Tình trạng thực phẩm bẩn và dầu ăn bẩn là vấn đề gây nhức nhối Trung Quốc trong nhiều năm, điều khiến nhà chức trách quốc gia tỷ dân phải mạnh tay trấn áp. Dầu ăn bẩn là một vấn đề nhức nhối, với vụ án khiến dư luận nước này dậy sóng.
Năm 2010, Hà Đông Bình, giáo sư ngành khoa học thực phẩm tại Đại học Công nghiệp Vũ Hán (WHPU), chia sẻ với tờ China Youth Daily rằng người dân Trung Quốc tiêu thụ khoảng 2 đến 3 triệu tấn dầu ăn bất hợp pháp mỗi năm.
"Xét tới tổng lượng dầu ăn tiêu thụ hàng năm ở Trung Quốc là khoảng 22,5 triệu tấn, thì tỷ lệ này lên tới 1 phần dầu bẩn: 10 phần dầu ăn, một con số đáng báo động," ông cho biết. Tỷ lệ này tương đương việc trong số 10 bữa ăn của người dân thường, thì chắc chắn sẽ có một bữa ăn phải dầu bẩn.
Vụ án gây chấn động
Năm 2014, cả Trung Quốc đã rúng động khi bị cáo Chu Truyền Phong bị tuyên án tử hình với thời hạn hoãn thi hành hai năm về tội sản xuất và tiêu thụ thực phẩm có chứa chất độc hại.
Theo điều tra, từ tháng 3/2001, ba anh em Chu Truyền Phong, Chu Truyền Thanh và Chu Truyền Ba đã cùng góp vốn thành lập một xưởng dầu tư nhân tại huyện Bình Âm, thành phố Tế Nam, tỉnh Sơn Đông. Ban đầu, nhóm này tổ chức sản xuất dầu động vật tại một xưởng gọi là “xưởng Tây”. Đến năm 2005, ba người chuyển sang thu mua và tái chế “dầu cống” – tức dầu ăn thải từ nhà bếp – để kiếm lời.
Tháng 3 năm 2007, ba anh em tiếp tục đăng ký thành lập một xưởng khác tên là “xưởng Nam” chuyên sản xuất dầu sinh học và dầu động vật. Đến tháng 3 năm 2009, họ đầu tư thêm vốn, mượn danh em rể của Chu Truyền Thanh là Đỗ Hằng Cường để đứng tên pháp nhân và thành lập Công ty Phát Đạt. Trên nền tảng xưởng cũ, nhóm bị cáo xây dựng thêm “xưởng Đông” để sản xuất dầu sinh học, axit oleic, axit stearic và nhựa đường thực vật phục vụ cho mục đích công nghiệp.
Từ năm 2006, ba người đã thu mua số lượng lớn “dầu cống” và các nguyên liệu như đất sét trắng từ nhiều tỉnh thành gồm Sơn Đông, Bắc Kinh, Giang Tô và Tân Cương. Sau đó, tại “xưởng Tây”, họ sử dụng các quy trình như gia nhiệt, khử mùi, lọc, khử axit và khử béo để chế biến thành dầu tái sử dụng. Dù biết rõ rằng các bên mua sẽ sử dụng loại dầu này giả dạng dầu ăn để bán ra thị trường, các bị cáo vẫn bán cho 17 đơn vị kinh doanh thực phẩm tại các tỉnh Sơn Đông, Sơn Tây, Hà Bắc và Hồ Bắc. Tổng giá trị các giao dịch lên tới 52 triệu nhân dân tệ (tương đương hơn 188 tỷ đồng Việt Nam).
Trong suốt quá trình hoạt động, Chu Truyền Phong phụ trách điều hành toàn bộ công ty; Chu Truyền Thanh chịu trách nhiệm quản lý nhân viên, thu mua nguyên liệu và tiếp thị sản phẩm; còn Chu Truyền Ba phụ trách tài chính và tiêu thụ.
Ngoài ba người này, các bị cáo khác cũng được xác định là đồng phạm tích cực. Đỗ Hằng Cường – em rể của Chu Truyền Thanh – gia nhập công ty từ năm 2003, đảm nhiệm quản lý sản xuất từ năm 2007 đến khi vụ án bị phát giác. Tưởng Vệ Đông là trưởng “xưởng Tây” từ năm 2006, phụ trách bảo trì thiết bị và giám sát sản xuất. Các nhân viên Chu Hồng Đào, Lưu Hưng Thiện, Đỗ Hằng Tài, Chu Truyền Quốc và Lưu Hằng Lượng lần lượt đảm nhận các công việc từ mua dầu thải, bán dầu tái chế, vận chuyển, đến thu tiền tại xưởng.
Đáng chú ý, các bị cáo này đều biết rõ hành vi sản xuất dầu từ nguyên liệu thải là phi pháp, song vẫn tham gia.
