Số lượng trẻ mẫu giáo tại Trung Quốc giảm mạnh khiến 41.400 trường học đóng cửa

Trong vòng 4 năm qua, bức tranh giáo dục mầm non tại Trung Quốc đã chứng kiến một sự thay đổi chóng mặt: quốc gia này đã mất đi 12 triệu trẻ mẫu giáo và 41.500 trường mầm non phải đóng cửa, chiếm gần một phần tư tổng số, một con số không thể bị xem nhẹ trong bất kỳ góc nhìn xã hội nào.

Đây không chỉ là một con số khô khan trên báo cáo, mà là tín hiệu rõ ràng cho thấy cuộc khủng hoảng dân số đang tấn công trực diện vào hệ thống giáo dục, khởi đầu từ những ngôi trường mẫu giáo nhỏ bé.

Theo dữ liệu từ Bộ Giáo dục Trung Quốc, số lượng trẻ em đăng ký vào các trường mẫu giáo đã sụt giảm nghiêm trọng, từ đỉnh điểm 48 triệu trẻ xuống chỉ còn 36 triệu trong giai đoạn 2020-2024. Cùng với đó, số lượng nhà trẻ phục vụ trẻ từ 3-5 tuổi cũng giảm mạnh từ gần 295.000 trường vào năm 2021 xuống còn khoảng 253.500 trường.

Điều này đồng nghĩa với việc hàng chục nghìn trường học, từng rộn rã tiếng cười trẻ thơ, nay đã phải treo biển đóng cửa.

Tệ hơn, sự sụt giảm trẻ em này còn ảnh hưởng lan rộng vươn ra ngoài cả mảng giáo dục.

Cơn co rút dữ dội chưa từng thấy

Khi cô giáo Zhuang Yanfang ở thành phố Jinhua (tỉnh Chiết Giang) đóng cửa một trong ba trường mẫu giáo của mình để chuyển thành nhà dưỡng lão, bà không chỉ đơn thuần thay đổi nghề nghiệp – bà là người trong cuộc của một trong những cú trượt dốc đáng lo ngại nhất của hệ thống giáo dục Trung Quốc: sự biến mất của hàng triệu đứa trẻ.

Trường học – nơi gắn liền với tiếng cười trẻ thơ – đang dần trở thành nơi trú ngụ của những người cao tuổi. Như bà Zhuang, ngày trước điều hành một trường mẫu giáo có đến 270 học sinh. Nay cơ sở đó trở thành trung tâm dưỡng lão với chỉ 16 giường. Hai trường còn lại dù cố gắng mở thêm dịch vụ giữ trẻ từ 10 tháng tuổi, cũng chỉ thu hút được khoảng 150 trẻ, chưa bằng 1/7 so với trước kia.

Bà ước tính "90% trường mẫu giáo tư nhân tại cộng đồng đã đóng cửa". Và bà không hề nói quá.

Nguyên nhân chính không nằm ở giáo dục mà nằm ở dân số.

Tình trạng thu hẹp của hệ thống giáo dục mầm non được coi là một "nếm thử" về những thách thức sắp tới đối với các doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách từ sự suy giảm dân số của Trung Quốc. Với ba năm liên tiếp ghi nhận dân số giảm tính đến năm 2024, Trung Quốc đang đối mặt với một trong những cuộc khủng hoảng nhân khẩu học nghiêm trọng và nhanh chóng nhất thế giới.

Trung Quốc đã ghi nhận ba năm liên tiếp suy giảm dân số (2022–2024), với số ca sinh giảm từ 17,9 triệu (2017) xuống còn 9,3 triệu (2024), mức giảm gần 50%. Dù các chính sách "một con" đã được dỡ bỏ từ 2016 và sau đó là "ba con" vào năm 2021, tỷ lệ sinh vẫn lao dốc.

Giới trẻ Trung Quốc ngày nay kết hôn muộn, sinh ít, hoặc không sinh. Chi phí nuôi con cao, áp lực thi cử khốc liệt, nhà ở đắt đỏ, và một nền văn hóa ngày càng đề cao cá nhân, tất cả khiến chuyện sinh con trở nên xa xỉ. Một nghiên cứu chỉ ra rằng, người có trình độ đại học và sau đại học có tỷ lệ sinh con thứ hai thấp hơn hẳn mặt bằng.

