Khủng hoảng chưa từng có với ngành xe hơi: Hàng tỷ euro doanh thu 'bốc hơi' chỉ vì 1 linh kiện giá vài xu, loạt gã khổng lồ mất tự chủ vì thiếu chip

Căng thẳng thương mại toàn cầu đang khiến ngành công nghiệp ô tô rơi vào một cuộc khủng hoảng chưa từng có: thiếu chip. Chuyện bắt đầu từ một cái tên tưởng chừng ít được chú ý – Nexperia, công ty sản xuất linh kiện bán dẫn có trụ sở tại Hà Lan nhưng thuộc sở hữu của tập đoàn Trung Quốc Wingtech Technology. 

Tháng 9/2025, chính phủ Hà Lan bất ngờ sử dụng luật an ninh quốc gia để tước quyền kiểm soát công ty này, với lý do “bảo vệ lợi ích chiến lược” và “ngăn nguy cơ rò rỉ công nghệ sang Trung Quốc”. Bắc Kinh ngay lập tức đáp trả bằng cách siết xuất khẩu các linh kiện do Nexperia sản xuất tại Trung Quốc – một đòn phản công tưởng nhỏ nhưng gây chấn động toàn ngành ô tô châu Âu.

Nexperia không phải là nhà sản xuất chip tiên tiến như TSMC hay Samsung, mà chuyên về những linh kiện cơ bản: chip điều khiển hệ thống gương, túi khí, khóa cửa, cảm biến… – những bộ phận tưởng chừng nhỏ bé nhưng không thể thiếu trong mỗi chiếc xe. Khi nguồn cung này bị gián đoạn, dây chuyền sản xuất của các hãng ô tô châu Âu và Nhật Bản lập tức đối mặt nguy cơ tê liệt. 

Theo Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô châu Âu (ACEA), nhiều nhà máy chỉ còn đủ linh kiện để sản xuất “vài tuần nữa”, trước khi phải tạm dừng vì thiếu chip. Reuters dẫn lời CEO Stellantis Antonio Filosa cho biết: “Ngành công nghiệp này đang phụ thuộc hoàn toàn vào một nguồn cung duy nhất. Chúng tôi không có quyền tự chủ thực sự”.

Khác với khủng hoảng chip thời Covid-19, cú sốc lần này không đến từ đại dịch, mà từ chính địa chính trị. Quyết định của Hà Lan đã biến một nhà máy châu Âu có chủ Trung Quốc trở thành tâm điểm.

Điều trớ trêu là chính châu Âu, nơi đặt nền móng cho ngành công nghiệp ô tô toàn cầu, lại đang chịu tổn thương sâu sắc nhất. Suốt nhiều năm, các hãng xe lớn như Volkswagen, BMW hay Renault đi theo mô hình “just in time” – sản xuất vừa đủ, không dự trữ linh kiện để tiết kiệm chi phí. Khi chuỗi cung ứng bị gián đoạn, họ không có bất kỳ lớp đệm an toàn nào. 

Một giám đốc sản xuất của Stellantis nói trên Financial Times rằng: “Chúng tôi có thể mất hàng tỷ euro doanh thu chỉ vì một linh kiện giá vài xu”.

Trong khi đó, cấu trúc chuỗi cung ứng phức tạp khiến mọi giải pháp thay thế trở nên khó khăn: chip của Nexperia được thiết kế riêng, đã trải qua quy trình chứng nhận chất lượng nghiêm ngặt, và việc chuyển sang nhà cung cấp mới có thể mất hàng tháng để tái kiểm định.

Tác động lan tỏa nhanh đến mức các nhà sản xuất ô tô châu Á cũng bị cuốn vào vòng xoáy. Theo Tom’s Hardware, Toyota, Honda và Nissan đều cảnh báo nguy cơ gián đoạn nguồn cung chip “mature node” – loại chip đời cũ nhưng được dùng rộng rãi trong hệ thống điều khiển xe hơi. Ở châu Âu, các nhà máy của Volkswagen tại Đức và Seat ở Tây Ban Nha đang chuẩn bị kế hoạch cắt giảm ca làm, trong khi Renault và Stellantis đã lên danh sách các dòng xe có thể tạm dừng sản xuất nếu khủng hoảng không được tháo gỡ trong vòng một tháng.

Sâu xa hơn, câu chuyện này bộc lộ điểm yếu chiến lược của châu Âu. Trong khi Mỹ đã ban hành Đạo luật CHIPS trị giá 52 tỷ USD để thúc đẩy sản xuất bán dẫn trong nước, và Trung Quốc rót hàng trăm tỷ NDT để xây dựng hệ sinh thái bán dẫn nội địa, thì châu Âu vẫn phụ thuộc nặng nề vào các nhà cung cấp ngoài khối. Nexperia, vốn được Wingtech mua lại từ NXP Semiconductors năm 2019, đã trở thành biểu tượng của sự “mất kiểm soát”.

Trong lúc chính phủ hai bên đang tìm cách đàm phán, các hãng xe buộc phải xoay xở. Một số đang khẩn trương tìm nguồn thay thế từ Infineon (Đức), STMicroelectronics (Pháp–Ý) hoặc Onsemi (Mỹ), nhưng sản lượng các hãng này không thể ngay lập tức bù đắp hàng trăm triệu linh kiện thiếu hụt. Một số khác chuyển sang mua hàng tồn kho từ các nhà phân phối thứ cấp, dù giá cao hơn gấp nhiều lần. 

Các chuyên gia từ Automotive Manufacturing Solutions nhận định: “Ngành ô tô toàn cầu đang học một bài học đắt giá: chuỗi cung ứng được tối ưu hóa cho chi phí thấp, không phải cho khả năng chịu đựng khủng hoảng”.

Giữa bối cảnh ấy, Ủy ban châu Âu đang gấp rút kích hoạt chương trình “EU Chips Act” trị giá 43 tỷ euro – dự kiến đến năm 2030 sẽ tăng gấp đôi thị phần sản xuất bán dẫn toàn cầu của châu Âu lên 20%. Nhưng để đạt được điều đó, châu Âu cần không chỉ đầu tư mà còn xây dựng lại triết lý chuỗi cung ứng: chuyển từ “tối ưu hóa chi phí” sang “tối ưu hóa an toàn”. Các nhà phân tích tại Reuters cho rằng sau khủng hoảng này, ngành ô tô có thể phải giữ lượng dự trữ linh kiện nhiều hơn 30–40% so với trước, dù đồng nghĩa với chi phí cao hơn.

Khủng hoảng Nexperia đang làm lộ rõ thực tế rằng thế giới hậu toàn cầu hóa đã thay đổi. Các doanh nghiệp không còn chỉ cạnh tranh về giá, mà còn về khả năng chống chịu trước rủi ro địa chính trị bởi một linh kiện nhỏ cũng có thể khiến cả ngành hàng trăm năm tuổi phải khựng lại. 

Theo: The NY Times, Reuters