Trong quá trình xét xử, tòa xác định các bị cáo đã cố tình pha trộn nguyên liệu không an toàn, độc hại vào sản phẩm thực phẩm, với số lượng đặc biệt lớn. Ngoài ra, Công ty Phát Đạt còn vi phạm nghiêm trọng quy định về quản lý hóa đơn thuế, thực hiện hành vi gian lận thuế với quy mô lớn.
Tòa tuyên án các bị cáo với các mức như sau:
- Chu Truyền Phong: Tội sản xuất và buôn bán thực phẩm độc hại, tuyên án tử hình, hoãn 2 năm thi hành án, tước quyền chính trị suốt đời, tịch thu toàn bộ tài sản cá nhân.
- Chu Truyền Thanh: Tội sản xuất và buôn bán thực phẩm độc hại, tù chung thân; tội gian lận hóa đơn thuế, 12 năm tù; tổng hợp hình phạt: tù chung thân, tước quyền chính trị suốt đời, tịch thu toàn bộ tài sản.
- Chu Truyền Ba: Tội sản xuất và buôn bán thực phẩm độc hại, tù chung thân; tội gian lận hóa đơn thuế, 10 năm tù; tổng hợp hình phạt: tù chung thân, tước quyền chính trị suốt đời, tịch thu toàn bộ tài sản.
Tác hại khôn lường từ dầu ăn bẩn
Theo các báo cáo, dầu ăn bất hợp pháp do các đối tượng sản xuất thường có nguyên liệu từ rác thải nhà bếp, sau đó được mang đi tái chế và tinh luyện. Loại dầu này chứa độc tố aflatoxin, một chất cực kỳ độc hại và có khả năng gây ung thư cao.
Theo nghiên cứu của giáo sư Hà Đông Bình, kinh doanh dầu ăn tái chế là một ngành siêu lợi nhuận. "Một tấn dầu ăn sản xuất từ rác thải chỉ tốn khoảng 300 tệ (khoảng 1,08 triệu đồng). Mỗi thùng dầu có thể mang lại lợi nhuận từ 70 đến 80 tệ (250.000–290.000 đồng). Trung bình, một người có thể thu gom được bốn thùng mỗi ngày. Dù bán với giá chỉ bằng một nửa giá dầu thông thường, một người vẫn có thể kiếm được trên 10.000 tệ mỗi tháng (36 triệu đồng). Ngay cả người lao động phổ thông trong chuỗi này cũng nhận lương 2.500 tệ mỗi tháng (9 triệu đồng)," ông tiết lộ với China Daily.
Tuy nhiên sau đó, giáo sư Hà không tiết lộ thêm về các thông tin liên quan.
Vương Xuân Sinh, một giáo sư khác tại Đại học Công nghiệp Vũ Hán, cho biết nguyên nhân khiến nhóm nghiên cứu của ông Hà từ chối trả lời thêm là vì “sự đe dọa từ giới kinh doanh dầu bẩn”.
"Ông Hà còn là thành viên của Ủy ban Tiêu chuẩn hóa Ngũ cốc và Dầu mỡ Quốc gia. Nếu không có sự chấp thuận của cấp trên, ông không được phép công bố các dữ liệu liên quan," ông Vương cho biết.
"Dự án đã được triển khai trong nhiều năm, và trong thời gian đó, các sinh viên trong nhóm đã nhiều lần bị đe dọa bởi các đối tượng buôn dầu bẩn. Giờ đây khi tên của ông Hà bị lộ công khai, ông lo lắng các sinh viên sẽ gặp rắc rối," ông chia sẻ thêm.
Theo một nguồn tin giấu tên họ Lưu, phần lớn dầu ăn bất hợp pháp tại Vũ Hán được tiêu thụ ở các khu vực kém phát triển trong thành phố. Ông Lưu, người đã sinh sống hơn 30 năm tại trung tâm Vũ Hán, cho biết ông từng trò chuyện với nhiều người bạn làm trong ngành ẩm thực về vấn nạn dầu bẩn.
“Tôi nghĩ khoảng 80% số dầu bẩn được bán về các khu vực nghèo, nơi quy định không quá nghiêm ngặt và người dân thiếu ý thức về an toàn thực phẩm,” ông nói.
Ông cho biết dầu ăn bẩn đã trở nên phổ biến tại Vũ Hán trong nhiều năm, nhưng do quy định ngày càng siết chặt, nên nhiều cơ sở sản xuất đã dời ra vùng ngoại ô để tiếp tục hoạt động.
Theo một quan chức của Cục Quản lý An toàn Thực phẩm và Dược phẩm Trung Quốc (SFDA), việc kiểm soát dầu ăn bẩn liên quan đến nhiều cơ quan chức năng.
“SFDA chỉ phụ trách kiểm soát tại các nhà hàng. Còn khâu sản xuất thuộc trách nhiệm của các cơ quan kiểm định chất lượng và Bộ Y tế. Khi dầu bẩn đã lọt vào thị trường, thì khi đó Tổng cục Quản lý Công nghiệp và Thương mại Trung Quốc (SAIC) mới có quyền can thiệp,” ông Trần Hồng Nhiệm, giám đốc văn phòng tuyên truyền của SAIC, cho biết.