Sự suy giảm này không chỉ diễn ra ở các vùng nông thôn, mà đã lan vào cả các tỉnh thành ven biển vốn là trung tâm tăng trưởng – như Quảng Đông, Chiết Giang, Thượng Hải.

Cuộc co rút dữ dội này không phải là ngẫu nhiên, mà là hệ quả tất yếu của chính sách một con kéo dài hàng thập kỷ, vốn chỉ mới kết thúc vào năm 2016.

Mặc dù chính phủ đã nỗ lực khuyến khích sinh đẻ bằng cách cho phép sinh ba con và đưa ra nhiều ưu đãi, nhưng dường như đà suy giảm dân số đã "ăn sâu vào hệ thống", như nhận định của ông Stuart Gietel-Basten, Giám đốc Trung tâm Khoa học Lão hóa tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông. Ông Basten nhấn mạnh so với 5 hay 10 năm trước, sự sụt giảm tỷ lệ sinh hiện tại là "quá lớn".

Ngoài chính sách cũ, chi phí sinh hoạt đắt đỏ, đặc biệt là gánh nặng nhà ở và giáo dục, cũng là rào cản lớn khiến các cặp vợ chồng trẻ ngần ngại sinh thêm con. Áp lực công việc căng thẳng và sự thay đổi trong quan niệm về hôn nhân, gia đình của giới trẻ cũng góp phần vào xu hướng này.

Thách thức và cơ hội

Việc 41.500 trường mẫu giáo biến mất không chỉ là câu chuyện về giáo viên thất nghiệp hay hạ tầng bỏ hoang. Nó là lời cảnh báo cho tương lai khi cầu lao động suy giảm. Ít trẻ hôm nay là ít người lao động ngày mai. Trung Quốc – vốn là "công xưởng thế giới" – sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động nghiêm trọng trong vài thập kỷ tới.

Thế rồi áp lực hưu trí cũng tăng cao khi dân số già đi nhanh hơn nhiều quốc gia khác. Đến 2035, hơn 1/3 dân số Trung Quốc có thể trên 60 tuổi. Ai sẽ nuôi quỹ hưu trí khi người đi làm ngày một ít?

Đó là chưa kể đến khủng hoảng tiêu dùng. Thị trường nội địa mất dần động lực khi thế hệ trẻ giảm, ảnh hưởng đến tăng trưởng dài hạn.

Mặc dù tình hình có vẻ ảm đạm, một số chuyên gia lại nhìn thấy cơ hội để cải cách hệ thống giáo dục Trung Quốc. Ông Gietel-Basten cho rằng, Bắc Kinh có thể tái phân bổ các nguồn lực được tiết kiệm từ việc giảm số lượng học sinh để nâng cao chất lượng tổng thể của hệ thống giáo dục.

Điều này bao gồm việc cung cấp cơ sở vật chất chăm sóc trẻ sơ sinh tốt hơn, đầu tư vào các trường đại học, và thậm chí là cải tổ hệ thống thi đại học gaokao nổi tiếng khắc nghiệt.

Thêm nữa, những cơ sở giáo dục bị bỏ trống có thể chuyển hóa thành trung tâm chăm sóc người cao tuổi, dịch vụ cộng đồng, như chính bà Zhuang đã làm, dù mô hình vẫn còn nhiều rào cản.

Tuy nhiên, câu hỏi khó khăn hơn là làm thế nào để xử lý cơ sở hạ tầng khổng lồ của hệ thống giáo dục, bao gồm các tòa nhà và tài sản.

Ngay cả bà Zhuang Yanfang cũng thừa nhận việc chuyển đổi sang điều hành viện dưỡng lão cũng có những thách thức riêng. Cơ sở mới của bà chỉ có 16 người ở, và hầu hết người cao tuổi vẫn thích sống với các thành viên trẻ hơn trong gia đình.

Cuộc khủng hoảng dân số đang đặt Trung Quốc vào một ngã rẽ quan trọng. Cách mà đất nước này đối phó với sự suy giảm trẻ em mẫu giáo hôm nay sẽ định hình không chỉ tương lai của ngành giáo dục, mà còn cả nền kinh tế và cấu trúc xã hội trong nhiều thập kỷ tới.

*Nguồn: FT, Fortune, BI