẽ không giảm nhiều. Trong tuần qua, Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) và Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) đã giữ nguyên lãi suất. Ngân hàng trung ương Anh (BoE) cũng có quyết định tương tự.

Lợi suất trái phiếu dài hạn theo đó tăng mạnh. Chính phủ Mỹ hiện phải trả 5% cho trái phiếu kỳ hạn 30 năm, tăng từ mức chỉ 1,2% trong thời kỳ đại dịch. Ngay cả những nền kinh tế nổi tiếng với lãi suất thấp cũng có mức tăng mạnh. Cách đây không lâu, chi phí đi vay của Đức ở mức âm nhưng hiện nay lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm đã ở mức gần 3%. Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) cũng gần như từ bỏ cam kết giữ trần lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm ở mức 1%.

Một số người, trong đó có Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen cho rằng lãi suất cao hơn là một điều tốt, nó phản ánh nền kinh tế thế giới đang ở trạng thái mạnh mẽ. Nhưng theo The Economist, trên thực tế, đó là nguy hiểm vì lãi suất cao kéo dài sẽ khiến các chính sách kinh tế hiện tại có nguy cơ thất bại và đà tăng trưởng đứt gãy. 

Để hiểu tại sao những điều kiện thuận lợi hiện nay không thể tiếp tục, hãy xem xét trường hợp tăng trưởng mạnh mẽ của kinh tế Mỹ. Người dân đã dùng “thoải mái” số tiền mà họ tích lũy được từ thời kỳ đại dịch. Nhưng nhiều dự đoán cho thấy các khoản tiền tiết kiệm này sẽ sớm cạn kiệt. Những số liệu gần đây cho thấy các hộ gia đình Mỹ còn khoảng 1.000 tỷ USD, ít nhất kể từ năm 2010.

Khi khoản tiết kiệm dư thừa này cạn kiệt, lãi suất cao sẽ bắt đầu ảnh hưởng, buộc người tiêu dùng phải chi tiêu ít hơn. Và rắc rối sẽ bắt đầu xuất hiện trên nền kinh tế toàn cầu nếu lãi suất duy trì ở mức cao trong thời gian dài hơn. 

Ở châu Âu và Mỹ, tình trạng doanh nghiệp phá sản đang ngày một gia tăng, ngay cả những công ty hưởng lãi suất thấp bằng cách phát hành nợ trái phiếu dài hạn cũng sẽ phải đối mặt với chi phí tài chính cao hơn. Giá nhà sẽ giảm khi các khoản vay thế chấp tăng. Các ngân hàng nắm giữ chứng khoán dài hạn, vốn được hỗ trợ bởi các khoản vay ngắn hạn, sẽ phải huy động vốn hoặc sáp nhập để “bịt lỗ hổng” trong bảng cân đối kế toán của họ do lãi suất cao.

Theo The Economist, sự hào phóng về tài chính đã giúp gia tăng động lực cho nền kinh tế thế giới. Trong điều kiện lãi suất cao trong thời gian dài, tăng trưởng kinh tế nhiều khả năng không bền vững. Theo Tổ chức Tiền tệ Quốc tế (IMF), Anh, Pháp, Italy và Nhật Bản đều có khả năng đối mặt với nguy cơ thâm hụt ngân sách ở mức 5% GDP trong năm 2023. Trong 12 tháng tính đến tháng 9/2023, thâm hụt của Mỹ là 2.000 tỷ USD, tương đương 7,5% GDP, gấp đôi so với mức dự kiến vào giữa năm 2022. 

Trong bối cảnh tỷ lệ thất nghiệp thấp, việc vay mượn như vậy là điều “liều lĩnh” đáng kinh ngạc. Nợ công của các nước giàu tính trên tỷ trọng GDP đang cao nhất kể từ thời kỳ 1803-1815.

Khi lãi suất ở mức thấp, những khoản nợ cao nhất cũng có thể xoay sở được. Nhưng giờ lãi suất tăng cao nên khối nợ công sẽ làm cạn kiệt ngân sách. Do đó, lãi suất cao hơn trong thời gian dài có nguy cơ khiến các chính phủ phải “chống lại” mục tiêu hạ nhiệt lạm phát của các ngân hàng trung ương. Chủ tịch FED Jerome Powell cũng đã nhấn mạnh rằng sẽ không cắt giảm lãi suất chỉ vì lý do giảm bớt áp lực lên ngân sách chính phủ.

Và dù cho ông Powell nói gì, một thời kỳ lãi suất cao hơn trong thời gian dài cũng sẽ khiến các nhà đầu tư đặt câu hỏi về cam kết của các chính phủ trong việc giữ lạm phát ở mức thấp cũng như trả nợ. The Economist đưa tin, các khoản nợ của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã bắt đầu trở nên không cân đối. Ngay cả khi lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản ở mức thấp 0,8% vào năm ngoái thì 8% ngân sách ngân sách vẫn phải trả lãi. Kết quả là một số chính phủ sẽ tiếp tục thắt lưng buộc bụng và điều đó sẽ gây ra tổn thất kinh tế.

Những căng thẳng này khiến kinh tế thế giới khó đạt được những điều thị trường đang mong đợi: tránh được suy thoái kinh tế, lạm phát, nợ nần chồng chất và lãi suất cao cùng một lúc. Tuy nhiên, có khả năng kỷ nguyên lãi suất cao sẽ không kéo dài, thậm chí đảo chiều nếu lãi suất là nguyên nhân khiến tăng trưởng kinh tế yếu. Trong trường hợp này, các ngân hàng trung ương có thể giảm lãi suất mà không khiến lạm phát tăng cao.

Một kịch bản sáng sủa hơn là tăng trưởng năng suất tăng vọt, có lẽ nhờ vào trí tuệ nhân tạo (AI). Kết quả là doanh thu và lợi nhuận tăng, giúp các công ty có thể chấp nhận được mức lãi suất cao. Tiềm năng của AI trong việc tăng năng suất có thể giải thích tại sao cho đến nay thị trường chứng khoán Mỹ vẫn tốt. Nếu không có vốn hóa của 7 khủng long công nghệ tăng liên tục thời gian qua, S&P 500 có lẽ đã giảm trong năm nay.

Ngoài ra, chi tiêu công chiếm tỷ trọng ngày càng tăng, trong khi dân số già đi. Quá trình chuyển đổi năng lượng xanh và các cuộc xung đột trên khắp thế giới cũng đòi hỏi các chính phủ phải chi tiêu nhiều hơn. Đối mặt với tất cả những điều này, The Economist cho rằng bất kỳ ai đặt cược rằng kinh tế thế giới có thể tiếp tục phát triển đều đang tham gia vào “một canh bạc lớn”.

Theo The Economist