Vấn nạn dầu bẩn vẫn là thứ gây nhức nhối cộng đồng trong nhiều năm trở lại đây. Các hình phạt nghiêm khắc được cho là lời cảnh báo mạnh mẽ đối với các cá nhân, tổ chức có hành vi tương tự, cho thấy pháp luật sẽ không khoan nhượng đối với những ai trục lợi trên sức khỏe cộng đồng.
Trung Quốc đang bắt đầu gặt hái thành tựu trong cuộc chiến chống thực phẩm bẩn
Các vụ việc về dầu ăn bẩn, đặc biệt là "dầu cống" (gutter oil) – tức dầu ăn tái chế từ chất thải nhà bếp, cống rãnh hoặc nội tạng thối rữa – từng là một vấn nạn nghiêm trọng tại Trung Quốc trong giai đoạn 2005–2015. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nhờ vào các chiến dịch trấn áp mạnh tay, giám sát nghiêm ngặt và cải thiện công nghệ truy xuất nguồn gốc, các vụ việc kiểu này giảm mạnh nhưng chưa hoàn toàn biến mất.
Tình hình hiện nay (tính đến 2024–2025), dầu bẩn không còn phổ biến như trước. Các chiến dịch quốc gia, như "Clean Plate Campaign" và các luật sửa đổi về an toàn thực phẩm năm 2015 và 2021, đã nâng hình phạt lên mức hình sự, khiến các tổ chức sản xuất dầu cống phải đối mặt với án tù nhiều năm. Nhiều địa phương đã lắp đặt hệ thống xử lý và thu gom dầu thải chuyên dụng, đặc biệt tại các thành phố lớn như Bắc Kinh, Thượng Hải.
Trong nỗ lực làm sạch ngành thực phẩm – lĩnh vực từng nhiều lần khiến dư luận quốc tế lo ngại – Trung Quốc đang đẩy mạnh các chiến dịch kiểm tra và trấn áp hàng giả, hàng kém chất lượng, đặc biệt nhắm tới những mắt xích dễ bị lợi dụng như chợ đầu mối, khu vực nông thôn và nền tảng thương mại điện tử.
Theo số liệu từ Tổng cục Quản lý Giám sát Thị trường Trung Quốc, chỉ trong quý I/2025, hơn 12.000 vụ vi phạm an toàn thực phẩm đã bị phát hiện, với hàng nghìn tấn thực phẩm không đạt chuẩn bị tiêu hủy. Các vi phạm phổ biến bao gồm: sử dụng phụ gia bị cấm, nhái thương hiệu nổi tiếng, tẩy xóa hạn sử dụng và sản xuất trong điều kiện mất vệ sinh.
Đáng chú ý, chuỗi siêu thị lớn Sun Art và nền tảng TMĐT Pinduoduo cũng đã bị thanh tra, yêu cầu rà soát lại toàn bộ chuỗi cung ứng sau khi phát hiện các sản phẩm đông lạnh và thực phẩm chế biến chứa vi khuẩn vượt ngưỡng cho phép.
Giới chức Trung Quốc khẳng định, ngoài xử phạt hành chính, nhiều vụ việc nghiêm trọng đã được chuyển sang cơ quan điều tra hình sự. “An toàn thực phẩm là vấn đề sống còn. Không thể để người dân đánh cược mạng sống mỗi lần vào bếp”, đại diện Bộ Nông nghiệp và Nông thôn nhấn mạnh.
Các chuyên gia nhận định chiến dịch lần này không chỉ giúp làm trong sạch thị trường nội địa mà còn hướng tới mục tiêu phục hồi niềm tin quốc tế đối với thực phẩm Trung Quốc, trong bối cảnh nước này đang nỗ lực mở rộng xuất khẩu nông sản sang Mỹ, EU và ASEAN.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn lớn. Nhiều địa phương còn lỏng lẻo trong kiểm tra; doanh nghiệp nhỏ lách luật bằng hình thức “đổi tên, đổi vỏ bao bì” để tái tung sản phẩm ra thị trường. Vì vậy, các nhà chức trách cam kết sẽ duy trì các chiến dịch thanh tra chuyên đề đến hết năm 2025, kết hợp ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc và AI để giám sát hiệu quả hơn.
Tham khảo ifeng, SCMP, Sina
.png "Trở thành CTV của NHSV: Gia tăng thu nhập với 70% hoa hồng và 3% doanh thu lãi margin")
.jpg "Bệnh viện đầu tiên tại TP.HCM có siêu máy chụp CT hơn 100.000 lát cắt")
.jpg "Cảng Cà Ná đón chuyến tàu \"lịch sử\" từ Đức, loạt thiết bị siêu trường, siêu trọng cập bến Việt Nam")
