Kiếm không nổi 1 triệu đồng/tháng, hàng triệu dân nghèo Đông Nam Á chọn xuất khẩu lao động để đổi đời: Cái giá của “xây được nhà, mua được xe”

Khi bà Gina Fabiano lần đầu nghĩ đến việc rời căn nhà gỗ ở thị trấn Rodriguez (Philippines) để sang Saudi Arabia làm giúp việc, các con bà đã năn nỉ mẹ đừng đi.

Chưa bao giờ họ phải xa mẹ, chứ chưa nói đến cảnh bị chia cách cả nửa vòng trái trong nhiều năm. “Chúng con không biết sống thế nào nếu mẹ đi”, họ nói. Nhưng ở thời điểm đó, người phụ nữ 43 tuổi và là mẹ của 5 người con gần như không có sự lựa chọn.

Công việc đồng áng trong gia đình ngày càng suy giảm sau khi chính phủ mở một bãi rác gần đó năm 2002. Giống nhiều gia đình khác, bà Fabiano và chồng phải đi nhặt phế liệu từ rác thải đổ về từ Metro Manila, cách đó 1 tiếng lái xe, để bán cho các cơ sở tái chế. Thu nhập bấp bênh, chỉ 1.000–2.000 peso (450.0000–900.000 VNĐ) mỗi tháng, đủ ăn qua ngày và trang trải học phí cho con.

Khi mẹ bà qua đời năm 2016, bà Fabiano – con thứ hai trong gia đình có 14 anh chị em – phải gánh thêm trách nhiệm trở thành trụ cột lo cho các em vẫn còn đi học.

“Chúng tôi không có tiền đưa mẹ vào bệnh viện. Tôi cứ nghĩ nếu mình đi làm sớm hơn, có lẽ mẹ đã không mất”, bà nói với tờ CNA.

Vì vậy, khi có cơ hội sang Saudi Arabia làm giúp việc với lương 400 USD/tháng, bà lập tức nắm lấy.

Theo Cục Lao động Di cư Philippines, năm 2016, 2,1 triệu người Philippines làm việc ở nước ngoài; con số này giảm trong đại dịch rồi tăng lên kỷ lục 2,3 triệu trong năm 2023.

Phần lớn lao động đến từ nông thôn hoặc khu đô thị nghèo như quận San Isidro (Rodriguez), nơi gần như không có cơ hội việc làm, đặc biệt với người chỉ học hết cấp 2 như bà Fabiano. Làm việc ở nước ngoài có thể mang lại mức thu nhập gấp đôi mức lương tối thiểu trong nước (10 USD/ngày), nhưng cái giá phải trả rất lớn.

Với những người mẹ như bà Fabiano, điều đó đồng nghĩa đánh mất cơ hội chứng kiến con trưởng thành, bỏ lỡ sinh nhật, Giáng sinh hay những cột mốc quan trọng như ngày tựu trường, lễ tốt nghiệp. Với các con, họ mất đi người bảo bọc, người chia sẻ, người uốn nắn dạy dỗ.

“Điều khó khăn nhất là tôi không được chăm đứa con gái duy nhất của mình”, bà nói. Con gái út mới học mẫu giáo khi bà đi nước ngoài. “Tôi chỉ có thể gọi và hỏi: Con làm gì rồi? Con ăn chưa? Con đến trường chưa? Trong khi đứa bé tôi chăm ở Saudi thì tôi buộc tóc, cho ăn, ru ngủ được”.

“Con của người ta tôi chăm được, nhưng con mình thì không”, bà Fabiano nói buồn bã.

Ở các nước Đông Nam Á như Philippines và Indonesia, đi làm việc ở nước ngoài là chuyện không hiếm. Chính phủ 2 nước có cách tiếp cận khác nhau, nhưng đều xây dựng nên ngành công nghiệp xuất khẩu lao động trị giá hàng chục tỷ USD.

Theo Cục Thống kê Phillipines, 15,5% trong số 117 triệu dân của nước này sống dưới mức nghèo đói với mức sống dưới 1,35 USD (35.000 VNĐ)/người/ngày.

Vì vậy, đối với Philippines, kiều hối đóng vai trò rất quan trọng. Năm 2024, kiều hối gửi về Philippines tăng 3% lên mức kỷ lục 38,34 tỷ USD, chiếm khoảng 9% GDP, đưa quốc gia Đông Nam Á này trở thành nước nhận kiều hối lớn thứ 4 thế giới, sau Ấn Độ, Mexico và Trung Quốc.

Nguồn thu khủng này khiến nhiều đời tổng thống khuyến khích và hỗ trợ xuất khẩu lao động. Nước này đã triển khai các biện pháp như lập ngân hàng Philippines hải ngoại (2018) và Bộ Lao động Di trú (2021) nhằm tập trung quản lý lao động nước ngoài.

Tổng thống đương nhiệm Ferdinand Marcos Jr. cam kết cung cấp bảo hiểm y tế, học bổng và lương hưu cho người lao động xuất ngoại và gia đình họ. Nhưng giới chuyên gia cho rằng chính phủ chưa giải quyết vấn đề cốt lõi là thiếu việc làm trong nước. IMF dự báo tỷ lệ thất nghiệp Philippines năm nay tăng lên 5,1%.

“Hầu hết lao động nước ngoài đến từ nơi gần như không có việc làm ổn định. Có tìm được việc thì lương cũng không đủ sống”, ông Marvin Rimas, Tổng thư ký tổ chức Migrante Philippines, nói. Đó là lý do tại sao nhiều người tìm kiếm việc làm ở nước ngoài ngay lập tức sau khi trở về quê hương. “Đơn giản là không có việc làm cho họ ở quê nhà”, ông Rimas nói.

Tương tự, phần lớn 4,8 triệu lao động Indonesia ở nước ngoài cũng đến từ các địa phương nghèo. Nhưng khác Philippines, chính phủ Indonesia giao khu vực tư nhân đảm nhiệm việc đưa lao động ra nước ngoài thông qua 443 doanh nghiệp môi giới được nhà nước giám sát.

Một môi giới kỳ cựu, ông Sutarno, kể rằng năm 1998 ông chỉ tuyển được 10 người từ làng Kuniran. Nhưng khi vài người đầu tiên gửi tiền về mua được xe máy chỉ sau 2 tháng, cả làng lập tức đổ xô đi lao động nước ngoài.

Ngày nay, nhiều ngôi làng Indonesia như Kuniran được gọi là “làng xuất khẩu lao động”. Những gia đình chưa từng có ai xuất ngoại sống trong các căn nhà tre gỗ tồi tàn; còn những hộ có người đi làm nước ngoài xây được nhà gạch khang trang mà vốn chỉ dành cho tầng lớp công chức trước đây. Nhiều làng vắng lặng quanh năm và chỉ đông đúc khi lễ Idul Fitri đến.

Thu nhập hấp dẫn – gấp 2–3 lần mức lương tối thiểu 190 USD/tháng – khiến thế hệ trẻ coi xuất khẩu lao động là lựa chọn duy nhất để đổi đời. Nhưng cùng với đó là rủi ro bị lừa đảo. Môi giới thu phí làm hộ chiếu cao gấp 6 lần thực tế, hoặc đưa lao động ra nước ngoài bằng visa du lịch, khiến họ trở thành lao động “chui” và dễ bị bắt giữ.

Bà Suparni, một người dân Kuniran hiểu rõ những rủi ro này nhưng vẫn nuôi ước mơ theo chị gái sang nước ngoài. Bà từng làm công nhân tại Malaysia, nhân viên khách sạn rồi giúp việc tại Singapore. Sau 5 năm, bà trở về, lập gia đình và sinh con năm 2014. Nhưng thu nhập ít ỏi khiến gia đình vẫn sống trong nợ nần.

Năm 2017, bà quyết định sang Singapore lần thứ 2, để lại con gái Noni khi mới hơn 2 tuổi ở nhà

Ngày bà về thăm, Noni hầu như không nhận ra mẹ. Đứa trẻ thân thiết với bố và bà nội nhưng lạnh nhạt với mẹ, thậm chí không muốn nói chuyện qua điện thoại.

“Con bé như người xa lạ với tôi”, bà Suparni nói. Nay bà đang làm việc tại Đài Loan.

Theo bà Anis Hidayah, Ủy viên Ủy ban Nhân quyền Indonesia, khoảng trống gia đình khiến trẻ dễ sa sút học tập, nổi loạn, hoặc vướng vào rắc rối. Ở Philippines, tình trạng tương tự cũng xảy ra. Ông Rimas cho biết nhiều trẻ bị trầm cảm, nghiện ma túy hoặc đánh nhau do thiếu sự giám sát của cha mẹ.

Trớ trêu thay, dù cha mẹ ra nước ngoài để con có tương lai tốt hơn, không ít trẻ lại bỏ học vì lầm đường lạc lối

Trường hợp của Maryjane Yago (19 tuổi) là minh chứng. Cô bị chị gái bắt nạt nhiều hơn từ khi mẹ sang Saudi Arabia năm 2020. Cô thường ngủ ở nhà bạn bè, rồi mang thai năm 17 tuổi và phải bỏ học.

Khi mẹ cô, bà Gemma Yago, trở về năm 2023, bà không giấu nổi hối hận: “Nếu tôi không đi, có lẽ tôi đã có thể chăm sóc con tốt hơn”.

Bà Fabiano cũng mang nỗi day dứt tương tự. Các con bà học sa sút đến mức 4 người bỏ học cấp 3. Con út đang học lớp 9 và bà quyết tâm không để bé đi vào vết xe đổ của các anh.

“Khi đi làm ở nước ngoài, tôi chỉ mong con cái được học hành đàng hoàng. Nhưng giờ tôi hiểu đó không phải là giải pháp”, bà nói. “Dù cuộc sống ở Philippines khó khăn, ít ra tôi vẫn được ở bên các con”.

Tham khảo: CNA